Του Απόστολου Κουρουπάκη
Πέντε νέες εκδόσεις προσθέτει στην εκδοτική του δραστηριότητα το Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, οι οποίες εμπλουτίζουν την κυπρολογική βιβλιογραφία. Πρόκειται για τις εκδόσεις του Κυπριανού Λούη, «Entrepreneurship and Economic Strategy in Cyprus in the First Half of the Nineteenth Century: The Case of Georgakis Markantonides», μετάφραση στην αγγλική της αντίστοιχης εργασίας που δημοσίευσε το ΚΕΕ το 2021, των Μ. Ματθαίου - Α. Ξενοφώντος, «Τα Παραμύθια της Κύπρου από το Λαογραφικό Αρχείο του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών», του Γεώργιου Δεληγιαννάκη «A Cultural History of Late Roman Cyprus», της Αικατερίνης Αριστείδου, «Η Δημοκρατία της Ραγούσας (Ντουμπρόβνικ) και η Ανατολή στον 18ο αιώνα (1700-1808)» και της Καλλιόπης Πρωτοπαπά, «Τα έθιμα της γέννησης στην παραδοσιακή κοινωνία της Κύπρου».
Ο έμπορος Μαρκαντωνίδης
Στην εργασία του Κυπριανού Λούη εξετάζονται οι οικονομικές λειτουργίες που επιτελούσε ο Γεωργάκης Μαρκαντωνίδης ως έμπορος και διοικητικός παράγοντας στην κυπριακή αγορά. Ο Μαρκαντωνίδης ήταν ο κοινωνικός τύπος του κεφαλαιούχου, ο οποίος συνδύαζε τα διοικητικά και τα οικονομικά πλεονεκτήματα της θέσης του, τις οικογενειακές καταβολές, τις πολιτικές προσβάσεις, καθώς και τις επιχειρηματικές δραστηριότητές του, για να επιτύχει τους στόχους του. Η τυπολογία και η ιδιαιτερότητα της επιχείρησης του Γεωργάκη Μαρκαντωνίδη οφείλεται στην επινοητικότητα και τη επιχειρηματική στρατηγική που υιοθέτησε. Η επιχειρηματική στρατηγική του συνέβαλε στην εξασφάλιση χρηματοδότησης μέσω της συγκέντρωσης των «βιομηχανικών» προϊόντων (εμπορευμάτων), τόσο για τη διακίνηση προϊόντων όσο και για την ανάπτυξη άλλων δραστηριοτήτων, όπως μικρών εταιρικών εμπορικών συμπράξεων, μονοπωλιακού τύπου εκμεταλλεύσεων και εκμισθώσεων φορολογικών προσόδων και τσιφλικιών. Στο βιβλίο εξετάζονται διεξοδικά οι πρακτικές που σχετίζονταν με την αγορά και την πληρωμή του εμπορεύματος. Η προαγορά αποτελεί ένα ζήτημα που δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς και είναι συνυφασμένο με σχέσης εξάρτησης και εκμετάλλευσης. Οι μηχανισμοί φοροείσπραξης, τους οποίους εγκαθίδρυσε ο Μαρκαντωνίδης, απέβλεπαν στην αύξηση του κέρδους από τον αγοραστή των φόρων. Ο ίδιος διετέλεσε επίσης εκμισθωτής εμπορευματικών τσιφλικιών, ιδιοκτήτης εργαστηρίου και αποθηκευτικού χώρου. Με την παρούσα μελέτη αναδεικνύεται ένα πολύπλοκο και πολυεπίπεδο πλέγμα σχέσεων, το οποίο αναπτύσσεται εμπλέκοντας την τοπική οθωμανική εξουσία, την κυπριακή εκκλησία, το «κοινό Κυπρίων», τους εμπόρους, τους «εργαστηριάρηδες», το υπηρετικό προσωπικό, τους τεχνίτες, τους τοπικούς εργάτες κ.ά. Το συγκεκριμένο πλέγμα σχέσεων προσδιορίζει τις οικονομικές σχέσεις της υπό εξέταση περιόδου στην Οθωμανοκρατούμενη Κύπρο των αρχών του 19ου αιώνα.
Παραμύθια της Κύπρου
Το βιβλίο «Τα Παραμύθια της Κύπρου από το Λαογραφικό Αρχείο του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών» είναι εικονογραφημένο με χαρακτικά έργα του χαράκτη Χαμπή Τσαγγάρη και αποτελεί συνέχεια των τριών προηγούμενων τόμων της σειράς «Τα Παραμύθια της Κύπρου» από το Λαογραφικό Αρχείο του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, που έχουν εκδοθεί το 2015, 2017 και 2019. Στον παρόντα τέταρτο τόμο περιλαμβάνονται 23 ενότητες με αφηγήσεις λαϊκών παραμυθιών που αντλήθηκαν από το Λαογραφικό Αρχείο του Κ.Ε.Ε. και οι οποίες έχουν διασωθεί, είτε σε χειρόγραφη και έντυπη μορφή, είτε σε μαγνητοφωνημένη. Σε κάθε ενότητα περιλαμβάνονται μία ή περισσότερες παραλλαγές του κάθε παραμυθιού, δημοσιευμένες στον ιδιωματικό λόγο χωρίς γλωσσικές παρεμβάσεις στα χειρόγραφα και συνοδεύονται από αποδόσεις στην κοινή Νεοελληνική. Ακολουθεί σχολιασμός βάσει των διεθνών καταλόγων, των Anti Aarne - Stith Thompson και του αναθεωρημένου από τον Hans-Jörg Uther, βασικού μεθοδολογικού εργαλείου διεθνώς αποδεκτού, που προσεγγίζει τα παραμύθια μέσω της ιστορικογεωγραφικής οπτικής, τα κατατάσσει σε τύπους βάσει της εξέλιξης της πλοκής τους και επιχειρεί συνταγματική ανάλυση της αφήγησης σε επεισόδια. Ο σχολιασμός εμπλουτίζεται με βιβλιογραφικές παρατηρήσεις, επιχειρεί ανίχνευση της προέλευσης του πυρήνα του παραμυθιού και συσχετισμούς με άλλα είδη της προφορικής και γραπτής γραμματείας. Ακολουθεί καταγραφή των τίτλων όλων των παραλλαγών του Λαογραφικού Αρχείου, δημοσιευόμενων και μη και επισήμανση των διαφορών περιεχομένου μεταξύ τους. Τέλος παρατίθεται κατάλογος παλαιότερων δημοσιεύσεων κυπριακών παραλλαγών. Με την έκδοση της σειράς διασώζεται αλλά και διαχέεται εξίσου στο επιστημονικό και στο ευρύ κοινό η εντόπια δημώδης λογοτεχνία. Πρόκειται για την πληρέστερη και συστηματικότερη δημοσίευση των παραμυθιών στην Κύπρο με σχολιασμό τεκμηριωμένο επιστημονικά. Κυρίως το έργο συνιστά ολοκληρωμένο συμπλήρωμα του ελληνικού και κατ’ επέκταση του διεθνούς καταλόγου των λαϊκών παραμυθιών.
Η Ρωμαϊκή Κύπρος
Το βιβλίο του Δεληγιαννάκη έχει ως θεματική τη συνύπαρξη Χριστιανών και Εθνικών στη Ρωμαϊκή Κύπρο κατά την εποχή της όψιμης αρχαιότητας, με χρονική αφετηρία τη βασιλεία του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305) και με κατάληξη την απονομή του καθεστώτος του αυτοκέφαλου στην Εκκλησία της Κύπρου το 431. Αυτή η εποχή, αν και δεν έχει μελετηθεί στον ίδιο βαθμό όσο οι κατοπινοί αιώνες, κυρίως εξ αιτίας της ισχνότητας των πηγών, ήταν καθοριστική για τη διαμόρφωση της πολιτισμικής ταυτότητας της Κύπρου κατά την όψιμη αρχαιότητα.. Στο πρώτο κεφάλαιο συζητείται η μετάβαση της Κύπρου από την κλασική εποχή της ρωμαϊκής κυριαρχίας σε αυτή της όψιμης αρχαιότητας, με αναφορά στις αλλαγές που το νησί και οι κάτοικοι υπέστησαν. Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στους ούτως καλούμενους Εθνικούς που εξακολουθούσαν να πιστεύουν στο δωδεκάθεο και στους λοιπούς θεούς της αρχαιότητας, καθώς και στο πώς αντιμετώπισαν την νέα χριστιανική πίστη. Μια σημαντική τροχοπέδη στη εξέταση αυτού του θέματος είναι η σχεδόν καθολική έλλειψη στοιχείων για τον πολυθεϊσμό μετά από τον τρίτο αιώνα, με αποτέλεσμα οι μελετητές οι οποίοι καταπιάνονται με το θέμα να χρησιμοποιούν μεταγενέστερες χριστιανικές και μάλιστα αγιογραφικές πηγές. Το τρίτο κεφάλαιο επανεξετάζει τα υπέροχα μωσαϊκά δάπεδα που ανευρέθηκαν σε οικιστικούς χώρους σε διάφορα μέρη της Κύπρου, τα οποία προσφέρουν νέες ερμηνείες σχετικά με τις διάφορες πτυχές του αστικού πολιτισμού καθώς και νέες ερμηνείες όσον αφορά στην τοπογραφία και την εικονογραφία τους. Στο τέταρτο κεφάλαιο περιγράφεται συστηματικά η εξάπλωση του Χριστιανισμού και η εδραίωση της τοπικής εκκλησίας από την εποχή των Αποστόλων μέχρι αυτή του επισκόπου Επιφανίου, με την αξιοποίηση αρχαιολογικών ευρημάτων και γραπτών πηγών. Το τελευταίο κεφάλαιο εστιάζει την προσοχή του στον Επίσκοπο Επιφάνιο ως προσωπικότητα που σφράγισε ανεξίτηλα την κυπριακή πραγματικότητα κατά το δεύτερο μισό του τέταρτου αιώνα. Υπάρχει και παράρτημα στο τέλος του βιβλίου για την ιστορία του εβραϊκού στοιχείου στην Κύπρο.
Η Πολιτεία της Ραγούσας
Στο βιβλίο Αικατερίνης Αριστείδου περιγράφεται και αναλύεται η εμπορική δραστηριότητα της Αδριατικής πολιτείας της Ραγούσας με τα διάφορα εμπορικά λιμάνια, κέντρα και περιφέρειες της Ανατολικής Μεσογείου τον 18ο αιώνα, με αξιοποίηση προπάντων του αρχειακού υλικού αυτής της πολιτείας, αλλά και αρχειακού υλικού προερχόμενου από τη Βενετία, την Αγκώνα της Ιταλίας και διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπως η Ύδρα. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου περιγράφονται οι συνθήκες υπό τις οποίες αναπτύχθηκε το εμπόριο της Ραγούσας με την Ανατολική Μεσόγειο κατά τον 18ο αιώνα με αναφορά στα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα της Ανατολής, το εμπόριο των διάφορων ευρωπαϊκών κρατών με την Ανατολή και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται η σταδιακή εξέλιξη της ναυτιλίας της Ραγούσας κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα, με ειδική μνεία στα συστήματα ναυτικού δανεισμού και ναυτασφάλειας, καθώς και στην εμφάνιση των ναυτασφαλιστικών εταιρειών. Στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου περιγράφεται το εμπόριο της Ραγούσας με τις διάφορες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου, πρώτα με τις περιοχές της ηπειρωτικής και νησιώτικης Ελλάδας, ύστερα με την Αίγυπτο, την Κύπρο, τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Καραμανιά (νότια παραλιακή Τουρκία) και στη συνέχεια με τη Σμύρνη, τη Μικρά Ασία, την Κωνσταντινούπολη και τα εμπορικά κέντρα της Μαύρης Θάλασσας. Στο τέταρτο κεφάλαιο συζητείται η δημιουργία και η διαμόρφωση των προξενείων της Ραγούσας σε διάφορα λιμάνια και αστικά κέντρα της ανατολικής Μεσογείου. Στο τέλος του βιβλίο βρίσκονται παραρτήματα με τις διακινήσεις των ραγουζαίικων πλοίων προς και από την Ανατολή, γλωσσάριο των ναυτικών και άλλων ορών, καθώς και έγχρωμες και μαυρόασπρες φωτογραφίες, χάρτες, γκραβούρες και φωτογραφίες εγγράφων που σχετίζονται με τη Ραγούσα και τις περιοχές της ανατολικής Μεσογείου με τις οποίες είχε εμπορικές συναλλαγές.
Συμβολή στη Λαογραφία
Το περιεχόμενο του βιβλίου της Καλλιόπης Πρωτοπαπά, που είναι επανέκτυπωση της έκδοσης του 2009, στηρίζεται σε υλικό από το Λαογραφικό Αρχείο και το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και είναι αποτέλεσμα συστηματικής επιτόπιας έρευνας. Περιλαμβάνει μαρτυρίες από όλη την Κύπρο. Στα έθιμα της γέννησης παρατηρείται μεγάλη ποικιλία. Λόγω της κρίσιμης κατάστασης που δημιουργείται για την επιβίωση τόσο της μητέρας, όσο και του βρέφους κύρια προσπάθεια είναι η αποτροπή του κακού. Η αποτροπή του κακού και η εξαπάτηση των κακών πνευμάτων και ο εξευμενισμός τους αλλά και η δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για τη νέα ζωή που έρχεται, από παλιά απασχόλησαν τους ανθρώπους, που προσπαθούσαν να δώσουν λύσεις με τη βοήθεια της λαϊκής ιατρικής αλλά και της μαγείας, μια και ο παραδοσιακός άνθρωπος πιστεύει ότι ο υπερφυσικός κόσμος επηρεάζει τη γήινη ύπαρξή του. Στο κείμενο παρεμβάλλονται και μαρτυρίες στην κυπριακή διάλεκτο, που δίνουν αυθεντικότητα στις πληροφορίες. Παράλληλα καταγράφονται στο Παράρτημα οι ερευνητές αλλά και οι πληροφορητές τόσο του Λαογραφικού, όσο και του Αρχείου Προφορικής Παράδοσης. Το βιβλίο περιλαμβάνεται στο τετράτομο έργο που αναφέρεται στα έθιμα του κύκλου της ζωής και τιμήθηκε με έπαινο από την Ακαδημία Αθηνών το 2013 με το σκεπτικό ότι «προάγουν τη γνώση για τον λαϊκό πολιτισμό της Κύπρου». Το βιβλίο «Τα έθιμα της γέννησης στην παραδοσιακή κοινωνία της Κύπρου» έχει πάρει το Κρατικό βραβείο του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού το 2009.
Όλες οι εκδόσεις είναι διαθέσιμες στην έδρα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (Γλάδστωνος 6, Λευκωσία) και στα βιβλιοπωλεία της Κύπρου.
