Του Βασίλη Νέδου
Η διαδεδομένη χρήση UAV έχει αλλάξει τους κανόνες των συγκρούσεων σε όλο τον πλανήτη. Ενα πανάκριβο αμερικανικής κατασκευής UAV τύπου MQ-9 μπορεί να διαλύσει τις αεράμυνες οργανωμένων στρατών, δίχως να γίνει αντιληπτό. Ωστόσο τα 60 εκατομμύρια κόστους και η πανάκριβη συντήρηση, αλλά και ο δισταγμός των ΗΠΑ να μοιραστούν τεχνογνωσία το καθιστούν απαγορευτικό για τους περισσότερους στρατούς. Στον αντίποδα και λόγω αυτής της περιοριστικής πολιτικής, χώρες όπως η Τουρκία κατασκευάζουν φθηνά UAV των 1-2 εκατομμυρίων ευρώ όπως τα ΤΒ-2, τα οποία παρότι είναι λιγότερο αποτελεσματικά, συνιστούν υπολογίσιμη απειλή.
Σήμερα υπάρχουν περίπου 35 χώρες που χρησιμοποιούν ή αναπτύσσουν οπλισμένα drones και UAV και περίπου 100 που έχουν ενσωματώσει κάποιου είδους τέτοια συστήματα στις ένοπλες δυνάμεις τους. Τα UAV και τα drones έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος οποιουδήποτε ικανού στρατού και θα γίνουν πιο απαραίτητα, καθώς οι δυνατότητες τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) ενσωματώνονται όλο και περισσότερο σε μη επανδρωμένες πλατφόρμες. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το εύρος εμπλοκής τους, στις συγκρούσεις των τελευταίων ετών (Συρία – Λιβύη) με αποκορύφωμα το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, καταδεικνύεται η καθοριστική συμβολή τους στην έκβαση της μάχης.
Σήμερα υπάρχουν περίπου 35 χώρες που χρησιμοποιούν ή αναπτύσσουν οπλισμένα drones και UAV
Η συμβολή τους προήλθε όχι μόνο από την προηγμένη τεχνολογία των συστημάτων UAVs/UCAVs που χρησιμοποίησαν, αλλά από το γεγονός ότι αυτά ενσωματώθηκαν πλήρως στο επιχειρησιακό σχέδιο. Αποτέλεσαν ενοποιημένα συστήματα μάχης, διαμορφώνοντας πλέγματα αναγνώρισης και κρούσης, με ικανότητες μαζικής προσβολής στόχων και ταυτόχρονα με μεγάλα περιθώρια απωλειών, καθώς το Αζερμπαϊτζάν τα διέθετε σε μεγάλο αριθμό. Βέβαια, από τις συγκρούσεις όπου συμμετείχαν τουρκικά UAV έχουν εξαχθεί και χρήσιμα συμπεράσματα. Σε πρόσφατες πολεμικές συγκρούσεις όπως στη Συρία και στο Ναγκόρνο-Καραμπάx τα ρωσικά συστήματα Krasukha 2 και Krasukha 4 απέδειξαν ότι μπορούν να «τυφλώσουν» με απολυτή επιτυχία καθώς και να καταστρέψουν τα τουρκικά UAV. Το συγκεκριμένο είναι ένα πολυλειτουργικό σύστημα παρεμβολής ευρείας ζώνης, που έχει σχεδιαστεί για να εξουδετερώνει μέχρι και κατασκοπευτικούς δορυφόρους χαμηλής τροχιάς (Low-Earth Orbit -LEO) σε εμβέλεια μεταξύ 150 και 300 χιλιομέτρων. Το Krasukha-4 λειτουργεί δημιουργώντας ισχυρή εμπλοκή στις θεμελιώδεις συχνότητες ραντάρ και σε άλλες πηγές ραδιοεκπομπής. Από αυτές τις καταγεγραμμένες επιδόσεις των ρωσικών συστημάτων καθίσταται σαφές και πόσο ελάχιστα αποτελεσματικά επί της ουσίας μπορεί να είναι τα τουρκικά BayraktarTB-2 σε ένα πιθανό ουκρανικό θέατρο μάχης. Οι πολύ καλές επιδόσεις του TB-2 απέναντι σε αντάρτες ή πολιτοφυλακές και οι τεράστιες απώλειες όταν αυτά έρχονται αντιμέτωπα με οργανωμένες Ε.Δ., αποτελούν ένα στοιχείο το οποίο διαχρονικά αναλύεται από την Αθήνα ως ένδειξη των πραγματικών δυνατοτήτων τους.
Το μέλλον
Τα επόμενα χρόνια οι επιτελείς των Ε.Δ. θα έλθουν αντιμέτωποι και με τα μη επανδρωμένα οχήματα επιφανείας ή μη επανδρωμένα υποβρυχιακά συστήματα (USV ή UUV). Οπως απείλησε ο ίδιος ο Ερντογάν, λίγο μετά την καθέλκυση του δεύτερου πλοίου ηλεκτρονικού πολέμου «Ufuk», η Τουρκία προχωράει και στη ναυπήγηση τέτοιων συστημάτων με σκοπό τον κορεσμό και της παράκτιας άμυνας. Οι ιπτάμενες πλατφόρμες θα χρησιμοποιηθούν σε ενδεχόμενο σύγκρουσης για κορεσμό της αεράμυνας (δηλαδή τα αντιαεροπορικά συστήματα δεν θα αναγνωρίζουν τον πραγματικό στόχο –έναν πύραυλο για παράδειγμα– λόγω του πλήθους των drones), ενώ οι πλατφόρμες επιφανείας για να φέρουν χτυπήματα σε πολεμικά πλοία. Επίσης, η Αγκυρα σχεδιάζει και τη μετατροπή του –ισπανικής τεχνολογίας– πλοίου αμφίβιων επιχειρήσεων «TCG Anadolu» σε πλωτή πλατφόρμα μεταφοράς UAV και drones.
Απειλές και τρωτά σημεία πτήσεων
Η πτήση των τουρκικών UAV έχει χαρτογραφηθεί με σχετική ευκολία από την ελληνική πλευρά, όπου πέρα από τις απειλές έχουν αποτυπωθεί και τα τρωτά σημεία. Μια από τις τυπικές πτήσεις των TB-2 ξεκινάει από την Ανατολική Θράκη και καταλήγει στα Κατεχόμενα. Η πτήση δεν είναι αυτόνομη, αλλά ελέγχεται από σταθμούς εδάφους (Ground Stations), που περίπου ανά 100 μίλια αναλαμβάνουν την παρακολούθηση της πτήσης. Παρεμβολές στην πτήση ενός TB-2 πρέπει, λοιπόν, να γίνονται όχι μόνο στην ιπτάμενη πλατφόρμα αλλά και στους σταθμούς εδάφους που το ελέγχουν. Οταν οι πτήσεις των τουρκικών UAV (TB-2, ANKA-S, Akinçi) γίνονται εντός FIR Αθηνών, η παρέμβαση στους σταθμούς εδάφους δεν είναι απαραίτητη, ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση απαιτούνται δυνατότητες ηλεκτρονικού πολέμου. Στο ερώτημα περί του τι ακριβώς συμβαίνει αν τα τουρκικά UAV συνεχίζουν να πετούν ανενόχλητα, οι ίδιες πηγές σημειώνουν ότι θα μπορούν σε σύντομο χρονικό διάστημα να αποκτήσουν μια πλήρη εικόνα της ακριβούς τοποθεσίας –λειτουργίας ευαίσθητων στρατιωτικών συστημάτων– εγκαταστάσεων στα νησιά του Αιγαίου. Με τις καθημερινές πτήσεις τους τα τουρκικά UAV ενσωματώνουν τα δεδομένα τους στις ήδη υπάρχουσες πληροφορίες, δημιουργώντας έναν πλήρη φάκελο για τον κάθε στόχο.
Τα τελευταία τρία χρόνια οι Τούρκοι χρησιμοποιούν και drones, τα οποία απογειώνονται από φρεγάτες και λοιπά πολεμικά πλοία για τη συγκέντρωση πληροφοριών από παραπλέουσες μονάδες του Π.Ν. Ο Σεπτέμβριος του 2019, όταν τουρκικές φρεγάτες έπλευσαν (αβλαβώς) στις Κυκλάδες (Στενό Παροναξίας), ήταν το σημείο μηδέν, καθώς πλέον έγινε αντιληπτό από το ΓΕΕΘΑ και το ΓΕΝ ότι οι Τούρκοι έχουν «φορτώσει» τα πολεμικά τους με drones. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτά τα drones έφθασαν να πετούν ακόμα και λίγα μέτρα από φρεγάτες του Π.Ν., ενώ οι χαμηλές πτήσεις UAV οδήγησαν τότε (εν μέσω «Παρμενίωνα») τους κυβερνήτες φρεγατών να διατάξουν την προσνήωση των οργανικών ελικοπτέρων, καθώς δημιουργούνταν συνθήκες επικίνδυνες για την ασφάλεια των πληρωμάτων. Βέβαια, τα συμπεράσματα που εξήχθησαν από εκείνες τις ημέρες ήταν χρήσιμα και αξιοποιήθηκαν στη μακρά κρίση του θέρους του 2020 στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ηλεκτρονικά η άμυνα έναντι των τουρκικών UAV και drones
Η «Κ» έχει προ ετών αναδείξει με σειρά ερευνών και αρθρογραφίας το ζήτημα της απειλής που αποτελεί για την ελληνική υπεροχή στο Αιγαίο η ανάπτυξη Μη Επανδρωμένων Αεροχημάτων (Uninhabited Aerial Vehicles-UAV) και drones από την τουρκική αμυντική βιομηχανία, μάλιστα με τρόπους που τα έχουν μετατρέψει και σε εξαγωγική επιτυχία με διπλωματικές προεκτάσεις. Η Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται σε εκτενείς συζητήσεις με τους Ισραηλινούς (με δύο εταιρείες) για την παροχή συστημάτων anti-UAV, ενώ πλέον –ενόψει και της επικείμενης επίσκεψης του προέδρου του Ισραήλ στην Ελλάδα σε περίπου δύο εβδομάδες– τίθεται αρκετά εντατικά από την Αθήνα και το ζήτημα από κοινού παραγωγής συστημάτων, δηλαδή συνεργασίας στους τομείς Ερευνας και Τεχνολογίας (R&D). Πρόκειται, μεταξύ άλλων, για τις περίφημες συζητήσεις περί «Naval Iron Dome» ή νησιωτικού, περιορισμένου, «Iron Dome», δύο δηλαδή εκδοχών του συστήματος που ανέπτυξαν οι Ισραηλινοί για να αποκρούουν τις επιθέσεις που δέχονται με ρουκέτες από τη Γάζα ή τον νότιο Λίβανο.
Σε συζητήσεις που είχε η «Κ» με πηγές που γνωρίζουν πολύ καλά το επιχειρησιακό πεδίο, κατέστη σαφές ότι τα UAV μπορεί να αντιμετωπιστούν είτε διά της κατάρριψής τους είτε με τη χρήση τεχνικών ηλεκτρονικού πολέμου. Στην πρώτη περίπτωση είναι απολύτως σαφές ότι τίθεται ζήτημα πολιτικής απόφασης, καθώς η κατάρριψη μπορεί να θεωρηθεί κίνηση κλιμάκωσης. Τρόποι υπάρχουν και δεν περιορίζονται στη χρήση μαχητικών αεροσκαφών, αλλά UAV μπορεί να καταρριφθούν και από αντιαεροπορικά συστήματα μικρών και μεγάλων αποστάσεων (π.χ. OSA-PANTSIR).
Ο πλέον ενδεδειγμένος και οικονομικότερος τρόπος αντιμετώπισης αυτής της απειλής είναι η χρησιμοποίηση τεχνικών ηλεκτρονικού πολέμου, που εστιάζουν στην παρεμβολή του συστήματος εντοπισμού θέσης (GNSS-Global Νavigation Satellite System) του UAV. Αυτή η τεχνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για άρνηση (denial) του δέκτη να λάβει δεδομένα από τους δορυφόρους των εν λόγω συστημάτων ή πιο συχνά την εισαγωγή στον δέκτη UAV ψευδών δεδομένων θέσης. Με αυτόν τον τρόπο το UAV θεωρεί εσφαλμένα ότι βρίσκεται σε διαφορετικό σημείο από αυτό που πραγματικά βρίσκεται. Η ζεύξη δεδομένων (tracking) με τον σταθμό εδάφους διακόπτεται με αποτέλεσμα να μη λαμβάνει εντολές από τους χειριστές του και να μη στέλνει στον σταθμό εδάφους τα δεδομένα τηλεμετρίας του. Αποτέλεσμα αυτού θα είναι το UAV να πετάει ανεξέλεγκτο μέχρι τη συντριβή του. Οι Ενοπλες Δυνάμεις δεν διαθέτουν μέχρι στιγμής σε ευρεία χρήση οπλικά συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου (EW), τα οποία θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν παρεμβολές στα συστήματα πλοήγησης των τουρκικών UAVs (GNSS denial και GNSS spoofing). Ενα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα κατά τη διαδικασία συγγραφής της σύμβασης για την προμήθεια των νέων φρεγατών του Πολεμικού Ναυτικού ήταν ακριβώς η διασφάλιση παροχής συστημάτων EW για την αντιμετώπιση της απειλής των UAV.
