Kathimerini.gr
Ρουμπίνα Σπάθη
Το φοβερό 2020, η χειρότερη χρονιά της Ιστορίας όπως μάλλον υπερβολικά τη χαρακτήρισε το περιοδικό TIME, επρόκειτο να είναι κυρίως το έτος της οικονομικής αστάθειας που θα προκαλούσε το Brexit. Αναμενόταν να μοιραστεί με το 2021 τους ισχυρούς κραδασμούς που θα προκαλούσε σε οικονομίες και αγορές μια ηρωική έξοδος της Βρετανίας χωρίς εμπορική συμφωνία με την Ε.Ε. Προέκυψε, όμως, κάτι πολύ χειρότερο, που επισκίασε κάθε άλλη οικονομική κρίση. Ήταν η χρονιά της πανδημίας, που επέφερε δεινά στην παγκόσμια οικονομία και τα κληροδοτεί στο 2021.
Έφερε τη χειρότερη ύφεση που γνώρισε η παγκόσμια οικονομία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ανάγκασε κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες να επιστρατεύσουν κάθε είδους όπλο, καταφεύγοντας σε πρωτοφανή δανεισμό και δαπάνες για να κρατήσουν όρθιες τις οικονομίες τους και τις χώρες τους. Μοιραία ήταν η χρονιά μιας διαστημικής εκτόξευσης του παγκόσμιου χρέους και ο λογαριασμός δεν αποκλείεται να έρθει για ορισμένους λαούς και χώρες μέσα στο 2021.
Ήταν η χρονιά που είδαμε τη Γερμανία να υπερβαίνει τα ταμπού του χρέους, να αναβάλλει επ’ αόριστον τους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, να δανείζεται πυρετωδώς, αλλά και να δέχεται την προσωρινή αναστολή στην ισχύ του συμφώνου σταθερότητας, έως και μια έμμεση κοινή ανάληψη χρέους. Οι συζητήσεις για επιστροφή στη δημοσιονομική αρετή έχουν ήδη αρχίσει στο Βερολίνο και μάλλον θα συνεχιστούν μέσα στο 2021. Η πανδημία έφερε μαζί της την αναστολή της οικονομικής δραστηριότητας, που οδήγησε σε δραματική πτώση τη ζήτηση για πετρέλαιο και την τιμή του «μαύρου χρυσού» σε αρνητικό πρόσημο. Παράπλευρες απώλειές της, οι εκατοντάδες χιλιάδες επιχειρήσεις που έβαλαν οριστικά λουκέτο, οι αεροπορικές εταιρείες που αναγκάστηκαν να εκλιπαρούν τις κυβερνήσεις τους για να τις διασώσουν, αλλά και οι πετρελαιοπαραγωγοί χώρες που γνωρίζουν πρωτοφανή δημοσιονομική δυσπραγία.
Και ήταν προπαντός η χρονιά που μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου κλείστηκε στα σπίτια, με τους πλέον τυχερούς όλων να καταφεύγουν στην τηλεργασία. Προσέφερε, έτσι, σκανδαλώδη ισχύ στους τεχνολογικούς κολοσσούς του Ίντερνετ και του ηλεκτρονικού εμπορίου, και κατάφερε να στρέψει εναντίον τους τις Αρχές σε Ευρώπη και Αμερική, που μάλλον θα τους φέρουν ενώπιον των ευθυνών τους μέσα στο 2021.
Κεντρικές τράπεζες
Διοχέτευσαν απεριόριστη ρευστότητα στην αγορά
Οι μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο, η ΕΚΤ, η αμερικανική Federal Reserve, η Τράπεζα της Αγγλίας αλλά και πολλές άλλες, βρέθηκαν στην εμπροσθοφυλακή της μάχης κατά της ασυνήθιστα ραγδαίας και αιφνιδιαστικά βαθιάς οικονομικής κρίσης που προκάλεσε η πανδημία. Εδρασαν καταλυτικά και έχουν ουσιαστικά δεσμευθεί πως θα εξακολουθήσουν να το κάνουν και το επόμενο έτος, μέχρις ότου ανακάμψουν οι οικονομίες σε σταθερή βάση και αντιμετωπισθούν οι κίνδυνοι από την πανδημία.
Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι θα δρούσαν ακόμη πιο δυναμικά από όσο έδρασαν εδώ και λιγότερο από μία δεκαετία, όταν χρειάστηκε να επιστρατεύσουν τα όπλα τους για να αντιμετωπίσουν την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Και έχουν διακηρύξει την πρόθεσή τους να συνεχίσουν να τα χρησιμοποιούν προκειμένου να διασφαλίσουν ρευστότητα στην αγορά και να περιορίσουν δραστικά τις επιπτώσεις μιας οικονομικής κρίσης κυριολεκτικά πρωτοφανούς σε καιρό ειρήνης.
Ο ρόλος τους υπήρξε καταλυτικός, καθώς διοχέτευσαν απεριόριστη ρευστότητα στην αγορά κρατώντας το κόστος του δανεισμού σε χαμηλά επίπεδα, όταν οι κυβερνήσεις κατέφευγαν σε έναν ιλιγγιώδη δανεισμό για να στηρίξουν τις χειμαζόμενες οικονομίες τους. Όσον αφορά ειδικότερα την ΕΚΤ και το γιγάντιο πρόγραμμα εκτάκτου ανάγκης, ύψους 1,35 τρισ. ευρώ, που ανακοίνωσε εν τω μέσω του πρώτου κύματος της πανδημίας, έχει οδηγήσει τις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της Ευρωζώνης σε αρνητικό έδαφος. Και, βέβαια, στην τελευταία συνεδρίασή της υποσχέθηκε διά στόματος της προέδρου Κριστίν Λαγκάρντ να κάνει χρήση όλου του οπλοστασίου της προκειμένου να στηρίξει την Ευρωζώνη για όσο χρειαστεί.
Ανάλογες ήταν οι κινήσεις αλλά και οι υποσχέσεις τόσο της αμερικανικής Federal Reserve όσο και της Τράπεζας της Αγγλίας, αλλά και όλων των μεγάλων κεντρικών τραπεζών ανά τον κόσμο. Κοινό μήνυμα από όλες προς τις αγορές, ότι δεν πρόκειται να διακόψουν την παροχή ρευστότητας για όσο χρειάζεται. Η αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα έχει από τον Αύγουστο διακηρύξει την πρόθεσή της να αφήσει τον πληθωρισμό να καλπάσει στις ΗΠΑ, αν φυσικά χρειαστεί. Και μόλις προ ολίγων ημερών φάνηκε να θέτει κάποια όρια στα όσα πρόκειται να κάνει για να στηρίξει την αμερικανική οικονομία. Δήλωσε πως θα εξακολουθήσει να αγοράζει ομόλογα αξίας τουλάχιστον 120 δισ. δολαρίων τον μήνα μέχρις ότου «σημειωθεί σημαντική πρόοδος» προς την ανάκαμψη της μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο.
Παγκόσμιο χρέος
Αυξήθηκε κατά 15 τρισ. δολ. εξαιτίας της πανδημίας
Το βαρύτερο κληροδότημα της βαθύτατης κρίσης που προκάλεσε η πανδημία στην παγκόσμια οικονομία είναι αναμφίβολα το χρέος που επωμίστηκαν στη διάρκεια του τρομερού 2020 κυβερνήσεις και επιχειρήσεις. Θα ακολουθήσει την παγκόσμια οικονομία μέσα στο 2021 και, προκειμένου να αποφευχθεί μια νέα κρίση χρέους, δεν αποκλείεται να προκαλέσει τις πρώτες αναδιπλώσεις. Ήδη οι πρώτες κρούσεις προήλθαν από τον υπουργό Οικονομικών της Βρετανίας, ο οποίος μίλησε προ ημερών για «σκληρές επιλογές», αφήνοντας να εννοηθεί ότι το 2021 η χώρα του ενδέχεται να επιστρέψει στη λιτότητα.
Πρώτη η ΕΚΤ έσπευσε από τον Μάιο να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τα ιλιγγιώδη επίπεδα χρέους που λόγω της πανδημίας επωμίζονται οι χώρες-μέλη της Ευρωζώνης, με την Ελλάδα στη διακεκαυμένη ζώνη ενός χρέους άνω του 200% και την Ιταλία άνω του 160%. Και βέβαια η ΕΚΤ έχει επίσης προειδοποιήσει για τη νέα λαίλαπα των κόκκινων δανείων που αναμένεται να προκαλέσει η πανδημία και ενδεχομένως να φτάσουν έως και το δυσθεώρητο ύψος του 1,4 τρισ. ευρώ, υπερβαίνοντας τα επίπεδα στα οποία έφτασε το προηγούμενο κύμα κόκκινων δανείων κατά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Από την πλευρά της, άλλωστε, η Κομισιόν έχει προειδοποιήσει τη χώρα μας για την επικείμενη εκτίναξη του χρέους της όταν έδωσε το πράσινο φως για την αύξηση των δαπανών.
Από το καλοκαίρι το ΔΝΤ, που δεν έπαψε ποτέ να υποστηρίζει την αύξηση των δαπανών για να στηριχθούν οι οικονομίες, προειδοποίησε πρώτο για την εκτίναξη του χρέους και συνέστησε σύνεση στις δαπάνες. Διά στόματος δύο κορυφαίων οικονομολόγων του, άλλωστε, χαρακτήρισε ξανά επικίνδυνη την πρόωρη ανάκληση των έκτακτων προγραμμάτων στήριξης, αλλά έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου ιδιαίτερα σε όσες χώρες βρέθηκαν αντιμέτωπες με τη νέα κρίση έχοντας ήδη αυξημένα επίπεδα χρέους.
Το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο έχει προειδοποιήσει πως το χρέος εκτινάχθηκε φέτος στο 365% του παγκόσμιου ΑΕΠ, καταγράφοντας αύξηση κατά 15 τρισ. δολάρια εξαιτίας της κρίσης της πανδημίας, που το εκτίναξε στα 277 τρισ. δολάρια. Έχει μάλιστα τονίσει πως όσο συνεχίζεται η συσσώρευση χρέους αυξάνεται ο κίνδυνος να φτάσουν τα πράγματα σε τέτοιο σημείο, ώστε να πρέπει να πληγεί η οικονομική δραστηριότητα για να μειωθεί ο δανεισμός.
Αναπόφευκτη και επιβεβλημένη περισσότερο από ποτέ η υπερχρέωση που υπαγόρευσε η πανδημία, έχει ήδη προκαλέσει έντονους προβληματισμούς για το πώς θα αντιμετωπισθεί στην επόμενη φάση. Έχοντας το δεύτερο μετά την Ελλάδα υψηλότερο χρέος στην Ευρωζώνη, η Ιταλία έχει ήδη τολμήσει να προτείνει διά στόματος δύο Ιταλών πολιτικών τη διαγραφή όσων ιταλικών ομολόγων βρίσκονται στο χαρτοφυλάκιο της ΕΚΤ και έχουν εκδοθεί λόγω της πανδημίας. Η ιδέα έχει απορριφθεί κατηγορηματικά από την ΕΚΤ, η οποία, ωστόσο, έχει προτείνει τη δημιουργία κακής τράπεζας που θα απορροφήσει τα κόκκινα δάνεια. Και την ίδια στιγμή, ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης S&P Global Ratings έχει ήδη υποβαθμίσει σημαντικό αριθμό από τις αμερικανικές εταιρείες που στη διάρκεια του 2020 δανείστηκαν αθροιστικά 2,5 τρισ. δολάρια.
Ύφεση
H μεγαλύτερη καθίζηση του ΑΕΠ σε καιρό ειρήνης
Το 2020 η παγκόσμια οικονομία γνώρισε τη βαθύτερη και χειρότερη ύφεση που έχει καταγραφεί τα τελευταία 74 χρόνια, εν ολίγοις μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πανδημία του κορωνοϊού και η αναστολή της οικονομικής δραστηριότητας που αποφάσισαν οι κυβερνήσεις για να ανακόψουν τη μετάδοσή της κατέστρεψαν επιχειρήσεις και νοικοκυριά και πολλές οικονομίες είδαν το ΑΕΠ τους να συρρικνώνεται ακόμη και με διψήφια ποσοστά.
Η ύφεση ήταν πρωτοφανής ως προς τη γεωγραφική έκταση που έπληξε, τους τομείς που επηρέασε, αλλά και την κλίμακα των μέτρων που έλαβαν οι κυβερνήσεις για να την αντιμετωπίσουν. Η ανάκαμψη ήταν, βέβαια, εντυπωσιακή τους θερμούς μήνες, όταν οι κυβερνήσεις ανακάλεσαν τα περιοριστικά μέτρα και οι άνθρωποι έσπευσαν να αυξήσουν τις καταναλωτικές δαπάνες. Ορισμένοι τομείς παραμένουν όμως γονατισμένοι, με κύρια θύματα την τουριστική βιομηχανία στο σύνολό της, τις μεταφορές και ειδικότερα τις αερομεταφορές.
Δυστυχώς όλα δείχνουν πως ο κορωνοϊός θα συνοδεύει τη ζωή μας τουλάχιστον και το επόμενο έτος, επηρεάζοντας την οικονομική δραστηριότητα ανάλογα με τις εξάρσεις ή υφέσεις των νέων κυμάτων της πανδημίας. Αναμφίβολα, ωστόσο, η έλευση των εμβολίων εμπνέει έστω και κάπως συγκρατημένη αισιοδοξία, καθώς μπορεί να υποσχεθεί μια σταδιακή μετάβαση στη μετά την πανδημία εποχή της ανάκαμψης των οικονομιών.
Οι εκτιμήσεις ποικίλλουν όμως, καθώς το μέλλον είναι πιο αβέβαιο από ποτέ. Η HIS Markit, για παράδειγμα, βλέπει το 2021 να μπαίνει με αναιμική ανάκαμψη αλλά την παγκόσμια οικονομία να αναπτύσσεται τελικά κατά 4,6% το επόμενο έτος. Το ΔΝΤ προειδοποίησε μέσα στην εβδομάδα την Ευρωζώνη ότι τελικά η ανάκαμψή της το 2021 θα είναι χαμηλότερη και πιο αργή από όσο είχε αρχικά εκτιμήσει, αν και προς το παρόν διατηρεί την εκτίμησή του για ανάκαμψη 5,2%. Υπογράμμισε, βέβαια, πως όλα θα εξαρτηθούν από τα κύματα της πανδημίας και πως θα χρειαστεί να συνεχιστεί η πρωτοφανής στήριξη των οικονομιών.
Η τελευταία δημοσκόπηση του Reuters φέρει την πλειονότητα των οικονομολόγων να προεξοφλεί πως σε ό,τι αφορά ειδικότερα την Ευρωζώνη θα χρειαστεί να παρέλθουν τουλάχιστον δύο χρόνια για να επιστρέψει στα προ της πανδημίας επίπεδα.
Και μια ιδιαίτερα αισιόδοξη πρόβλεψη από τη Morgan Stanley, που αποκλίνει από την επικρατούσα αντίληψη, καθώς προβλέπει ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας κατά 6,4% το 2021, με τις αναδυόμενες αγορές να προπορεύονται και να ακολουθούν Ευρώπη και ΗΠΑ.
Τεχνολογικοί κολοσσοί
Συντονισμένη επίθεση από τις Αρχές ΗΠΑ και Ε.Ε.
Ίσως μόνον αυτοί δεν εύχονται από καρδιάς να λήξει το τάχιστο δυνατόν η πανδημία, καθώς οδήγησε σε δυσθεώρητα ύψη τα πλούτη τους και την ισχύ τους. Ο λόγος για τους ιδρυτές και επικεφαλής των τεχνολογικών κολοσσών, των Facebook, Amazon, Google και Microsoft. Η πανδημία έστρεψε εκατομμύρια ανθρώπων στην τηλεργασία και στο ηλεκτρονικό εμπόριο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για επικοινωνία και σε όλο και μεγαλύτερη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του Ιντερνετ. Εδρασε, όμως, εξίσου καταλυτικά και ως προς την αντίδραση που προκάλεσε η εκτίναξή τους, ενεργοποιώντας τα ανακλαστικά των Αρχών στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η αλλαγή του κλίματος εναντίον τους φάνηκε στη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν οι επικεφαλής των τεχνολογικών κολοσσών κλήθηκαν σε ακρόαση ενώπιον του αμερικανικού Κογκρέσου και δέχθηκαν τα πυρά βουλευτών και των δύο αμερικανικών κομμάτων. Δεν άργησε να έρθει η μαζική αγωγή που υπέβαλαν προ ημερών κατά της Google οι περισσότερες αμερικανικές πολιτείες μαζί με το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ. Ανάλογες κινήσεις έγιναν, άλλωστε, κατά του Facebook, που ενδέχεται να αναγκάσουν το δημοφιλέστερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης να αποχωριστεί πολύτιμες θυγατρικές του.
Από ευρωπαϊκής πλευράς η επίτροπος Ανταγωνισμού, Μαργκρέτε Βεστάγκερ, κλιμάκωσε τον ανένδοτο αγώνα της κατά των τεχνολογικών κολοσσών και τους καλεί να εγκαταλείψουν τις μονοπωλιακές πρακτικές τους, απειλώντας να απαιτήσει τη διάσπασή τους. Το 2021 πλησιάζει η ώρα της κρίσεως γι’ αυτή τη νέα γενιά μεγιστάνων.
Πρασινη οικονομία
Η Ευρώπη επιχειρεί να αναλάβει ηγετικό ρόλο
Ο αιφνιδιασμός της πανδημίας ήρθε ενώ εντεινόταν ο προβληματισμός για την κλιματική αλλαγή και οι οικονομίες επιχειρούσαν διστακτικά τον επαναπροσανατολισμό τους προς τις πράσινες πολιτικές και την απομάκρυνσή τους από τα ορυκτά καύσιμα. Την τελευταία διετία κερδίζουν έδαφος οι πράσινες επενδύσεις, ενώ επιχειρήσεις και τράπεζες καλούνται άλλοτε επισήμως και άλλοτε ατύπως να εκτιμήσουν την έκθεσή τους στους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής. Η πανδημία έδρασε, πάντως, ως επιταχυντής, με την Ευρώπη να επιχειρεί έναν ηγετικό ρόλο στη στροφή προς την πράσινη οικονομία, με την επικεφαλής της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, να ανακοινώνει πρόγραμμα πράσινης ανάπτυξης, την πρόεδρο της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, να δίνει προτεραιότητα στα πράσινα ομόλογα και τη Γερμανία, που είχε έως τώρα μείνει πίσω, να εκδίδει μαζικά πράσινο χρέος και να προγραμματίζει αντίστοιχες εκδώσεις για το 2021.
Η σημαντικότερη απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα που σημειώθηκε στη διάρκεια του φοβερού 2020 και συνεχίζεται στο μέλλον δεν ήταν, όμως, προϊόν σχεδιασμού από Αρχές ή κυβερνήσεις, αλλά παρενέργεια των περιοριστικών μέτρων για την ανάσχεση της πανδημίας: η ασύλληπτη μέχρι προσφάτως υποχώρηση των τιμών του πετρελαίου, για την ακρίβεια των προθεσμιακών συμβολαίων, που εν τω μέσω του πρώτου κύματος της πανδημίας διολίσθησαν σε αρνητικό πρόσημο. Αιτία, η ραγδαία πτώση της ζήτησης για ενέργεια και επιπτώσεις η κατάρρευση των πετρελαϊκών στις ΗΠΑ και η δημοσιονομική στενότητα στις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες της Μέσης Ανατολής.
