Kathimerini.gr
ΣΠΗΛΙΟΣ ΛΙΒΑΝΟΣ*
Ελάχιστα εγχειρήματα στην παγκόσμια ιστορία έχουν δεχθεί τόσο έντονη κριτική όσο αυτή που δέχεται διαχρονικά η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Η ιδιαιτερότητά της, δε, έγκειται, στο ότι η κριτική προέρχεται τόσο από τους ένθερμους υποστηρικτές της όσο και από τους σφοδρούς πολέμιους της. Ειδικά την παρούσα περίοδο της επιδημίας του COVID-19, οι Βρυξέλλες και όσα αντιπροσωπεύουν βάλλονται πανταχόθεν.
Η αντίδραση της ΕΕ στον κορωνοϊό προκάλεσε πολλές διαμαρτυρίες, και ορθώς, κατά τον γράφοντα. Η εικόνα των υπουργών Οικονομικών της Ένωσης να διαβουλεύονται για ένα πακέτο χρηματοδότησης και να μην καταφέρνουν να συμφωνήσουν, τη στιγμή που Ιταλία και Ισπανία θρηνούσαν εκατόμβες νεκρών, ήταν αποκαρδιωτική. Ήταν η εικόνα μιας Ένωσης αρτηριοσκληρωτικής και γραφειοκρατικής. Μιας Ένωσης όπου το ευρώ και η δημοσιονομική πειθαρχία μετρούν παραπάνω από την ανθρώπινη ζωή. Μιας Ένωσης που εν μέσω της χειρότερης υγειονομικής κρίσης που έχει ποτέ αντιμετωπίσει, παραιτείται ο Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας, καθηγητής Mauro Ferrari, καταγγέλλοντας παντελή ανυπαρξία συντονισμού μεταξύ των κρατών-μελών. Μιας Ένωσης όπου ένα κράτος μέλος απαγορεύει την εξαγωγή μασκών και υγειονομικού υλικού σε άλλα κράτη-μέλη.
Την ίδια στιγμή ωστόσο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ενεργοποιεί νέο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης με αγορά κρατικών ομολόγων στην δευτερογενή αγορά ύψους 750 δισ. ευρώ. Μοχλεύονται κεφάλαια μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας ενώ παράλληλα μέσω της Επιτροπής διατίθενται 100 δισ στα κράτη για την διασφάλιση των θέσεων εργασίας. Έστω και αν χρειάστηκε σκληρή διαπραγμάτευση και διπλωματικές παρεμβάσεις Γαλλίας και Γερμανίας, τη δεύτερη φορά, το Eurogroup ενέκρινε την παροχή βοήθειας στα κράτη-μέλη. Έστω και αν το ποσό των 500 δισ κρίνεται ως μη επαρκές, έστω και αν τελικά συνδέθηκε με τη σύναψη σύμβασης με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Νοσοκομεία της Γερμανίας περιθάλπουν Γάλλους ασθενείς. Οι μηχανισμοί της Ένωσης ενεργοποιούνται και στηρίζουν τα κράτη. Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούροσυλα φον ντερ Λάιεν και ο πρόεδρος του Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ υπόσχονται ότι ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός 2021-2027 θα είναι η κοινή ηχηρή απάντηση στην κρίση του κορωνοϊού.
Τι είναι λοιπόν η Ένωση; Αλληλέγγυα ή απλά υπηρέτης των συμφερόντων αλλά και των ιδεοληψιών των ισχυρών κρατών της, και κυρίως της Γερμανίας; Η απάντηση, όπως σε όλα τα κεφαλαιώδη ερωτήματα της ζωής, δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη. Δίχως αμφιβολία η ΕΕ έχει σοβαρά δομικά ελαττώματα. Ίδρυσε μια νομισματική ένωση, με κοινούς δημοσιονομικούς κανόνες, αλλά χωρίς κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, χωρίς Ευρωπαίο υπουργό οικονομικών, χωρίς παράδοση εθνικών αρμοδιοτήτων στις «υπερεθνικές» Βρυξέλλες, χωρίς πολιτική ενοποίηση. Θεσμοθετεί κοινούς κανόνες για τις επιχειρήσεις όταν βασικά κριτήρια για την προσέλκυση επενδύσεων όπως η φορολογία παραμένουν στα κράτη-μέλη. Πώς είναι δυνατόν άραγε στην ίδια Ένωση να υπάρχουν φορολογικοί παράδεισοι και υπερφορολογημένες κολάσεις;
Βεβαίως η ευθύνη για τα ανωτέρω δεν βαρύνει την Ένωση ως ένωση. Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πίσω από το «ιερατείο των Βρυξελλών», πίσω από τις αίθουσες του Berlaymont και του Στρασβούργου, βρίσκονται ηγετικά πρόσωπα, κράτη-μέλη και οι εθνικές τους επιδιώξεις. Τα κράτη-μέλη είναι αυτά που με τις εθνικές τους πολιτικές και επιδιώξεις ναρκοθετούν την Ένωση. Δεν ευθύνεται η Κομισιόν που ναυάγησε το σχέδιο για την έκδοση ευρωομολόγου για τον κορωνοϊό. Για μας ευθύνονται η Γερμανία, η Ολλανδία, η Αυστρία, η Φιλανδία, οι χώρες που έβαλαν την δημοσιονομική πειθαρχία ως προτεραιότητα. Για τους άλλους ευθύνονται οι Νότιοι που εφάρμοζαν πολιτικές υπεράνω των δυνατοτήτων τους…
Σαφώς η ΕΕ, και αυτό ήταν το μεγαλείο της, πάντα εύρισκε τρόπο να γεφυρώνει τις αντιθέσεις της, να επιτυγχάνει συμβιβασμούς. Με μικρά, αργά βήματα, στη διάρκεια της ιστορίας της κατάφερνε και συνένωνε αντιλήψεις, λαούς και προκαταλήψεις.
Εντούτοις, την τελευταία δεκαετία, συμβαίνουν γεγονότα που θέτουν σε κίνδυνο τη συνοχή της. Ποια είναι αυτά επιγραμματικά; Η έλλειψη συνοχής, συνεννόησης και αλληλεγγύης. Η οικονομική εξόντωση των χωρών που εισήλθαν στα περίφημα μνημόνια - «βασανιστήρια της τρόικα», όπως τα αποκάλεσε ο ίδιος ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών, το σφράγισμα των συνόρων από την ομάδα των χωρών του Βίζεγκραντ κατά την μεταναστευτική κρίση του 2015, η αποχώρηση της Βρετανίας, και τώρα η διαμάχη πάνω από τις χιλιάδες των κρουσμάτων και νεκρών.
Η επιρροή των λαϊκιστών στα εθνικά πολιτικά συστήματα, η ευκαιριακή πολιτική ορισμένων κρατών, η απεμπόληση βασικών γενεσιουργών αρχών της ΕΕ, η αδυναμία λήψης γρήγορων αποφάσεων, η κατά παράβαση της αρχής του SpitzenKandidat εκλογή της Προέδρου της Επιτροπής, είναι αποδείξεις και ενδείξεις ενός συστήματος που δυσλειτουργεί και μίας σαφούς έλλειψης πολιτικής βούλησης και ηγετικότητας στην ευρωπαική πραγματικότητα.
Οι θεμελιακές έννοιες της Ένωσης, η δημοκρατία και η αλληλεγγύη, τίθενται εν αμφιβόλω. Οι Ευρωπαίοι χάνουν την πίστη τους στην ενωμένη Ευρώπη και λοξοκοιτούν άλλοι ανατολικά, άλλοι δυτικά. Ο κορωνοϊός ήταν απλώς η θρυαλλίδα των εξελίξεων. Το φιτίλι, όμως, είχε ανάψει και σιγόκαιγε στα θεμέλια της Ένωσης εδώ και πολύ καιρό. Μπροστά μας έχουμε όλοι την νέα οικονομική ύφεση, το διογκούμενο μεταναστευτικό, την δημογραφική γήρανση και την καταστροφή του περιβάλλοντος.
Το παιχνίδι όμως είναι ακόμα ανοικτό. Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οφείλουν να αντιληφθούν την σημασία του πανάρχαιου ρητού «η ισχύς εν τη ενώσει». Ακόμα και η πλέον ισχυρή χώρα της ΕΕ, η Γερμανία, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί μόνη της τους γίγαντες της Ασίας - Κίνα, Ιαπωνία, Ινδία - την πάντα ισχυρή Ρωσία, αλλά και τις απρόβλεπτες, υπό τον Ντόναλτ Τράμπ, Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ολλανδία οφείλει να αντιληφθεί ότι σε μια Ευρώπη χωρίς την Ένωση δεν θα έχει την ίδια ισχύ. Ταυτόχρονα, οι νότιοι οφείλουν να αντιληφθούν τις καταβολές των Βορείων, την μετριοπάθεια και την προσήλωση τους στη δημοσιονομική πειθαρχία. Και όλοι μαζί πρέπει να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων και να αναβαπτίσουμε τον σπουδαίο ευρωπαϊκό πολιτισμό μας που είναι αναγκαίος τόσο για μας ους ίδιους, όσο και την παγκόσμια ισορροπία. Να φερθούμε ειλικρινά και να προχωρήσουμε στη θεσμική μεταφορά αρμοδιοτήτων και εξουσιών από τις εθνικές μας κυβερνήσεις στο ενιαίο ευρωπαϊκό κέντρο.
Ο κορωνοϊός άλλαξε τον κόσμο. Πολλοί μιλούν για τη χαριστική βολή στην Ευρώπη και την επιστροφή στα έθνη-κράτη. Πιθανόν κάτι τέτοιο να ευνοεί όσους θεωρούν εαυτούς μεγάλους παίκτες της παγκόσμιας σκηνής, όπως οι ηγεσίες των ΗΠΑ, της Κίνας, της Ρωσίας, πιθανόν φιλοσοφικά το ίδιο το Ισλάμ. Προσωπικά, δεν πιστεύω ότι μια τέτοια εξέλιξη θα ευνοήσει τις προαναφερθείσες κοινωνίες.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, με βεβαιότητα δεν ευνοεί τις ευρωπαϊκές χώρες. Διότι μόνο εντός της Ένωσης και μέσω αυτής μπορούν να σταθούν στη διεθνή κοινότητα. Μόνο μέσω της εμβάθυνσης της συνεργασίας θα μπορέσουν να λειτουργήσουν ως ένας ισχυρός πόλος και παράγοντας στη διεθνή σκηνή.
Το αντίθετο συμβαίνει, λοιπόν. Ο ιός αναδεικνύει την ανάγκη για περισσότερη και καλύτερη ΕΕ. Για μεγαλύτερη εμβάθυνση στην κοινή άμυνα, οικονομία, φορολογία. Με αργά αλλά σταθερά βήματα που, όμως, θα μας οδηγήσουν σε περισσότερη δημοκρατία, μεγαλύτερη συνοχή, ουσιαστικότερη αλληλεγγύη.
Ιστορικά ο κόσμος όλος βίωσε τις συνέπειες της διαιρεμένης και αλληλοσπαρασσόμενης Ευρώπης. Βίωσε το τρόμο και το μίσος, το σπαραγμό και την οδύνη. Συνεπώς, η απάντηση στο τίτλο του παρόντος άρθρου δεν μπορεί παρά να είναι πώς όλοι μαζί έχουμε την ιστορική ευθύνη να υπερβούμε τις διαφορές μας και να κινηθούμε προς την κατεύθυνση περισσότερης και ουσιαστικότερης ενότητας και γιατί όχι, προς την ευρωπαική εκδοχή των Ηνωμένων Πολιτειών και Πολιτισμών της Ευρώπης!
*Ο Σπήλιος Λιβανός είναι Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος της ΝΔ και βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας
