Kathimerini.gr
Γιώργος Σκαφιδάς
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο πρώτος μεγάλης κλίμακας πόλεμος που πραγματοποιείται έπειτα από δεκαετίες στην Ευρώπη με την εμπλοκή χερσαίων δυνάμεων, ξεχωρίζει όχι μόνο για όσα γίνονται στο έδαφος αλλά και για τους ιδιωτικούς, πολυπληθείς, αποκεντρωμένους και γεωγραφικά διάσπαρτους «αναμεταδότες» και «δέκτες» μέσα από τους οποίους όλα αυτά προβάλλονται στο ευρύ κοινό.
Παράλληλα με τις μάχες που μαίνονται στο έδαφος, διεξάγεται και η «μάχη» της επικοινωνίας, στο μέτωπο της οποίας οι Ουκρανοί δείχνουν μάλιστα να έχουν μέχρι στιγμής σημειώσει αξιοσημείωτες επιτυχίες.
Η Washington Post μιλά από την πλευρά της για «τον περισσότερο προσβάσιμο στο ίντερνετ πόλεμο στα χρονικά» («the most Internet-accessible war in history»), αναφερόμενη στα προερχόμενα από το πολεμικό μέτωπο βίντεο, στις φωτογραφίες και στις πληροφορίες που ανεβαίνουν «σε πραγματικό χρόνο», συχνά από απλούς χρήστες, σε Facebook, Telegram, TikTok και Twitter.
Στην εποχή των social media
«Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι η πρώτη σύγκρουση που διαδραματίζεται στην εποχή των social media […] Αυτό που κάνει τον συγκεκριμένο πόλεμο να ξεχωρίζει είναι η λογική της σύγκρουσης που έχει σε πολλές περιπτώσεις μετατοπιστεί», σημειώνει από την πλευρά της η Wall Street Journal, υπογραμμίζοντας ότι από εκεί που άλλοτε οι αντιμαχόμενες πλευρές επέλεγαν να μπλοκάρουν όλες τις επικοινωνίες και να επιβάλουν σιγή ιχθύος μέσα σε ένα καθεστώς απολύτως ελεγχόμενης ενημέρωσης (η Ρωσία ακόμη το κάνει, σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλες δυνάμεις), τώρα τρέχουν να «πλημμυρίσουν» την υφήλιο η καθεμιά με τα δικά τις μηνύματα, με την «ελπίδα» αυτά να αποδειχθούν πιο ηχηρά, πειστικά κι ελκυστικά από εκείνα του αντιπάλου.
«Η προπαγανδιστική μηχανή της Ρωσίας χρησιμοποιεί εδώ και χρόνια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα υποστηριζόμενα από το (σ.σ. ρωσικό) κράτος μίντια για να εξαπατήσει και να αποδυναμώσει τους εχθρούς της. Ωστόσο, η Ουκρανία έχει πια κατά πολλούς τρόπους αρχίσει να νικά τη Ρωσία στο δικό της παιχνίδι, χρησιμοποιώντας μεθόδους συνεχούς γλαφυρής επικοινωνίας σε μια προσπάθεια να ενισχύσει την ουκρανική ψηφιακή αντίσταση και να εκθέσει τη ρωσική επιθετικότητα στην παγκόσμια σκηνή», γράφουν οι συντάκτες της Washington Post, Ντρου Χάργουελ και Ρέιτσελ Λέρμαν.
«Αυτές οι τακτικές αποκαλύπτουν πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν πια δώσει μια νέα διάσταση στον σύγχρονο πόλεμο, δείχνοντας πώς το Διαδίκτυο έχει πλέον καταστεί όχι μόνο περιοχή πάνω από την οποία (ή με φόντο την οποία) οι αντιμαχόμενες πλευρές πολεμούν, αλλά και εργαλείο για την κατάκτηση του πραγματικού κόσμου», συνεχίζει το ίδιο δημοσίευμα, προτού εν συνεχεία στραφεί στον επονομαζόμενο «στρατό των πληροφορικάριων» («IT army») της Ουκρανίας, έναν «στρατό» εθελοντών που δίνει τον δικό του αγώνα ενάντια στην online ρωσική προπαγάνδα.
Υπενθυμίζεται πως σύμφωνα με την εν λόγω ρωσική προπαγάνδα, οι ρωσικές δυνάμεις έχουν εισβάλει στρατιωτικά στην Ουκρανία για να την «απελευθερώσουν» από τον «ναζιστικό ζυγό».
«Μeme warfare»
Ουκρανοί γραφίστες, όπως η Solomiia Shalaiska, «βομβαρδίζουν» πια τα social media με μιμίδια/memes, γραφικά και φωτογραφίες που στόχο έχουν να ανεβάσουν το ηθικό των Ουκρανών αλλά και να απονομιμοποιήσουν τη ρωσική εισβολή αποδομώντας την προπαγάνδα που τη συνοδεύει.
Αναλυτές, όπως για παράδειγμα ο Τομ Άσκοτ του γνωστού βρετανικού think-tank RUSI (Royal United Services Institute), έχουν εδώ και καιρό «δει» τα μιμίδια ως εργαλείο πληροφοριακού πολέμου, ενώ πολλοί (μεταξύ αυτών και το ΝΑΤΟ ήδη από το 2017) χρησιμοποιούν και τους όρους «memetic warfare» ή «meme warfare», αναφερόμενοι στον επονομαζόμενο «πόλεμο των μιμιδίων» που διεξάγεται με πεδίο τα social media.
Στο ίδιο πλαίσιο, με φόντο την Ουκρανία, διακινούνται πια παράλληλα και ουκ ολίγα βίντεο πολλά από τα οποία έχουν ήδη γίνει viral, με πρωταγωνιστές απλούς Ουκρανούς πολίτες που επιπλήττουν Ρώσους στρατιώτες, που φτιάχουν βόμβες μολότοφ, που μπλοκάρουν δρόμους και φυλάσσουν χωριά, που μπαίνουν μπροστά σε ρωσικά τανκς επιχειρώντας να τους φράξουν τον δρόμο, που κραδαίνουν όπλα κ.ά.
Residents of a town in Chernihiv blocked Russian tanks from passing through their village. https://t.co/dY5p9wluCm pic.twitter.com/MEyoXgkfp8
— Rob Lee (@RALee85) February 27, 2022
Ο παράγοντας Ζελένσκι
Κεντρική θέση στην επικοινωνιακή αντεπίθεση των Ουκρανών κατέχει, βέβαια, ο ίδιος ο – ιδιαίτερα δραστήριος στα social media, πρώην ηθοποιός και τηλεαστέρας – πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένκσι, που όταν ξεκίνησε η ρωσική εισβολή είχε περίπου μισό εκατομμύριο ακολούθους (followers) στο twitter ενώ τώρα, μόλις μια εβδομάδα μετά, έχει περίπου 3,5 εκατομμύρια, χωρίς να συνυπολογίσει κανείς και τους ακολούθους του στο Instagram που είναι πια πάνω από 14 εκατομμύρια.
Εκμεταλλευόμενος την αμεσότητα της επικοινωνίας αλλά και τη διεθνή «απήχηση» που του παρέχουν οι λογαριασμοί του στα social media, ο 44χρονος πρόεδρος της Ουκρανίας καταφέρνει να απαντά «αυτόματα» μέσω αυτών στις ρωσικές κατηγορίες και να δηλώνει «παρών» – με μηνύματα, φωτογραφίες και βίντεο – διαψεύδοντας έτσι όσους υποστηρίζουν πως εκείνος έχει τραπεί σε φυγή.
Ο Ζελένσκι έχει όμως παράλληλα στο πλευρό του και άλλους υπουργούς και υφυπουργούς που επίσης αποδεικνύονται ιδιαίτερα δραστήριοι σε αυτήν τη μάχη της επικοινωνίας, μια μάχη που πλέον διεξάγεται κατά τρόπο διαφορετικό από ό,τι στο παρελθόν.
Η ουκρανική ηγεσία, μια ηγεσία κατά πολύ νεότερη ηλικιακά εάν συγκριθεί με την αντίστοιχη ρωσική, μοιάζει να έχει πάρει προσωπικά-προσωποκεντρικά πάνω της αυτήν τη μάχη, γεγονός που έχει όμως μάλλον θετικό αντίκτυπο για την ίδια διεθνώς.
Ενδεικτική και η περίπτωση του – μόλις 31χρονου – υφυπουργού Μιχάιλο Φεντόροφ που «κυνηγά» πια δημοσία θέα – μέσω twitter – τους επικεφαλής των μεγαλύτερων τεχνολογικών κολοσσών της Σίλικον Βάλεϊ και τον Έλον Μασκ, ζητώντας τους να στηρίξουν την Ουκρανία.
