Του ΧΑΡΙΔΗΜΟΥ Κ. ΤΣΟΥΚΑ
Τον τελευταίο καιρό συχνά με ρωτούν, σε κοινωνικές συναναστροφές, «τι συμβαίνει στο Πανεπιστήμιο Κύπρου;». Όσοι και όσες θέτουν το ερώτημα δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τα εσωτερικά του Πανεπιστημίου Κύπρου (Π.Κ.). Ρωτούν καλοπροαίρετα, ως ενημερωμένοι πολίτες, οι οποίοι είδαν ή άκουσαν, στα ΜΜΕ και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δηλώσεις, αντεγκλήσεις, και συνεντεύξεις, αφενός για τη διαμάχη του Π.Κ. με την Ελεγκτική Υπηρεσία (Ε.Υ.), αφετέρου για σημαντικό οικονομικό έλλειμμα του Π.Κ.
Οι Εκθέσεις της Ε.Υ. για δημόσιους οργανισμούς προκαλούν, εύλογα, συζητήσεις. Η Ε.Υ. πάντοτε βρίσκει κάποιες αβλεψίες ή παρατυπίες και, ενίοτε, εγείρει αμφιβολίες για αποφάσεις του ελεγχόμενου οργανισμού, στις οποίες αυτός καλείται να απαντήσει. Κάθε έλεγχος, όταν είναι ουσιαστικός, θέτει ερωτήματα. Δεν σημαίνει, όμως, ότι όλα τα ερωτήματα δεν έχουν πειστικές απαντήσεις. Όσο περισσότερο θεσμικές είναι οι συζητήσεις, τόσο το καλύτερο για τον ελεγχόμενο οργανισμό. Αντιθέτως, όσο η διαμάχη θεσμών καθίσταται δημόσιο θέαμα ή ακρόαμα, τόσο ο δημόσιος λόγος εκτραχύνεται. Τα επιμέρους σημεία της τριβής, τότε, διευρύνονται, και νέα, πιο αιχμηρά, θέματα αχρείαστα τίθενται.
Η Ε.Υ. επικρίνει το Π.Κ. για μερικές αποφάσεις του. Σε μερικά θέματα έχει δίκιο, σε άλλα όχι. Από τη στιγμή, όμως, που η συζήτηση διεξάγεται στο Τουίτερ, μετατρέπεται σε διαμάχη, με συνέπεια οι όποιες αβλεψίες ή λάθη του Π.Κ. να μετατρέπονται σε μομφές σε βάρος του. «Το Πανεπιστήμιο Κύπρου, πέρα από πρότυπο Γνώσης, Έρευνας και Αριστείας, που είναι, οφείλει να είναι και πρότυπο Χρηστής Διοίκησης. Δυστυχώς, αυτό δεν συμβαίνει», έγραψε στο Τουίτερ ο βουλευτής κ. Παντελίδης. Προσέξτε το άλμα από συγκεκριμένα θέματα σε ηχηρές γενικεύσεις περί μη χρηστής διοίκησης. Το Π.Κ. ζημιώνεται από αβάσιμες γενικεύσεις και πρέπει να κάνει ό,τι μπορεί για να μη δίνει λαβή σε τέτοιες μομφές. Δεν το κάνει πάντα. Αρκούν αδέξιες συνεντεύξεις ή τουίτ της ηγεσίας του για να τροφοδοτήσουν επιζήμιες διαμάχες. Το Π.Κ. χάνει, έτσι, πολύτιμο πολιτικό κεφάλαιο. Πώς θα πείσει την Ε.Υ. για την ορθότητα των ακαδημαϊκών πολιτικών του και, γενικότερα, των επιλογών του όταν ο γενικός ελεγκτής αισθάνεται ότι ο «Πρύτανης εκτοξεύει χολή και όξος» σε βάρος του; Δεδομένων του υψηλού κύρους της Ε.Υ. στην κοινή γνώμη και της επιρροής της στη Βουλή, η δημόσια αντιπαράθεση της ηγεσίας του Π.Κ. με την Ε.Υ., μόνο ζημιά θα κάνει στο Π.Κ. Επίμαχα θέματα συζητούνται γόνιμα σε θεσμικό επίπεδο, σε πνεύμα αμοιβαίου σεβασμού.
Αυτό, όμως, που έκανε μεγαλύτερη ζημιά είναι η διαρροή στα ΜΜΕ στοιχείων της Έκθεσης του Εσωτερικού Ελεγκτή του Π.Κ. για οικονομικό έλλειμμα (χρηματοδοτικό κενό) ύψους 26,8 εκατ. ευρώ, και η μετέπειτα διαχείριση της Έκθεσης. Η Έκθεση παρουσιάστηκε εσωτερικά, και εμφανίζει το Π.Κ. να έχει μια διαφορά 26,8 εκατ. μεταξύ οικονομικών διαθεσίμων και οικονομικών υποχρεώσεων. Οι Οικονομικές Υπηρεσίες του Π.Κ. θεωρούν ότι το έλλειμμα είναι μικρότερο κατά 1,6 εκατ. Έστω κι έτσι, σημαντικό έλλειμμα υπάρχει. Η Έκθεση, ωστόσο, δεν υιοθετήθηκε επισήμως από το Π.Κ. Σε ραδιοφωνική συνέντευξή του, ο πρύτανης την αμφισβήτησε. Οι παραδοχές και τα στοιχεία της Έκθεσης ερευνώνται ως προς την εγκυρότητά τους, ειπώθηκε. Αν, όμως, η Έκθεση ήταν περισσότερο κείμενο εργασίας και όχι επίσημο πόρισμα, γιατί παρουσιάστηκε εσωτερικά και σχολιάστηκε ραδιοφωνικά; Όταν ο εκτελεστικός επικεφαλής του οργανισμού εμφανίζεται δημοσίως να μη γνωρίζει πόσο είναι το έλλειμμα και να αμφισβητεί Έκθεση ανεξάρτητου λειτουργού του, σίγουρα δεν κερδίζει τις εντυπώσεις. Η κοινή γνώμη διερωτάται τι πραγματικά συμβαίνει.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι δεν πρόκειται για υπόθεση υπεξαίρεσης κονδυλίων αλλά για κακό οικονομικό σχεδιασμό. Τα κρίσιμα ερωτήματα είναι: αν η τάξη μεγέθους του ελλείμματος είναι αυτή που είναι, γιατί και πώς προέκυψε; Αλλά και μικρότερο να είναι το έλλειμμα, γιατί το ΠΚ εξάντλησε τα αποθεματικά του, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την καλή λειτουργία του οργανισμού; Πώς θα καταφέρει να παράσχει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες στους διδακτορικούς φοιτητές του και επαρκείς πόρους για έρευνα στο ακαδημαϊκό προσωπικό χωρίς αποθεματικά; Ποιοι ήταν αρμόδιοι να χτυπήσουν το καμπανάκι; Αν το χτύπησαν, γιατί δεν ακούστηκαν; Αν δεν το χτύπησαν, γιατί; Ποιος θα αναλάβει την ευθύνη για τον οικονομικό εκτροχιασμό, και πώς;
Δεν υπάρχουν ακόμη απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Είμαι βέβαιος ότι το Π.Κ. θα τις αναζητήσει με οργανωμένο και αμερόληπτο τρόπο. Αν μη τι άλλο, αυτό επιτάσσουν η ηθική της ορθολογικής διαχείρισης, η διοικητική λογοδοσία, και η ανόρθωση του τρωθέντος κύρους του. Ήδη η ΕΥ, με ανακοίνωσή της, ζητάει να λάβει την Έκθεση του Εσωτερικού Ελεγκτή. Το κύρος του οργανισμού εξαρτάται από τη διαφάνεια, την ειλικρίνεια και την ορθολογικότητα με την οποία θα χειριστεί το θέμα. Η οικονομική κρίση παρέχει ευκαιρία για αναστοχασμό.
«Πώς είναι δυνατόν», έχω ακούσει να ρωτούν, «εσείς που έχετε τόσους εμπειρογνώμονες - ειδικούς που συμβουλεύουν άλλους - να μην ξέρετε τι σας γίνεται;». Είναι το καλοπροαίρετο ερώτημα του απλού ανθρώπου που, εντυπωσιασμένος από το κύρος των ακαδημαϊκών διακρίσεων του Π.Κ., δεν κάνει τη διάκριση μεταξύ του διανοητικού κεφαλαίου του Π.Κ. και του τρόπου διοίκησης του οργανισμού. Η διαφορά είναι ουσιώδης. Τα πανεπιστήμια, ως οργανισμοί εντάσεως γνώσης, χαρακτηρίζονται από αποκεντρωμένη δομή. Όταν, μάλιστα, εκλέγουν την ηγεσία τους, όπως το Π.Κ., θυμίζουν «ομοσπονδίες», στις οποίες οι ακαδημαϊκές οντότητες προβάλλουν ισότιμες αξιώσεις. Αυτό σημαίνει ότι το πανεπιστήμιο συχνά αποφεύγει να κάνει δύσκολες επιλογές μεταξύ εναλλακτικών. Απουσιάζουν στρατηγικά κριτήρια συμπεριφοράς στη λήψη αποφάσεων. Αντιπαραγωγικές δαπάνες (π.χ. σε επιπλέον διοικητικό προσωπικό) συμφύρονται με παραγωγικές επενδύσεις σε ερευνητικά κέντρα. Στο μέτρο που κρίσιμες αποφάσεις λαμβάνονται από επιτροπές, απουσιάζει η συνολική εικόνα, ενώ η ευθύνη διαχέεται. Σε ένα σύστημα αιρετών αξιωματούχων πάντα υπάρχει ο κίνδυνος ανάπτυξης πελατειακών κριτηρίων στη λήψη αποφάσεων. Το σύστημα, εν ολίγοις, είναι επιρρεπές σε δαπάνες, χωρίς στρατηγικά κριτήρια προτεραιοποίησής τους. Δεδομένου ότι η κρατική χρηματοδότηση πάντα θα έχει οροφή, όταν οι δαπάνες δεν συνοδεύονται από συστηματικό έλεγχο συγκράτησης του κόστους, προτεραιοποίηση επιλογών, και προσέλκυση γενναιόδωρων δωρεών, δημιουργείται έλλειμμα όπως το σημερινό.
Το ακαδημαϊκό σύστημα είναι εγγενώς πολυφωνικό, στο οποίο η ακαδημαϊκή εργασία δεν επιδέχεται εύκολη τυποποίηση. Η αξία της αυτονομίας κυριαρχεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μη δίνεται ιδιαίτερη σημασία σε μη ακαδημαϊκά, αλλά εξόχως σημαντικά, θέματα διοίκησης, κόστους και αποτελεσματικότητας. Σύγχρονα συστήματα διοίκησης απουσιάζουν ή δεν έχουν πλήρως καθιερωθεί, η τεχνολογία είναι συχνά παλαιάς κοπής. Σε τέτοιους οργανισμούς, αν δεν υπάρχει στιβαρή διοίκηση, ελλοχεύει ο κίνδυνος του οικονομικού εκτροχιασμού.
Για την καλή λειτουργία ενός πανεπιστημίου, η ακαδημαϊκή αυτονομία πρέπει να γίνεται σεβαστή και, συγχρόνως, να εξισορροπείται από θεσμικά αντίβαρα. Στο σύστημα διακυβέρνησης του Π.Κ. υπάρχει η σημαντική θέση του διευθυντή Διοίκησης και Οικονομικών. Για περίπου τρία χρόνια η θέση είναι κενή. Η αλληλοεπικάλυψή της με τη θέση του αντιπρύτανη Διεθνών Σχέσεων, Διοίκησης και Οικονομικών δημιουργεί ασάφειες και συγκρούσεις στις αρμοδιότητες. Απολογιστικές εκθέσεις, όπως αυτή του Εσωτερικού Ελεγκτή, δεν είναι θεσμός. Το σύστημα λήψης διοικητικών αποφάσεων πάσχει από γραφειοκρατίτιδα. Η ευθύνη διαχέεται. Η αδράνεια είναι συνήθης. Απουσιάζει συχνά η αίσθηση της κρισιμότητας του χρόνου. Εν ολίγοις, αν και το Π.Κ. πλεονεκτεί ακαδημαϊκά, μειονεκτεί διοικητικά.
Το χρηματοδοτικό κενό είναι μια ευκαιρία όπως το Π.Κ. επανεξετάσει το μοντέλο διοίκησής του. Ιστορικά, ο οργανισμός δεν έχει εμπεδώσει τη νοοτροπία της αναστοχαστικής συζήτησης των προβλημάτων του. Το Π.Κ., ως κλασική γραφειοκρατία, έμαθε να είναι διαδικασιολάγνο και αμυντικό, ως υψηλών ακαδημαϊκών επιδόσεων οργανισμός εύκολα προσφεύγει στην αυτο-επιβεβαίωση, και ως δημόσιο ίδρυμα τείνει να αναβάλλει τη λήψη δύσκολων αποφάσεων. Ήρθε, πλέον, η ώρα που δεν θα μπορεί να το κάνει άλλο. Όπως συνέβη σε εθνικό επίπεδο, η οικονομική κρίση συγκεντρώνει το μυαλό και ζητά ρηξικέλευθες λύσεις. «Το θέμα είναι τώρα τι λες», όπως λέει ο ποιητής.
O κ. Χαρίδημος Τσούκας είναι καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης στην Έδρα Columbia Ship Management στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. www.htsoukas.com
