Του Γιάννη Ιωάννου
Το 2024 είναι εξ ορισμού χρονιά καθοριστική για το Κυπριακό. Κι αυτό διότι για πρώτη φορά μετά από μια επταετία, σχεδόν, και το ναυάγιο του Κραν Μοντανά το καλοκαίρι του 2017, η άφιξη της νέας ειδικής απεσταλμένης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, Μαρία Άνχελα Κουεγιάρ, τις πρώτες ημέρες του νέου έτους σηματοδοτεί μια περίοδο κινητικότητας όπου θα επιχειρηθεί να αρθεί το αδιέξοδο και να λυθεί ο γόρδιος δεσμός της στασιμότητας στις διαπραγματεύσεις –ιστορικά, του μεγαλύτερου συνεχούς χρονικού διαστήματος χωρίς καθόλου συνομιλίες. Το Κυπριακό δεν έχει μόνο μια εξαιρετικά δύσκολη συνέχεια αλλά, αυτή τη φορά, η κρίσιμη αυτή περίοδός του επισυμβαίνει σε ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και δύσκολο διεθνές και περιφερειακό περιβάλλον αλλαγών.
Δεσπόζουν, φυσικά, δύο συγκρούσεις (στην Ουκρανία από τον Φεβρουάριο του 2022 και στη Γάζα από τον Οκτώβριο του 2023) οι οποίες όχι μόνο έχουν περιφερειακές και παγκόσμιες προεκτάσεις και συνέπειες αλλά και διάφορους παραλληλισμούς ως προς το συγκείμενο των «παγωμένων συγκρούσεων» (frozen conflicts) με την Κύπρο. Ο ένας μάλιστα συμβαίνει στην ανατολική Μεσόγειο, ένα υποσύστημα που τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει τα δικά του ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά –πέραν των χωρών της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής (ΜΕΝΑ). Επιπλέον, η εν λόγω σύγκρουση επηρεάζει άρρηκτα τη Κύπρο λόγω και της γεωγραφικής εγγύτητας, υπενθυμίζοντας την μοίρα της Γεωγραφίας στη μικρή αυτή νησιωτική γωνιά μας.
Χωρίς υπερβολές, το Κυπριακό εντός του 2024 θα δοκιμάσει τα όρια και τις αντοχές μας. Δεν είναι μόνο η πάροδος του χρόνου ως προς την στασιμότητα, τα τουρκικά τετελεσμένα «επί του εδάφους» και «επί της θάλασσας» των τελευταίων ετών και η εμμονή Τατάρ και Άγκυρας για λύση δύο κρατών και κυριαρχική ισότητα.
Είναι και το διεθνές και περιφερειακό πλαίσιο εντός του οποίου το Κυπριακό είναι μεν ένα άλυτο ζήτημα διεθνών σχέσεων πολλών δεκαετιών αλλά και που «πορεύεται» και σε ένα πλέγμα ιεραρχικής αξιολόγησης δίπλα σε μεγαλύτερα ζητήματα όπως το Μεσανατολικό (που αναζωπυρώθηκε), η θέση της Τουρκίας στην περιοχή (και το πλέγμα των σχέσεων της με την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ) και, φυσικά, η αναδυόμενη ανατολική Μεσόγειος στην οποία νέοι δρώντες και νέες τάσεις διαμορφώνουν ένα πολύπλοκο περιφερειακό υποσύστημα –στο οποίο η Κύπρος αναζητεί ρόλο.
Το 2024 είναι, τέλος, η απαρχή μιας νέας σειράς πραγματικοτήτων για το Κυπριακό: Kαι μεταξύ μιας δίκαιης λύσης ή του ορίζοντα της οριστικής διχοτόμησης ο ενδιάμεσος χώρος του στάτους κβο μειώνεται δραματικά σε «χωρικό επίπεδο» με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μέλλον των Ελληνοκυπρίων. Αν το Κυπριακό ήταν ένας αγώνας ποδοσφαίρου, εντός του 2024 θα αγωνιστούμε στα τελευταία λεπτά των καθυστερήσεων.
Μισό αιώνα από την τουρκική εισβολή του Ιουλίου του 1974 στην Κύπρο, το 2024 είναι ένα κομβικό έτος –και όχι μόνο για την τραγική επέτειο που σηματοδοτεί. Μισός αιώνας είναι πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα αν συμπυκνωθεί ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά. Αυτό οφείλουμε να το αναλογιστούμε για να κατανοήσουμε πως κάποια πράγματα έχουν παγιωθεί τόσο χρονικά όσο και σε επίπεδο κοινωνικής μηχανικής συνεπώς η αναζήτηση του τερματισμού του τρέχοντος απαράδεκτου στάτους κβο της διαίρεσης απαιτεί ρεαλισμό, σκληρή δουλειά και σοβαρότητα από όλους μας.
Αδιέξοδο και ο Μάρτιος του Πούτιν
«Οι δυνατότεροι από όλους τους πολεμιστές είναι αυτοί οι δύο: Ο χρόνος και η υπομονή». Αυτή η φράση του Λέοντος Τολστόι από το κλασικό λογοτεχνικό αριστούργημα «Πόλεμος και Ειρήνη» του 1865 συνοψίζει το 2024 όχι μόνο ως τον τρίτο χρόνο διάρκειας του πολέμου στην Ουκρανία αλλά και ως μια υπενθύμιση πως σε αυτή την ιδιότυπη διαμάχη Ρωσίας-Δύσης με επίκεντρο τη ρωσική εισβολή του Φεβρουαρίου του 2022 στο Κίεβο η διαμόρφωση του παγκόσμιου ισοζυγίου ισχύος θα πάρει και αρκετό χρόνο αλλά και υπομονή –ως προς την τελική κατάληξη της νέας σχέσης Δύσης-Ρωσίας που θα υπαγορευτεί από την επόμενη ημέρα του πολέμου.
Το 2024 υπενθυμίζει τόσο το τακτικό αδιέξοδο της μεγαλύτερης συμβατικής πολεμικής αναμέτρησης στην Ευρώπη των τελευταίων δεκαετιών όσο και το κόστος που αναγκάστηκε να πληρώσει η Ρωσία του Πούτιν για την επιθετική της επεκτατικότητα στον μετασοβιετικό, λεγόμενο, χώρο –το διαμάντι του οποίου αποτελούσε, διαχρονικά, η ουκρανική επικράτεια και η νευραλγικής σημασίας χερσόνησος της Κριμαίας. Το 2024 υπενθυμίζει ωστόσο και την λεπτή ισορροπία στην οποία κινείται η ρωσική ολιγαρχία –με επικεφαλής τον Πούτιν. Εντός του 2023 εξάλλου είδαμε για πρώτη φορά λόγω της ανταρσίας Πριγκόζιν ρωγμές σε ένα αυταρχικό και κεντρικά ελεγχόμενο σύστημα στο οποίο ο Ρώσος πρόεδρος λειτουργούσε σαν τους επικεφαλής των ρωσικών αυτοκρατοριών άλλων αιώνων. Τον Μάρτιο ο Πούτιν θα πάει σε εκλογές. Προφανώς και δεν τίθεται ζήτημα αμφισβήτησης της εξουσίας του αλλά οι επερχόμενες εκλογές θα είναι κομβικής σημασίας λόγω χρόνου και… υπομονής αλλά και εξαιτίας των τάσεων που θα διαφανούν ως προς την επόμενη ημέρα.
Είτε ο πόλεμος στην Ουκρανία σταματήσει με διαπραγματεύσεις συμβιβασμών είτε συνεχιστεί με την τελική νίκη ή συντριβή της Ρωσίας, το 2024 εισάγει την Ρωσία του Πούτιν σε μια μεταβατική περίοδο στο τέλος της οποίας θα υπαγορευτούν τόσο η μετα-πουτινική Ρωσία όσο και οι διεθνείς ισορροπίες ισχύος καθώς και η μελλοντική σχέση Ρωσίας-Δύσης. Το μόνο σίγουρο ένα είναι: το 2023 ήταν ένα έτος αλήθειας για τις οικονομικές σχέσεις των Ρώσων ολιγαρχών με τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης – όπου τα ψέματα… τελείωσαν. Στην Κύπρο το βιώσαμε, το βιώνουμε και θα το βιώνουμε όσο η Ρωσία, με μόνιμη θέση στο Σ.Α. του ΟΗΕ, εισέρχεται σε αυτή την μεταβατική περίοδο. Τόσο σε σχέση με το Κυπριακό όσο και αναφορικά με το αποτύπωμα των Ρώσων ολιγαρχών στην κυπριακή οικονομία, η Κύπρος οφείλει να αντλήσει σοβαρά διδάγματα για την εικόνα της διεθνώς, από τις εξελίξεις των τελευταίων χρόνων, να επιλέξει συνειδητά το πώς και πόσο προσεκτικά κινείται εφεξής και, καταληκτικά, να μην αποτελεί πια το κράτος που ταυτίζεται με τους Ρώσους ολιγάρχες αλλά ένας ευέλικτος, μικρός αλλά ισοδύναμος, ευρωπαϊκός στρατηγικός εταίρος της Δύσης –η οποία ξανακέρδισε σε αυτό τον ανταγωνισμό ισχύος (1945-1989) τη Σοβιετική Ένωση.
Αναζητείται πολιτικός ορίζοντας
Η Μέση Ανατολή άλλαξε άρδην μετά την 7η Οκτωβρίου. Όχι μόνο η βαρβαρική επίθεση της Χαμάς επανέφερε κατά του κράτους του Ισραήλ στο προσκήνιο το πολύπλοκο ζήτημα της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης και την αναζωπύρωση της Μέσης Ανατολής αλλά, παράλληλα, αναδείχθηκε η νέα Μέση Ανατολή ως ένα τελείως διαφορετικό πεδίο συγκρούσεων μετά τη βίαιη δεκαετία της «Αραβικής Άνοιξης». Το Ισραήλ και η Δύση βιώνουν έναν πόλεμο με ρεκόρ διάρκειας (ήδη στον τρίτο του μήνα) που δεν θυμίζει το 1967 ή το 1973. Επιπλέον, στο πλαίσιο των Συμφωνιών του Αβραάμ, μετά το 2020, η σύγκρουση Δύσης-Ιράν επανέρχεται στη μεγάλη εικόνα και σε συνδυασμό με την απουσία πολιτικού ορίζοντα στη διαχρονική εκκρεμότητα της δημιουργίας παλαιστινιακού κράτους δημιουργούν συνθήκες αβεβαιότητας. Η Κύπρος παρούσα, γεωγραφικά και με το αποτύπωμα της διπλωματίας των Τριμερών παρών τα τελευταία χρόνια επηρεάζεται -αν όχι πιέζεται- από μια Μέση Ανατολή σε φάση αναταραχής. Ασφάλεια, προσφυγικό και ουσιαστικός ρόλος αποτελούν μέγιστες προκλήσεις που οφείλουν να κατανοηθούν πέραν των ασκήσεων επικοινωνίας -όπως η «Αμάλθεια» όπως εξελίσσεται- αλλά με ένα ουσιαστικότερο και πιο ενεργητικό τρόπο.
Η Μέση Ανατολή δείχνει πολλές κατευθύνσεις για το Κυπριακό καθώς μαζί με το Μεσανατολικό το τελευταίο παραμένει το δεύτερο μεγαλύτερο άλυτο ζήτημα που χρονίζει στην περιοχή. Μπορεί το συγκείμενο της βίας να μην υφίσταται στην περίπτωση του Κυπριακού ωστόσο και εδώ αναζητείται πολιτικός ορίζοντας, ενώ όπως και η λύση δύο κρατών -στην περίπτωση Ισραηλινών και Αράβων- οδεύει προς το τέλμα της έτσι και το συμφωνημένο πλαίσιο, εντός του ΟΗΕ, στην περίπτωσή μας δείχνει να οδεύει προς ένα ιστορικό τέλος. Και κάτι ακόμη: Όπως η Χαμάς αιφνιδίασε ένα πρωί Σαββάτου το Ισραήλ έτσι, κάλλιστα, κανείς δεν θα μπορούσε να αποκλείσει έναν αιφνιδιασμό του κατοχικού στρατού στη νεκρή ζώνη τα επόμενα χρόνια –στην απουσία διευθέτησης. Εξάλλου οι παγωμένες συγκρούσεις ενίοτε επανέρχονται και καλό θα ήτανε να μην ξεχνάμε μια τέτοια αξιακή συνθήκη –που επαληθεύτηκε πολλές φορές στην παγκόσμια διπλωματική ιστορία και δη στη σύγχρονη.
