Γιώργος Σκαφίδας
Το 2023 υποτίθεται ότι θα ήταν η χρονιά του Ερντογάν. Ένα έτος σταθμός (καθώς φέτος συμπληρώνεται ένας αιώνας από την ίδρυση της σύγχρονης Τουρκίας), στη διάρκεια του οποίου ο επικεφαλής του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) θα σφράγιζε, ως νέος Μουσταφά Κεμάλ, την «αδιαφιλονίκητη» παραμονή του στην τουρκική προεδρία και μαζί την είσοδο της Τουρκίας σε μια νέα εποχή την οποία το περιβάλλον Ερντογάν καλωσορίζει πια ως «αιώνα της Τουρκίας».
Στο φόντο, πίσω από τον Ερντογάν και τους συν αυτώ: η Αγία Σοφία πια ως τέμενος και οι χάρτες της καλούμενης «Γαλάζιας Πατρίδας» («Mavi Vatan») ως επίσημο αφήγημα, τα τουρκικά drones που έχουν κάνει όνομα διεθνώς και τα οθωμανικής ονοματοδοσίας πλωτά γεωτρύπανα που πληθαίνουν, η Τουρκία ως Türkiye και το Αιγαίο ως «Turkaegean»…
REUTERS/Hannah McKay
Μερικές φορές ωστόσο, τα πράγματα δεν πάνε βάσει προγράμματος. Οι καταστροφικές σεισμικές δονήσεις της 6ης Φεβρουαρίου ήρθαν να χαλάσουν το «κλίμα» στη γείτονα, ένα κλίμα το οποίο είχε αρχίσει ωστόσο να επιδεινώνεται καιρό πριν, λόγω των νεφώσεων που συσσωρεύονται τα τελευταία χρόνια πάνω από την τουρκική οικονομία, στην σκιά του πληθωρισμού που καλπάζει, του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών που παραμένει ελλειμματικό, της τουρκικής λίρας που «απαξιώνεται» έναντι του δολαρίου και των συναλλαγματικών διαθέσιμων που μειώνονται.
Το 2011, ως πρωθυπουργός τότε, ο Ερντογάν είχε παρουσιάσει ένα φιλόδοξο όραμα με βάση το οποίο η Τουρκία θα έπρεπε ως το 2023 να έχει αποκτήσει μια θέση στο κλαμπ των δέκα μεγαλύτερων οικονομιών της υφηλίου. Εν έτει 2023 πια, οι στόχοι δεν έχουν επιτευχθεί, κι ο Ερντογάν επιχειρεί να καλύψει τις διαψευσθείσες εξαγγελίες κοιτώντας εκ νέου στο μέλλον: στο 2053 και στον καλούμενο «αιώνα της Τουρκίας» που, σύμφωνα με την Άγκυρα, τώρα ξεκινά.
Το 2023 έχει εξελιχθεί πια σε έτος-δοκιμασία για τον Ερντογάν ο οποίος, έπειτα από 20 συναπτά έτη στην εξουσία (2003 – 2023), βρίσκεται αντιμέτωπος ίσως με την πιο δύσκολη, κρίσιμη και αμφίρροπη εκλογική αναμέτρηση της πολιτικής του σταδιοδρομίας.
Alp Eren Kaya/Republican People’s Party (CHP)/Handout via REUTERS
Οι δημοσκοπήσεις δίνουν προβάδισμα στον αντίπαλό του για την προεδρία, τον 74χρονο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου η προεδρική υποψηφιότητα του οποίου συγκεντρώνει τη στήριξη της πολυσυλλεκτικής «Εθνικής Συμμαχίας» των «έξι» (CHP, İYİ, Saadet, DP, DEVA, Gelecek) αλλά και των Κούρδων/φιλοκούρδων του Κόμματος Δημοκρατίας των Λαών (HDP).
Η προεδρική υποψηφιότητα του 69χρονου Ερντογάν, από την άλλη πλευρά, έχει τη στήριξη της δικής του «Λαϊκής Συμμαχίας» των τεσσάρων (AKP, MHP, BBP, YRP) κοντά στην οποία κινείται και μια σειρά από μικρότερα κόμματα (HÜDA PAR, DYP, DSP, Büyük Türkiye, Yeni Dünya).
Ποιος θα επικρατήσει, τελικώς, στις προεδρικές εκλογές της 14ης Μαΐου; Σύμφωνα με την πλειονότητα των σφυγμομετρήσεων, το δίδυμο Ερντογάν – Κιλιτσντάρογλου πρόκειται να περάσει στον δεύτερο γύρο των προεδρικών που θα διεξαχθεί στις 28 Μαΐου, καθώς κανείς δεν θα καταφέρει να εξασφαλίσει πάνω από 50% την πρώτη Κυριακή.
Σημειώνεται ότι στις 14 Μαΐου οι υποψήφιοι για την τουρκική προεδρία θα είναι, έπειτα από την ξαφνική απόσυρση του Μουχαρέμ Ιντζέ την περασμένη Πέμπτη, συνολικά τρεις: ο Ερντογάν, ο Κιλιτσντάρογλου και ο – προερχόμενος από τον χώρο των εθνικιστών – Σινάν Ογάν που συγκεντρώνει στις δημοσκοπήσεις ποσοστά πέριξ του 4%.
Στις 14 Μαΐου ωστόσο, στήνονται παράλληλα και βουλευτικές κάλπες, για την εκλογή των συνολικά 600 βουλευτών που θα απαρτίσουν τη νέα εθνοσυνέλευση, και εκεί η ερντογανική «Λαϊκή Συμμαχία» δείχνει να διατηρεί προβάδισμα έναντι της αντιπολιτευόμενης «Συμμαχίας του Έθνους».
Οι εν λόγω «συμμαχίες» δεν έχουν, επί της ουσίας, συγκρουστεί ξανά στην κάλπη με τη σημερινή τους μορφή, στο πλαίσιο μιας διπλής (βουλευτικής και προεδρικής) εκλογικής αναμέτρησης όπως θα είναι εκείνη της 14ης Μαΐου. Το τοπίο είναι, με άλλα λόγια, αχαρτογράφητο και όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά.
Ποιοι θα είναι, όμως εκείνοι, οι παράγοντες που θα κρίνουν, κατά τρόπο συνδυαστικό, το τελικό αποτέλεσμα;
Οι νέοι
Περίπου 5 με 6 εκατ. νέοι της Τουρκίας ψηφίζουν για πρώτη φορά φέτος και από τις επιλογές τους αναμένεται να κριθούν πολλά. «Μάχη για τους πέντε εκατομμύρια νέους που ψηφίζουν για πρώτη φορά», ήταν ο χαρακτηριστικός τίτλος άρθρου στον ιστοχώρο Middle East Eye. Αναλυτές εκτιμούν ότι το ερντογανικό AKP δεν έχει πια την απήχηση που είχε άλλοτε στις νεότερες ηλικίες, ενώ από την πλευρά των νέων αναμένεται να προέλθει και ένα σημαντικό μέρος της ψήφου αντίδρασης που δεν είναι όμως βέβαιο ότι θα πάει στην αντιπολιτευόμενη «Εθνική Συμμαχία» των Κιλιτσντάρογλου και Ακσενέρ.
Οι γυναίκες
Από τους 64,1 εκατ. εγγεγραμμένους Τούρκους ψηφοφόρους, οι περισσότεροι (32,3 εκατ.) είναι γυναίκες. Και για την ψήφο τους έχει γίνει πολύς λόγος στην Τουρκία τελευταία, καθώς άλλα δημοσιεύματα βλέπουν τις γυναίκες, ακόμη και τις πολιτικά/κοινωνικά συντηρητικές, να έχουν πια αποξενωθεί και να απομακρύνονται από το AKP του Ερντογάν (χαρακτηριστικό το «Turkey’s Erdoğan risks alienating conservative women voters» του Politico) ενώ άλλα βλέπουν κάποιες από αυτές, τις «νοικοκυρές» εν προκειμένω, να παραμένουν εκλογικές πιστές στον Ταγίπ (ενδεικτικό το «Turkey elections: For millions of housewives, Erdogan is still number one» του Middle East Eye). «Η γυναικεία ψήφος είναι ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες των εκλογών της 14ης Μαΐου. Ο κυβερνητικός συνασπισμός έχει συμπεριλάβει κόμματα με πολύ προβληματικές απόψεις για τις γυναίκες και τα δικαιώματα των γυναικών. Το γυναικείο προπύργιο του ΑΚΡ είναι οι νοικοκυρές, αλλά το ρεύμα αλλάζει», γράφει ο Ευάγγελος Αρεταίος σε ανάλυσή του για το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Υπενθυμίζεται ότι, παρά τις υποθέσεις γυναικοκτονιών που ήταν και συνεχίζουν να είναι δυστυχώς πάρα πολλές στην Τουρκία, η κυβέρνηση του Ερντογάν έχει, από το 2021, αποσυρθεί και από τη Σύμβαση για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών, την κατά τραγική ειρωνεία καλούμενη και Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης επειδή είχε υπογραφεί εκεί το 2011.
(AP Photo/Khalil Hamra, File)
Οι Τούρκοι του εξωτερικού
Περίπου 3,4 εκατ. εγγεγραμμένοι Τούρκοι ψηφοφόροι ζουν εκτός των τουρκικών συνόρων, οι περίπου 1,5 εκατ. από αυτούς στη Γερμανία. «Οι Τούρκοι του εξωτερικού που ψήφισαν φέτος ήταν περισσότεροι σε σύγκριση με τις τελευταίες εκλογές του 2018. Αλλά η ψηφοφορία αντανακλά την πόλωση που υπάρχει πια στην τουρκική διασπορά αναφορικά με την υποστήριξη προς τον Ερντογάν», αναφέρει σε άρθρο της η Deutsche Welle. Σημειώνεται ότι ψηφοφορία για τους Τούρκους του εξωτερικού έχει ολοκληρωθεί, ήδη από τις 9 Μαΐου.
(AP Photo/Martin Meissner)
Ο επιχειρηματικός κόσμος
Επικαλούμενος την εμπειρία του από την εκδήλωση στην οποία πήρε μέρος προ ημερών, μαζί με στελέχη της εταιρείας δημοσκοπήσεων KONDA, πολιτικούς επιστήμονες και επιχειρηματίες, στο πλαίσιο του τουρκικού οικονομικού συνεδρίου Uludag Economic Summit (UEZ), ο γνωστός Τούρκος δημοσιογράφος Μουράτ Γετκίν υποστηρίζει ότι περίπου το 60% όσων συμμετείχαν στην εν λόγω συζήτηση ήταν με την πλευρά Κιλιτσντάρογλου…
Ζητήματα κομματικής συσπείρωσης
Υπάρχουν ψηφοφόροι του AKP που δεν βλέπουν θετικά την εκλογική συμπόρευση με τους ακραίους του Hüda-Par, ψηφοφόροι της Μεράλ Ακσενέρ που δεν βλέπουν θετικά τον Κιλιτσντάρογλου, και ψηφοφόροι του HDP που δεν πρόκειται να στηρίξουν τον προεδρικό υποψήφιο της αντιπολίτευσης. Με άλλα λόγια, τα αντίπαλα μπλοκ έχουν διαμορφωθεί μεν αλλά, όταν μιλάμε για τόσο πολυπληθείς και πολυδιάστατους κομματικούς συνασπισμούς, είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν διαρροές.
Οικονομία – προσφυγικό/μεταναστευτικό
Για μια πολύ μεγάλη μερίδα Τούρκων ψηφοφόρων, η οικονομία και το προσφυγικό (η παρουσία εν προκειμένω εκατομμυρίων Σύρων και Αφγανών εντός των τουρκικών συνόρων) είναι ίσως τα δύο κορυφαία – πρακτικά – ζητήματα της προεκλογικής περιόδου. «Δεν είμαστε ρατσιστές, αλλά θέλουμε αυτοί οι άνθρωποι να συνεχίσουν τη ζωή τους στη χώρα τους, κάτω από καλύτερες συνθήκες», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου μιλώντας, προ ημερών, στη Wall Street Journal.
Καταμέτρηση ψήφων – επόμενη μέρα
Η διασφάλιση της διαφάνειας, της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας της εκλογικής διαδικασίας αποτελεί διόλου ευκαταφρόνητη πηγή ανησυχίας σε μια χώρα όπως είναι η Τουρκία που έχει ζήσει πραξικοπήματα, επανακαταμετρήσεις ψήφων, άνωθεν παρεμβάσεις, αμφισβητούμενα εκλογικά αποτελέσματα και καταγγελίες για βία και νοθεία. Η Μερβέ Ταχιρόγλου (Project on Middle East Democracy/POMED) υπογραμμίζει, σε ανάλυσή της, τον κίνδυνο οι εκλογές να στιγματιστούν από περιστατικά βίας και νοθείας, εάν το εκλογικό αποτέλεσμα δεν αρέσει στην πλευρά Ερντογάν, ενώ και ο ίδιος ο Κιλιτσντάρογλου έχει προειδοποιήσει για ενδεχόμενες «προβοκάτσιες» το βράδυ των εκλογών. Τι θα γίνει, μένει να φανεί. Εκτιμάται ωστόσο ότι είναι σχεδόν βέβαιο ότι το εκλογικό αποτέλεσμα θα αμφισβητηθεί από την πλευρά των ηττημένων, όποιοι και αν είναι αυτοί, ειδικά εάν είναι οριακό όπως αναμένεται.
Kilicdaroglu warns Russia not to interfere with the domestic Turkish politics
— Ragıp Soylu (@ragipsoylu) May 11, 2023
“Dear Russian Friends,
You are behind the conspiracies, Deep Fake content and tapes that were exposed in this country yesterday. Get your hands off the Turkish state.” https://t.co/6tMuDHMgjv
Ο διεθνής παράγοντας – Τι θέλουν οι «έξω»
Επισήμως, καμία ξένη ηγεσία δεν πρόκειται να πάρει θέση υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Ανεπισήμως ωστόσο, μέσα από δημοσιεύματα και διαρροές, οι Δυτικοί παρουσιάζονται να προκρίνουν μια ενδεχόμενη ήττα Ερντογάν. Η Ρωσία από την άλλη πλευρά, αλλά και κάποιες από τις χώρες του Κόλπου, λέγεται πως θα προτιμούσαν μια νίκη Ερντογάν. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ο προεδρικός υποψήφιος της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου θα έσπευδε να κατηγορήσει, λίγα 24ωρα πριν από τις κάλπες, τους Ρώσους ότι επιχειρούν να αναμειχθούν στις τουρκικές εκλογές διασπείροντας fake news, ενώ ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού θα εξαπέλυε, στον αντίποδα, ανάλογες κατηγορίες κατά των Αμερικανών…
