Kathimerini.gr
Αλεξάνδρα Σκαράκη
Ο,τι σχετίζεται με το βιβλίο, ό,τι μυρίζει μελάνι, ό,τι προωθεί την ανάγνωση, ό,τι συζητιέται για τους συγγραφείς και τις λέξεις τους δεν μπορεί παρά να βρεθεί σε ένα και μόνο χασταγκ που έχει κατακλύσει το TikTok. Αυτό είναι το #BookTok που πλέον μετρά πάνω από 110 δισεκατομμύρια επισκέψεις. Λίστες με τα καλύτερα βιβλία που έχουν διαβαστεί, συμβουλές για τη δημιουργία μιας πλήρους βιβλιοθήκης, προτάσεις τίτλων που μόλις κυκλοφόρησαν και συγγραφέων: είναι το περιεχόμενο μιας από τις πιο δημοφιλείς τάσεις στην εφαρμογή.
Η διαδικτυακή αυτή κοινότητα εμφανίστηκε στην πλατφόρμα την άνοιξη του 2020 και από τότε άρχισε να αναπτύσσεται, κερδίζοντας ολοένα και περισσότερους φίλους του βιβλίου – ανάμεσά τους και Ελληνες αναγνώστες.
«Μία μοναχική δραστηριότητα που έγινε παρεΐστικη»
Ωστόσο, αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα οποία κατά τα άλλα έχουν βρεθεί στο στόχαστρο επειδή βλάπτουν την ψυχική υγεία, «ενθαρρύνουν» τους χρήστες να ενταχθούν σε ομάδες και να μοιραστούν αυτά που διαβάζουν. Πολύ πριν από το TikTok, υπήρχαν βιβλιοφιλικά γκρουπ στο Facebook, βίντεο στο YouTube, κοινότητες συγγραφέων στο Twitter και φωτογραφίες στο Instagram. Αν κρίνουμε μάλιστα από την απήχηση αυτών των ομάδων, φαίνεται ότι η επιρροή που ασκούν στους νέους αναγνώστες είναι μεγάλη.
«Τα σόσιαλ μίντια δεν ασκούν απλά επιρροή αλλά βρίσκονται στο επίκεντρο του αναγνωστικού ενδιαφέροντος τα τελευταία χρόνια», λέει στην «Κ» ο δημιουργός περιεχομένου Γιάννης Σαχανίδης (somuchreading). Και συμπληρώνει: «Η συζήτηση για τα βιβλία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κινητοποίησε τους παλιότερους να μοιραστούν τα αναγνώσματά τους και να εμπλακούν σε λέσχες ανάγνωσης περισσότερο από ποτέ στο παρελθόν, ενώ δημιούργησε πολλούς νέους αναγνώστες ιδιαίτερα στις νεαρότερες ηλικίες».
Όπως αναφέρει ο ίδιος, με τα σόσιαλ μίντια, «η ανάγνωση έχει μετατραπεί από τη – σε μεγάλο βαθμό – μοναχική δραστηριότητα του παρελθόντος στην κοινωνική, παρεΐστικη, ανοιχτή δραστηριότητα της δεκαετίας του 2020».
Η σελίδα του κ. Σαχανίδη με την ονομασία “somuchreading”, ξεκίνησε την πορεία της σε Instagram και Twitter πριν εμφανιστούν τα #BookTok. και #Bookstagram. «Η κουβέντα για το βιβλίο στην Ελλάδα ήταν κάποτε γεμάτη με ελιτίστικες απόψεις και στυφή ακαδημαϊκότητα, το Bookstagram ήταν σε βρεφικό στάδιο, οι online δράσεις φιλαναγνωσίας το ίδιο», εξηγεί. Δεν υπήρχε δηλαδή κάποιο κεντρικό χάσταγκ που να ομαδοποιεί τις φωτογραφίες των βιβλίων. Το κενό αυτό ήρθε να καλύψει στο ελληνικό Instagram το #instavivlio, το οποίο μεγαλώνει συνεχώς. Προτείνει βιβλία, είναι όμως ανοιχτό και σε προτάσεις άλλων. Είναι ένας συνεχής κύκλος. «Κι αυτό αποτελεί μεγάλη υπόθεση, μιας και πριν μερικά χρόνια ένας τέτοιος πλουραλισμός φωνών που μιλούν για τα βιβλία δεν υπήρχε ως ιδέα, αλλά και μια από τις σημαντικότερες ενδείξεις πως η κουβέντα γύρω από την ανάγνωση έχει αλλάξει».
Μια τάση που ήρθε για να μείνει;
Για τον Αγη Αθανασιάδη, βιβλιοπώλη/συνιδιοκτήτη του Librofilo & Co. και μπλόγκερ το θέμα είναι η ποιότητα των βιβλίων που προτείνονται μέσω των ομάδων αυτών.
«Γνωρίζω ότι υπάρχουν κοινότητες και συγγραφείς που κάνουν επιτυχία μέσα από αυτές. Ερχονται παιδιά στο βιβλιοπωλείο και μας ζητούν βιβλία από συγγραφείς που προτείνουν οι διαδικτυακές κοινότητες. Βλέπω συγγραφείς όπως η Αμερικανίδα Κολίν Χούβερ που έχει γίνει γνωστή μέσα από το TikTok, είναι μια συγγραφέας κάτω του μετρίου. Δεν ξέρω αν αυτό είναι κάτι παροδικό ή θα μείνει. Δεν είμαι σίγουρος. Ωραία η βιβλιοφιλία, αλλά για ποια βιβλιοφιλία μιλάμε;», λέει στην «Κ». Και συμπληρώνει πως οι νέοι σε γενικές γραμμές δεν διαβάζουν. «Είναι μια μειοψηφία ανθρώπων που διαβάζει ανεξαρτήτως ηλικία. Αν οι αριθμοί φαίνονται μεγαλύτεροι είναι επειδή υπάρχουν τα social media που κάνουν τον “θόρυβο”. To κοινό λίγο-πολύ παραμένει το ίδιο». Εξάλλου, όπως εξηγεί ο κ. Αθανασιάδης, «υπάρχει μεγαλύτερη διάσπαση προσοχής στον άνθρωπο με όλες αυτές τις συσκευές, τις πλατφόρμες στην οθόνη. Επίσης, θέλει πολύ μικρά κείμενα. Γιατί να διαβάσουν λοιπόν οι νέοι; Πλέον ούτε οι μεγάλοι διαβάζουν».
Βέβαια δεν υπάρχει ένας κανόνας για όλους. Μιλώντας στην «Κ», ο καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επιστημονικός διευθυντής της έρευνας του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) Νίκος Παναγιωτόπουλος, σημειώνει ότι «αυτοί που διαβάζουν είναι οι νέοι οι οποίοι χαρακτηρίζονται από υψηλό μορφωτικό κεφάλαιο των οποίων οι οικογένειες συνήθως ανήκουν στα ανώτερα πολιτιστικά και οικονομικά στρώματα».
Σε χαρτί το 80% των βιβλίων που διαβάζονται
Γενικότερα, σύμφωνα με την έρευνα του ΟΣΔΕΛ που διενεργήθηκε από τον Ιανουάριο του 2021 έως τον Φεβρουάριο του 2022, ως προς την αναγνωστική τους συμπεριφορά, οι Έλληνες διακρίνονται σε αυτούς που δεν διαβάζουν καθόλου, αυτούς που διαβάζουν αλλά όχι εντατικά και στους εντατικούς αναγνώστες. Βασικός λόγος για τον οποίο δεν διαβάζουν βιβλία οι περισσότεροι πολίτες είναι η έλλειψη χρόνου, ενώ αυτοί που δεν διαβάζουν καθόλου δεν βρίσκουν το διάβασμα ελκυστικό.
Από τα βιβλία που διαβάστηκαν, ένα 80% ήταν σε έντυπη και ένα 15% σε ηλεκτρονική μορφή (τα ebooks διαβάστηκαν κυρίως από νεαρούς άνδρες), ενώ τα audiobooks τα προτίμησε μόνο το 3%. Ένα 65% προτίθεται την ερχόμενη χρονιά να διαβάσει έντυπα κυρίως βιβλία, ενώ είναι ενδιαφέρον ότι το 25% αυτών που ρωτήθηκαν εξέφρασαν την πρόθεση να διαβάσουν κάποιο ebook.
Την πρώτη θέση στην προτίμηση των αναγνωστών καταλαμβάνει η ελληνική λογοτεχνία (60%), και ακολουθούν η ξένη λογοτεχνία (47%), η ιστορία (40%) και η αστυνομική λογοτεχνία (39%). Οι προτιμήσεις διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο των ερωτώμενων. Η απόφαση των αναγνωστών διαμορφώνεται με βάση κριτήρια επιλογής που είναι κατά σειρά τα εξής: το θέμα του βιβλίου, ο συγγραφέας, η περίληψη, οι κριτικές, οι βραβεύσεις και οι συστάσεις από φίλους.
