Γιώργος Σκαφιδάς
Παρά τις ανά διαστήματα εκρηκτικές μεταξύ τους σχέσεις, το Ισραήλ και η Τουρκία έχουν –ως περιφερειακοί δρώντες– μια σειρά από «κοινά»:
- συνορεύουν με τη Συρία (οι Ισραηλινοί μέσω Γκολάν), στα εδάφη της οποίας έχουν πραγματοποιήσει στρατιωτικές επιχειρήσεις τα περασμένα χρόνια,
- διατηρούν –επί της αρχής– καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ,
- συνομιλούν με την πλευρά του Ντόναλντ Τραμπ,
- έχουν στηρίξει στρατιωτικά και οικονομικά το Αζερμπαϊτζάν,
- και βλέπουν ανταγωνιστικά το Ιράν…
Την άνοιξη του 1949, μόλις λίγους μήνες μετά τον πρώτο Αραβο-Ισραηλινό πόλεμο, η Τουρκία έγινε, με πρόεδρο τότε τον Ινονού, η πρώτη πλειοψηφικά μουσουλμανική χώρα που αναγνώρισε το Ισραήλ, ενώ η Μοσάντ είχε γραφεία εντός των τουρκικών συνόρων ήδη από τη δεκαετία του 1950.
Παρά τα όποια «κοινά» τους ωστόσο, Τουρκία και Ισραήλ έχουν παράλληλα συγκρουστεί και μάλιστα κατ’ επανάληψη, ανταλλάσσοντας βαρύτατους χαρακτηρισμούς, κυρίως από το 2002 και έπειτα, με φόντο τη Γάζα, τη Χαμάς και το Παλαιστινιακό.
Οταν το καθεστώς του Μπασάρ αλ Ασαντ ανετράπη στη Συρία στις 8 Δεκεμβρίου, οι ηγεσίες σε Ισραήλ και Τουρκία «πανηγύρισαν»: οι μεν Ισραηλινοί την ήττα της ιρανικής επιρροής, οι δε Τούρκοι την απομάκρυνση ενός ηγέτη ο οποίος αρνείτο πεισματικά να συνομιλήσει μαζί τους όπως ήταν ο υιός Ασαντ.
Τα κοινά σημεία και οι μεγάλες διαφορές
Στην πορεία, τις ημέρες που ακολούθησαν, Τουρκία και Ισραήλ ανέλαβαν στρατιωτική δράση εντός της συριακής επικράτειας: οι μεν Ισραηλινοί επεκτείνοντας τις περιοχές που ελέγχουν στα Υψίπεδα του Γκολάν και καταστρέφοντας το οπλοστάσιο του Ασαντ, οι δε Τούρκοι εξαπολύοντας (διά του καλούμενου Συριακού Εθνικού Στρατού-SNA που λειτουργεί ως τουρκικός proxy) στρατιωτικές επιθέσεις εναντίον των Κούρδων (SDF/YPG) στον συριακό Βορρά.
Εάν επί Ασαντ η Συρία ήταν προνομιακό πεδίο επιρροής για τους Ρώσους και τους Ιρανούς, η μετα-Ασαντ Συρία θα μπορούσε να αναδιαμορφωθεί μέσα από νέες σφαίρες επιρροής και ελέγχου ή επικυριαρχίας, με τους Τούρκους να ενισχύονται στον συριακό Βορρά και τους Ισραηλινούς στα νότια και νοτιοδυτικά (βλ. Γκολάν).
Τι πρόκειται να ακολουθήσει, όμως, στον άξονα Ισραήλ-Τουρκίας; Μπορούν οι Ισραηλινοί να εμπιστευτούν μια περιφερειακά ενισχυμένη Τουρκία, η οποία μάλιστα τους πλησιάζει γεωγραφικά μέσω Συρίας, έπειτα από όσα έχουν προηγηθεί στις σχέσεις της τουρκικής ηγεσίας με τη Χαμάς και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα;
«Νετανιάχου και ο Ερντογάν ανταγωνίζονται για το ποιος θα είναι ο ισχυρός άνδρας στη Μέση Ανατολή», γράφει ο Γκίντεον Ράχμαν στους FT, με το βλέμμα στραμμένο στις υπό αναδιαμόρφωση ισορροπίες της μετα-Ασαντ εποχής.
Ο Ερντογάν ως το «αντίθετο» του Ασαντ
«Δύο εβδομάδες έπειτα από την πτώση του καθεστώτος Ασαντ, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν πολύ πιο επικίνδυνο αντίπαλο στη Συρία: τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν […] Ο Ερντογάν είναι πλέον αποφασισμένος να προωθηθεί ως ρυθμιστής των εξελίξεων στη Συρία. Λίγες δυνάμεις στην περιοχή θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν αυτήν τη φιλοδοξία του Τούρκου προέδρου, πέρα από το Ισραήλ», γράφει ο Μπεν Κάσπιτ στο Al-Monitor, υπογραμμίζοντας μια αξιοσημείωτη διαφορά: ο Μπασάρ αλ Ασαντ ήταν ένας αδύναμος ηγέτης χωρίς περιφερειακές φιλοδοξίες που ενδιαφερόταν κυρίως για τη δική του επιβίωση και δεν κόντραρε άμεσα το Ισραήλ, ενώ ο Ερντογάν παρουσιάζεται από την άλλη πλευρά να είναι ακριβώς το αντίθετο, ένας ηγέτης με αναθεωρητικές διαθέσεις περιφερειακής γιγάντωσης που έχει επιτεθεί φραστικά στην ισραηλινή ηγεσία και έχει στηρίξει εχθρούς των Ισραηλινών (βλ. Χαμάς).
Μπορούν οι Ισραηλινοί να κοιμούνται ήσυχοι, την ώρα που ο Ερντογάν απλώνει ρίζες στα εδάφη της γειτονικής τους Συρίας με τις ευλογίες του Κατάρ και των σουνιτών της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS);
Η απάντηση στο εν λόγω ερώτημα θα έπρεπε, με βάση όσα έχουν προηγηθεί, να είναι αρνητική. Ωστόσο, οι ισορροπίες είναι λεπτές και πολλά πρόκειται να εξαρτηθούν από τον βαθμό στον οποίο θα τραβήξει το σκοινί το προσεχές διάστημα καθεμία από τις εμπλεκόμενες πλευρές.
Στον απόηχο της ανατροπής του Ασαντ, από τις 8 Δεκεμβρίου και έπειτα, Ισραήλ και Τουρκία συνέχισαν να ανταλλάσσουν «πυρά» υπό μορφή καταγγελιών και επικρίσεων, με τους Ισραηλινούς από τη μία πλευρά να καταγγέλλουν τις τουρκικές επιθέσεις κατά των Κούρδων στη βόρεια Συρία και τους Τούρκους από την άλλη να καταγγέλλουν τις ολοένα «βαθύτερες» επιχειρήσεις των Ισραηλινών στα Υψίπεδα του Γκολάν.
Οι ισορροπίες στον άξονα Ισραήλ-Τουρκίας πρόκειται να εξαρτηθούν από τις επιλογές των άμεσα εμπλεκομένων αλλά και από τη στάση που θα επιλέξουν να κρατήσουν τους επόμενους μήνες οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον Τραμπ. Ο επερχόμενος 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ έπλεξε, προ ημερών, το εγκώμιο του Ερντογάν, με φόντο τον ρόλο της Τουρκίας στη Συρία. Κάτι ανάλογο είχε κάνει ωστόσο και το 2017, προτού «καταστρέψει την τουρκική οικονομία» και έρθει σε ρήξη με την πλευρά του Τούρκου προέδρου…
Σενάρια κλιμάκωσης
Τι θα κάνουν οι Αμερικανοί, οι οποίοι διατηρούν περίπου 900 δικούς του στρατιώτες στο πλευρό των υπό κουρδική διοίκηση Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) στη βορειοανατολική Συρία, εάν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις πραγματοποιήσουν μια νέα –μεγάλη σε έκταση και ένταση– στρατιωτική εισβολή στα εδάφη της βόρειας Συρίας το επόμενο διάστημα, όπως λέγεται ότι μπορεί να συμβεί; Στο παρελθόν πάντως, οι Αμερικανοί είχαν παραμείνει στο πλευρό των Κούρδων, παρά τις τουρκικές απειλές. Σύμφωνα με όσα γράφουν η Λάρα Σέλινγκμαν και ο Αλεξάντερ Γουόρντ στη Wall Street Journal, στην Ουάσιγκτον υπάρχει πια ανησυχία αναφορικά με όσα θα μπορούσε να επιχειρήσει η τουρκική πλευρά.
Προς ένα νέο μοίρασμα της επιρροής
Παράλληλα ωστόσο, υπάρχει κι ένα άλλο σενάριο στο οποίο αναφέρεται ο Μπεν Κάσπιτ επικαλούμενος δυτική διπλωματική πηγή. Με βάση αυτό, η διοίκηση Τραμπ μπορεί να επιχειρήσει να φέρει κοντά το Ισραήλ και την Τουρκία, τους Ντέιβιντ Μπαρνέα (Μοσάντ) και Χακάν Φιντάν (πρώην ΜΙΤ, νυν ΥΠΕΞ) εν προκειμένω, με την προοπτική «να μοιράσει την επιρροή μεταξύ αυτών των δύο χωρών στη Συρία»…
