Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Επιμένω»
Επιμένω σ’ αυτή την πέτρα
κάθε απόγευμα π’ ανοίγει δρόμο ο ήλιος·
επιμένω
να κοιτάω κατά κει
που πέφτει το σπίτι μου!
Μιχάλης Πασιαρδής, «Ο δρόμος της Ποίησης Β΄», Κύπρος 1976
«Οι εκ Σμύρνης πρόσφυγες. Το καθήκον της Κύπρου απέναντι τούτων» είναι ένας μόνο από τους πολλούς τίτλους των δημοσιευμάτων που κατέκλυζαν τον κυπριακό Τύπο τον Σεπτέμβριο του 1922. Η Μικρασιατική Καταστροφή είχε συντελεστεί, χιλιάδες Μικρασιάτες Έλληνες πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς, ήταν οι τυχεροί, μιας και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι δολοφονήθηκαν ή πέθαναν στη Μικρασία, στις γενέτειρες πόλεις τους, στα χωριά τους. Η Κύπρος στάθηκε απάνεμο λιμάνι για αρκετούς Μικρασιάτες Έλληνες, ως αγγλική αποικία και αρκετοί Βρετανοί έφτασαν στο λιμάνι της Λάρνακας αναζητώντας ασφάλεια... Η θάλασσα της Κερύνειας έφερε επίσης πολλούς, οι εμπορικές σχέσεις έγιναν δικλίδα ασφαλείας για πολλούς Μικρασιάτες, οι δε Κύπριοι της Μικρασίας επέστρεψαν στο νησί... και οι απόγονοι πολλών από αυτούς έμελλε να ξαναγίνουν πρόσφυγες.
Το 2022 είναι έτος ορόσημο για τον, για τον όπου γης Μικρασιάτη, εκατό χρόνια θα κλείσουν τον Αύγουστο / Σεπτέμβριο του 2022 από τον μαύρο εκείνο Αύγουστο / Σεπτέμβριο του 1922 και ο Σύνδεσμος Μικρασιατών Κύπρου, με το πολυσχιδές έργο του άρχισε ήδη να τιμά τη Μικρασία που επάρθη μαζί με τη Ρωμανία με δύο εκδόσεις, η μία σταθερή, και είναι το ετήσιο ημερολόγιο του Συνδέσμου για το 2022 και η δεύτερη είναι η «Προσφύγων Νόστος», μία ανθολογία ποίησης Κυπρίων Λογοτεχνών με εικαστικά έργα Κυπρίων Καλλιτεχνών.
Το 359 σελίδων ημερολόγιο του Συνδέσμου για το 2022 φέρει τον γενικό τίτλο «Το 1922 και η Κύπρος. 100 χρόνια μνήμης 1922-2022»
1922 και η Κύπρος
Ο Σύνδεσμος Μικρασιατών Κύπρου εδώ και πολλά χρόνια κυκλοφορεί το ετήσιο ημερολόγιό του, το οποίο κάθε φορά είναι και ένας μικρός αφιερωματικός τόμος σε κάποιο ιστορικό γεγονός και σε αυτό φιλοξενούνται ενδιαφέροντα κείμενα και μικρές επιστημονικές μελέτες. Φυσικά, για το 2022 δεν θα μπορούσε να επιλεγεί άλλο ιστορικό γεγονός εκτός από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, ένα γεγονός που σημάδεψε ανεξίτηλα τον Ελληνισμό, αλλά και τους Αρμενίους. Το Ημερολόγιο λοιπόν του Συνδέσμου, σε επιμέλεια της προέδρου του Συνδέσμου Μόνας Σαββίδου Θεοδούλου και της ταμία του Αντωνίας Προδρόμου, φέρει ως γενικό τίτλο «Το 1922 και η Κύπρος. 100 χρόνια μνήμης 1922-2022» και στις 359 σελίδες του φιλοξενούνται 11 μελέτες που αφορούν τη Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή και την Κύπρο, αλλά και ενδιαφέρουσες πτυχές της μεγάλης τραγωδίας του ’22, τις οποίες υπογράφουν ιστορικοί και μελετητές της εποχής.
«Με λύπην και με συλλογήν ποίημα θα συντάξω / καμμιάν λέξιν δεν έγραψα χωρίς ν’ αναστενάξω» γράφει ο ποιητάρης Σάββας Κλεάνθης από τον Άγιο Μάμα της Λεμεσού. Αυτή είναι μία ακόμη ενδιαφέρουσα ενότητα στο Ημερολόγιο του 2022, η Μικρασιατική Καταστροφή μέσω της διαλεκτικής ποίησης. Στην ενότητα περιλαμβάνονται αποσπάσματα ποιημάτων από πέντε Κύπριους ποιητάρηδες, οι οποίοι και εξέδωσαν το 1922 σε φυλλάδια, όπως άλλωστε συνήθιζαν να κάνουν, καταθέτοντας τη δική τους οπτική για το μαύρο γεγονός.
Στο Ημερολόγιο επίσης δημοσιεύονται ιστορικές επιστολές, που περιγράφουν την κατάσταση στη Μικρά Ασία, όπως την επιστολή του Χρυσοστόμου Σμύρνης, της 25ης Αυγούστου 1922 προς τον Ελευθέριο Βενιζέλου, του Τζορτζ Χόρτον, Αμερικανού προξένου στη Σμύρνη προς τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών της 27ης Σεπτεμβρίου 1922 και άλλες. Πολύ ενδιαφέρουσα επιστολή είναι αυτή του Γεωργίου Ι. Ρωσσίδη από την Πρίγκηπο, προς τη θεία του, της 29 Ιουνίου 1926 (δωρεά Ευανθίας Σεργίδη), που βρίσκεται στη Μόνιμη Συλλογή Μικρασιατικών Κειμηλίων του Συνδέσμου, που βρίσκεται σε Αίθουσα του Βυζαντινού Μουσείου του Ιδρύματος Μακάριου Γ΄.
Στον τόμο υπάρχουν επίσης, αποσπάσματα από κείμενα σχετικά με τη μικρασιατική ιστορία από διάφορους συγγραφείς, δημοσιεύματα για τη Μικρασιατική Καταστροφή από τον Κυπριακό Τύπο, καθώς και μαρτυρίες προσφύγων του 1922 από τη Μικρά Ασία στην Κύπρο και Κυπρίων για Μικρασιάτες. Ο τόμος εμπλουτίζεται από πλούσιο φωτογραφικό και καλλιτεχνικό υλικό από διάφορα αρχεία.
Προσφύγων Νόστος
Μικρασία και Κύπρος... βίοι παράλληλοι, το βίωμα της προσφυγιάς χάραξε ανεξίτηλα γενιές ολόκληρες Μικρασιατών και Κυπρίων, ο νόστος έγινε μια λέξη στα χείλη πολλών ανδρών και γυναικών, ο θρήνος για την απώλεια της γενέθλιας γης, αλλά και αγαπημένων προσώπων εκφράστηκε σε όλες τις μορφές Τέχνης, για να μένει θύμηση στο διηνεκές, για τις επόμενες γενιές. Στο «Προσφύγων Νόστος» συμμετέχουν 85 λογοτέχνες με 151 ποιήματα (ανέκδοτα και μη), καθώς και 10 καλλιτέχνες με 16 έργα, και δεν ασχολούνται μόνο με την προσφυγιά του 1922 και του 1974, αλλά φτάνουν μέχρι το 2020, άλλωστε η ανθρωπότητα δεν έμαθε πώς να μη φτιάχνει πρόσφυγες, αλλά φαίνεται πως έγινε ειδική στο πώς να σκοτώνονται οι λαοί.
Η εν λόγω ανθολογία πέραν φυσικά της θεματικής με την οποία ασχολείται, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί συγκεντρώνει σ’ έναν τόμο παλαιούς και νέους λογοτέχνες, και δείχνει πώς διαφορετικές γενιές βιώνουν ένα οικουμενικό και διαχρονικό θέμα. Για παράδειγμα οι στίχοι του Μιχάλη Πασιαρδή, του Κυριάκου Αναγιωτού, της Κλαίρης Αγγελίδου, του Κώστα Βασιλείου και άλλων συνομιλούν ή προσπαθούν να το κάνουν με τα ποιήματα της Γαβριέλλας Παναγή ή του Ανδρέα Τιμοθέου. Μα ενδιαφέρον έχει και η γλώσσα, που μεταχειρίζονται οι δημιουργοί, αλλά και το ύφος, η τεχνική που οι ποιητές και οι ποιήτριες χρησιμοποιούν, αλλά και πώς ο ίδιος δημιουργός λειτουργεί πάνω στην ίδια θεματική, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα δύο ποιήματα του Χρήστου Αργυρού «Πέτρες» και «Ποιητής μπροστά στις φωτογραφίες ενός κοριτσιού από τη Γάζα».
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει ότι με αυτή την ανθολόγηση μπορεί ο αναγνώστης να δει διαχρονικά, από το 1975 έως τις μέρες μας πώς εξελίχθηκε η κυπριακή ποίηση υπό αυτή τη θεματική και θα χρειαζόταν ένα διαφορετικό κείμενο, για να καταδειχθούν οι διαφορές και οι ομοιότητες, αλλά και πώς κινείται ο δημιουργός και πόσο τον επηρεάζει η περιρρέουσα. Πάνω στην ίδια λογική μπορούμε να πούμε πως λειτουργούν και τα καλλιτεχνικά έργα των 10 καλλιτεχνών με 16 έργα, οι οποίοι επίσης δημιουργούν με βάση τη θεματική της προσφυγιάς. Διαφορετικά υλικά, ποικίλες τεχνικές, ασπρόμαυρη χαρακτική... Καλλιτέχνες που έζησαν την προσφυγιά καταθέτουν την προσωπική τους μαρτυρία, και άλλοι έβαλαν χρώμα και σχήμα στις αφηγήσεις για την προσφυγιά, την όπου γης προσφυγιά, του κάθε πρόσφυγα.
