Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η αποτύπωση της πολιτιστικής ταυτότητας ενός τόπου και η δημιουργία ενός πολιτιστικού «θησαυροφυλακίου» είναι πολύ σημαντικό, ακόμα και στις μέρες μας, που δεν λείπουν οι πολεμικές συγκρούσεις, όπως η πρόσφατη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, με αρκετά μνημεία και μουσεία να έχουν στοχοποιηθεί, αλλά και οι καταστροφές στην αρχαία πόλη της Παλμύρας κ.α. Φυσικά, δεν χρειάζεται να πάμε και πολύ μακριά από την Κύπρο, όπου μετά την τουρκική εισβολή του 1974 η πολιτιστική κληρονομιά του τόπου δέχθηκε μεγάλο πλήγμα (καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς, παράνομη διακίνηση και εμπορία αρχαιοτήτων, με τρανταχτό παράδειγμα τον Τούρκο αρχαιοκάπηλος Αϊντίν Ντικμέν). Έτσι, και αφού και η τεχνολογία πλέον μπορεί να βοηθήσει σε αυτό τον τομέα είναι εξαιρετικά επωφελές να δημιουργούνται βάσεις δεδομένων, στις οποίες θα καταγράφεται η πολιτιστική κληρονομιά μας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν το Τμήμα Αρχαιοτήτων τα τελευταία χρόνια υλοποιεί ένα πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα, το οποίο αφορά την ψηφιοποίηση των αρχαιοτήτων που βρίσκονται είτε στις προθήκες των μουσείων είτε φυλάσσονται στις αποθήκες τους. Για την υλοποίηση αυτών των προγραμμάτων μιλήσαμε με την αρχαιολογικό λειτουργό του Τμήματος Αρχαιοτήτων Μαρία Μακρή, η οποία μας εξήγησε την αξία της βάσης δεδομένων Cyprus Archaeological Digitization Programme (CADiP), το οποίο χαρακτηρίζει ως τη ναυαρχίδα των προγραμμάτων ψηφιοποίησης, το οποίο ξεκίνησε ως ευρωπαϊκό πρόγραμμα, συγχρηματοδοτούμενο από το Χρηματοδοτικό Μηχανισμό της Νορβηγίας και από την Κυπριακή Δημοκρατία και διήρκεσε από τον Οκτώβριο του 2009 μέχρι τον Απρίλιο του 2011. Όπως εξηγεί η κα Μακρή στο CADiP δικαίωμα πρόσβασης έχει το προσωπικό του Τμήματος Αρχαιοτήτων καθώς και εξωτερικοί χρήστες (ερευνητές, φοιτητές, ακαδημαϊκοί, κ.ά.) μετά από άδεια της διευθύντριας του Τμήματος. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων υλοποιεί συγκεκριμένα προγράμματα Ψηφιοποίησης, χρησιμοποιώντας διεθνείς και τοπικούς πόρους. Με το πρόγραμμα (CADiP) δημιουργήθηκε μία ολοκληρωμένη ψηφιακή βάση δεδομένων, που φέρει το ίδιο όνομα με το πρόγραμμα, και η οποία έχει ενισχύσει την αποδοτικότητα και έχει συμβάλει στην καλύτερη διαχείριση του Κυπριακού Αρχαιολογικού υλικού. Στη Βάση Δεδομένων CADiP περιλαμβάνονται πέντε ξεχωριστές θεματικές βάσεις δεδομένων οι οποίες αφορούν: α) τα Κηρυγμένα Αρχαία Μνημεία Α΄ και Β΄ Πίνακα, β) τα Κινητά Αρχαιολογικά Ευρήματα που εκτίθενται στις προθήκες ή φυλάσσονται στις αποθήκες των μουσείων που βρίσκονται υπό την ευθύνη του Τμήματος Αρχαιοτήτων, γ) τις ελεγχόμενες περιοχές που περιβάλλουν Αρχαία Μνημεία και οι οποίες με βάση τον νόμο προστατεύονται, δ) τις περιοχές υπό επίταξη και ε) τις Επισκοπήσεις (περιοχές όπου έχουν διεξαχθεί αρχαιολογικές επισκοπήσεις). Η κα Μακρή λέει πως κάθε χρήστης μπορεί μέσω των μηχανών αναζήτησης της Βάσης να καθορίσει τα ερωτήματα αναζήτησής του και να πάρει σε ελάχιστο χρόνο αποτελέσματα για τα μνημεία ή τα αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία ερευνά. «Για οποιοδήποτε μνημείο ή αντικείμενο που είναι καταχωρημένο στη Βάση Δεδομένων CADiP ο χρήστης μπορεί, χωρίς πολλές ώρες έρευνας σε φακέλους, αρχεία, ευρετήρια Μουσείων κ.λπ., να βρει πληροφορίες για το πού βρίσκεται φυλαγμένο, την περιγραφή του, το ιστορικό ανασκαφής και συντήρησης, φωτογραφίες, διαστάσεις, δημοσιευμένη βιβλιογραφία, κ.λπ.», τονίζοντας πως η Βάση Δεδομένων CADiP αποτελεί πλέον πολύτιμο εργαλείο τόσο για την επιστημονική κοινότητα της αρχαιολογίας όσο και για την καθημερινή δουλειά των υπαλλήλων του Τμήματος Αρχαιοτήτων.
Όπως εξήγησε η κα Μακρή οι ανασκαφές, σωστικές και συστηματικές, του Τμήματος Αρχαιοτήτων, του Πανεπιστήμιου Κύπρου αλλά και των ξένων αποστολών, όπως επίσης και οι τυχαίες ανακαλύψεις ευρημάτων, έφεραν και συνεχίζουν να φέρνουν στο φως πολλές χιλιάδες αρχαιότητες, με το Τμήμα Αρχαιοτήτων να καλείται να διαχειριστεί με τον πιο αποδοτικό τρόπο, όλο αυτόν τον όγκο των αρχαίων ευρημάτων και τον πολύ μεγάλο αριθμό αρχαίων μνημείων. Καθίσταται σαφές, όπως λέει η κα Μακρή, ότι η ψηφιοποίηση μπορεί να είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο στις προσπάθειες συντήρησης, διατήρησης, μελέτης και προώθησης των πολιτιστικών μας πόρων και με ειδικότερο στόχο την προστασία των πολύτιμων αρχείων από τη φθορά, αλλά και την καλύτερη διαχείριση του τεράστιου όγκου του αρχειακού υλικού, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η ψηφιοποίηση στην αρχαιολογία, έτσι το Τμήμα Αρχαιοτήτων εισήγαγε την ψηφιοποίηση στις εργασίες του ανάγοντάς την σε έναν από τους βασικότερους πυλώνες εργασίας του.
Από το 2009 μέχρι σήμερα έχουν ψηφιοποιηθεί 44.462 κινητά αρχαιολογικά ευρήματα στα οποία περιλαμβάνονται όλα τα κινητά αρχαιολογικά ευρήματα που εκτίθενται στις προθήκες των μουσείων που έχει υπό την εποπτεία του το Τμήμα Αρχαιοτήτων
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων εισήγαγε την ψηφιοποίηση στις εργασίες του ανάγοντάς την σε έναν από τους βασικότερους πυλώνες εργασίας του
Τα αποτελέσματα των προγραμμάτων ψηφιοποίησης είναι πλέον μετρήσιμα, αφού από το 2009 μέχρι σήμερα έχουν ψηφιοποιηθεί (α) όλα τα Κηρυγμένα Αρχαία Μνημεία σε ολόκληρη την επικράτεια της Κύπρου (σύνολο 1.339, εκ των οποίων 1.070 στις ελεγχόμενες και 269 στις μη ελεγχόμενες από την Κυπριακή Δημοκρατία περιοχές), (β) 3.577 Επισκοπήσεις και (γ) 44.462 κινητά αρχαιολογικά ευρήματα στα οποία περιλαμβάνονται όλα τα κινητά αρχαιολογικά ευρήματα που εκτίθενται στις προθήκες των μουσείων που έχει υπό την εποπτεία του το Τμήμα Αρχαιοτήτων.
Το πρόγραμμα Digitising the Museums of Cyprus έχει ως στόχο του την ψηφιοποίηση 96.000 αρχαίων αντικειμένων στη βάση δεδομένων CADiP. Από αυτά, 82.000 αντικείμενα φυλάσσονται στις αποθήκες του Κυπριακού Μουσείου
Αλλα προγράμματα
Μετά την ολοκλήρωση του Προγράμματος CADiP, το Τμήμα Αρχαιοτήτων, συνεχίζει, μέχρι σήμερα, το πρόγραμμα ψηφιοποίησης, είτε μέσω του κρατικού προϋπολογισμού με μόνιμους αρχαιολογικούς λειτουργούς και με αγορά υπηρεσιών από αρχαιολόγους, είτε μέσω Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων. Το πρόγραμμα Digitising the Museums of Cyprus, το οποίο έχει ήδη εξασφαλίσει νέα χρηματοδότηση από τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ) στο πλαίσιο του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού EEA FINANCIAL MECHANISM 2014-2021, έχει ως στόχο του την ψηφιοποίηση 96.000 αρχαίων αντικειμένων στη βάση δεδομένων CADiP. Από αυτά, 82.000 αντικείμενα φυλάσσονται στις αποθήκες του Κυπριακού Μουσείου στη Λευκωσία και 14.000 εκτίθενται στις προθήκες των Μουσείων που βρίσκονται υπό την αρμοδιότητα του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Για αυτό το πρόγραμμα έχουν προσληφθεί και εργάζονται 8 αρχαιολόγοι για περίοδο 31 μηνών. Η κα Μακρή αναφέρει πως εκτός από τα πιο πάνω προγράμματα, το Τμήμα Αρχαιοτήτων τρέχει τα ερευνητικά προγράμματα Saving Prehistoric Antiquities Under Threat (SPAUT) και Saving Cypriot Antiquites Under Threat (SCAUT), τα οποία συγχρηματοδοτήθηκαν από την Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελβετική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πολιτισμού και συνέβαλαν στη διασφάλιση, μέσω ψηφιακής καταγραφής, των ευρημάτων που είναι αποθηκευμένα στο Κυπριακό Μουσείο και προέρχονται από προϊστορικές θέσεις και θέσεις της εποχής του Σιδήρου που ανασκάφηκαν πριν από το 1974 στα Κατεχόμενα. Καθώς επίσης και το πρόγραμμα Cyprus Coastal Assessment Project (CCAP), το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Honor Frost Foundation και την Κυπριακή Δημοκρατία και περιλάμβανε τη χαρτογράφηση των ενάλιων/παράκτιων αρχαιοτήτων μέσω δορυφορικών εικόνων, ιστορικών χαρτών, τοπογραφικών δεδομένων και αεροφωτογραφιών. Επίσης, υλοποιείται και το συγχρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρόγραμμα με τίτλο «DigiArc: Ψηφιακό Τόξο Πολιτισμού Ελλάδος-Κύπρου. Διάσωση και ανάδειξη της μεσαιωνικής πολιτιστικής κληρονομιάς στη νησιωτική περιοχή του Αιγαίου και της Κύπρου», το οποίο είναι υπό εξέλιξη και έχει ως στόχο την ψηφιακή τεκμηρίωση και τη δημιουργία εικονικών αναπαραστάσεων των μεσαιωνικών κάστρων της Λεμεσού, της Λάρνακας, της Πάφου και του Κολοσσιού. Υπάρχουν επίσης και προγράμματα ψηφιοποίησης αρνητικών από το Φωτογραφικό Αρχείο και παλαιών εφημερίδων που φυλάσσονται στη Βιβλιοθήκη του Τμήματος.
4.500 αντικείμενα
Το σημαντικότερο παράδειγμα συνεισφοράς της ψηφιοποίησης γενικά, αλλά και της Βάσης Δεδομένων CADiP ειδικότερα, στη δουλειά του Τμήματος Αρχαιοτήτων, λέει η κα Μακρή, αποτελεί το γεγονός ότι η ετοιμασία καταλόγων με περιγραφές, διαστάσεις και φωτογραφίες για τα 4.500 αντικείμενα της παρούσας έκθεσης του Κυπριακού Μουσείου, για τους σκοπούς της Μουσειολογικής Μελέτης για το Νέο Κυπριακό Μουσείο, έγινε μέσω του CADiP με εύκολο, σύντομο και κυρίως ακριβή τρόπο. «Είναι δεδομένο για εμάς πλέον ότι η ψηφιοποίηση ακόμη 82.000 αντικείμενων, που φυλάσσονται στις αποθήκες του Κυπριακού Μουσείου, θα δημιουργήσει τις συνθήκες για πιο εύκολη και ασφαλή μεταφορά τους στις εγκαταστάσεις του Νέου Κυπριακού Μουσείου».
