Ηλιάνα Μάγρα
Οταν ο γνωστός δημοσιογράφος των New York Times γνώρισε τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο δεύτερος διήνυε τον τέταρτο χρόνο της προεδρίας του. «Ημασταν τρεις στο δωμάτιο», λέει στην «Κ» ο Ρότζερ Κοέν, ο οποίος τώρα ηγείται του γραφείου της εφημερίδας στο Παρίσι, «αλλά για κάποιο λόγο κοιτούσε εμένα». Ο τόνος του ήταν μετρημένος, θυμάται ο κ. Κοέν, σε στιγμές χαμογελούσε. «Το ανάστημά του, ως γνωστόν, δεν είναι εντυπωσιακό, το ίδιο όμως δεν ισχύει και για το βλέμμα του», τονίζει ο κ. Κοέν. «Εχει πολύ δυνατό βλέμμα, σχεδόν ακλόνητο», δηλώνει, «δεν ξεχνιέται».
Η συνέντευξη που πήρε από τον Πούτιν το 2003 του έδωσε το έναυσμα να γράψει ένα, εκ βαθέων, προφίλ του για τους Times την προηγούμενη εβδομάδα. «Τότε φαινόταν ειλικρινά διχασμένος μεταξύ του να κοιτάει προς την Ευρώπη, ανοίγοντας καινούργια κανάλια προς την Ευρώπη, ακόμα και ενσωματώνοντας τη Ρωσία στην Ευρώπη με κάποιο τρόπο, αλλά ήταν επίσης ξεκάθαρο πως είχε και ένα απολυταρχικό κομμάτι που ήθελε ένα ισχυρό κράτος, ένα κομμάτι που έβλεπε τον ελεύθερο Τύπο με καχυποψία και ήδη είχε αρχίσει να τον φιμώνει, αλλά δεν νομίζω πως είχε πραγματικά αποφασίσει ακόμα σε ποια κατεύθυνση ήθελε να πάει τη Ρωσία», αναφέρει. Ο κ. Κοέν αναρωτιόταν πώς ο Πούτιν έγινε ο «άνθρωπος με τη μάσκα» που «σχεδόν απρόκλητα» πραγματοποίησε την άγρια εισβολή σε μια γειτονική χώρα. Τελειώνοντας το ρεπορτάζ, κατέληξε πως τον έχει καταβροχθίσει το όραμα μιας Ρωσικής Αυτοκρατορίας, η αίσθηση αδικίας για τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και τις μεγάλες εκτάσεις γης που χάθηκαν – Λευκορωσία, Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία, Καζακστάν, μα πάνω από όλα, εμμονικά, η Ουκρανία. «Τον κατέβαλε η αίσθηση πως η Ρωσία ρεζιλεύτηκε το ’90, και ήταν θυμωμένος, θυμωμένος, θυμωμένος με τις ΗΠΑ», λέει ο κ. Κοέν. «Ξεκίνησε με πολύ πιο ανοιχτό μυαλό αλλά κατέληξε να σκέφτεται ότι η Αμερική θέλει να εγκαθιδρύσει έναν μονοπολικό κόσμο και ότι η Ρωσία θα αντισταθεί σε κάθε μέτωπο – στρατιωτικό, οικονομικό, πολιτιστικό».
Πράκτορας της KGB
Δεν πιστεύει πως οποιαδήποτε διαφορετική μεταχείριση του Πούτιν από την πλευρά της Δύσης θα είχε κάνει διαφορά – ο άνθρωπος που έγινε, ήταν πάντα εκεί. «Ηταν πράκτορας της KGB, ένας άντρας που είχε εκπαιδευτεί να λέει ψέματα, που εχθρός του ήταν οι ΗΠΑ, διαμορφώθηκε στη Σοβιετική Ενωση, μεγάλωσε στην Αγία Πετρούπολη, όπου ο πατέρας του τραυματίστηκε στον πόλεμο με τους ναζί, στην πολιορκία της πέθανε ο αδελφός του», λέει ο κ. Κοέν.
Ο ίδιος ήταν ανέκαθεν υπέρ της εξάπλωσης του ΝΑΤΟ. «Πιστεύω πως η εγγύηση της ασφάλειας εκατομμυρίων Κεντροευρωπαίων ήταν η σωστή απόφαση. Τι θα είχε γίνει στην Εσθονία, στη Λετονία και στη Λιθουανία εάν δεν είχαν γίνει μέλη;» αναρωτιέται. Αναφέρει τη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ το 2008 στο Βουκουρέστι, όταν αποφασίστηκε πως η Ουκρανία και η Γεωργία θα γίνονταν μέλη, παρά τις αντιδράσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας. «Ηταν μια απαράδεκτη υπεκφυγή, μια οφθαλμαπάτη, που δημιούργησε τον χειρότερο πιθανό κόσμο», τονίζει. «Αν η απόφαση είχε συνδυαστεί με ένα πλάνο για να γίνουν μέλη, τότε η Γεωργία και η Ουκρανία θα ήταν στο ΝΑΤΟ και ίσως ο Πούτιν θα είχε διστάσει πολύ περισσότερο να κάνει αυτό που έκανε». «Από την άλλη», συνεχίζει, «μπορεί να το είχε κάνει νωρίτερα, κι αν πάλι δεν έλεγαν πως θα γίνονταν μέλη, ο θυμός της Ρωσίας μπορεί να είχε καταλαγιάσει».
Ξεκίνησε με πολύ πιο ανοιχτό μυαλό, αλλά κατέληξε να σκέφτεται ότι η Αμερική θέλει να εγκαθιδρύσει έναν μονοπολικό κόσμο και ότι η Ρωσία θα αντισταθεί σε κάθε μέτωπο.
Ετσι όπως έγιναν τα πράγματα όμως, η Ουκρανία και η Ρωσία «αφέθηκαν να αιωρούνται σε ένα στρατηγικό no-man’s land για 14 χρόνια», αναφέρει. «Σε σχέση με τη μεταχείριση της Ρωσίας, μόλις η Πολωνία και άλλες χώρες που ήταν κομμάτι του σοβιετικού imperium μπήκαν στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ, ήταν πολύ σαφής η εχθρότητα και καχυποψία προς τη Ρωσία, για προφανείς ιστορικούς λόγους».
Σκέφτεται και άλλα συμβάντα, παραδείγματος χάριν, όταν αμφισβητήθηκε η οικονομική συσχέτιση της Ουκρανίας με την Ε.Ε. το 2013 – «κάτι που τρέλανε τον Πούτιν», λέει ο κ. Κοέν. Αναρωτιέται αν θα μπορούσαν να είχαν γίνει περισσότερα –«μια Γαλλίδα πρέσβειρα μου είπε πως όσο ήταν στη Ρωσία, μεταξύ του ’17 και του ’20, δεν είχε πάει ούτε ένας επίτροπος της Ε.Ε.», αναφέρει– αλλά καταλήγει και πάλι πως δεν θα άλλαζε τίποτα. Διάφορες προσπάθειες σύγκλισης, π.χ. το συμβούλιο ΝΑΤΟ – Ρωσίας ή το New START Treaty που υπέγραψαν το 2010 ο Ομπάμα με τον Μεντβέντεφ, ποτέ δεν πήγαν πουθενά, τονίζει.
Sui generis δύναμη
Θυμάται κάτι που του είχε πει για τη Ρωσία ο διευθυντής της CIA, Μπιλ Μπερνς: «Είναι πολύ μεγάλη, και έχει μια ιδέα για τον εαυτό της που παραείναι sui generis για να ενσωματωθεί άνετα, σε οποιονδήποτε θεσμό της δυτικής Ευρώπης». «Είναι μια sui generis δύναμη», δηλώνει ο κ. Κοέν, «απλώνεται σε 11 ζώνες ώρας, μεγάλο τμήμα της είναι στην Ασία και έχει ιστορία ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης – οπότε ποτέ δεν πίστεψα στην όλη ιδέα “Λισσαβώνα – Βλαδιβοστόκ” κ.λπ. Υπήρχε μόνο ένας στρατηγικός σκοπός πίσω από αυτό από τη ρωσική πλευρά, να απομακρυνθεί η Ευρώπη από τις ΗΠΑ». «Προσωπικά», τονίζει, «είμαι υπέρ του υπερατλαντισμού – νομίζω πως αυτό θα ήταν ένα τραγικό λάθος, και πολύ επικίνδυνο για κάθε ευρωπαϊκό κράτος, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας».
Τι θέλει τώρα; «Να αναγνωριστεί η Ρωσία ως μεγάλη δύναμη», λέει ο κ. Κοέν, τονίζοντας όμως πως δεν είναι ξεκάθαρο τι σκεφτόταν εισβάλλοντας σε μια χώρα περίπου 40 εκατ. κατοίκων. «Ο κόσμος ξέρει εδώ και καιρό ότι ο Πούτιν είναι βάναυσος, αλλά ήταν μια μετρημένη βαναυσότητα, φαινόταν προσαρμοσμένη στους στόχους του, στη Γεωργία, στο Ντονμπάς ή στη Συρία, αυτό είναι κάτι διαφορετικό», δηλώνει. «Οποιοσδήποτε τον έχει δει νομίζει ότι κάτι έχει συμβεί, ξεπέρασε τα όρια».
Ανησυχητικά σημάδια
– Είναι ψυχικά ασταθής;
– Αυτό που έκανε δεν ήταν μια ορθολογική πράξη. Δεν ξέρω ποια ακριβώς είναι η ψυχική του κατάσταση, αλλά αυτή η παράξενη μικροβιοφοβία, τα τρελά μέτρα για όποιον έρχεται να τον δει, η απομόνωση, οι 5.000 λέξεις για την Ουκρανία το προηγούμενο καλοκαίρι, τα σημάδια εμμονής, τα ξεκάθαρα ψέματα δείχνουν ανησυχητικά σημάδια.
– Αποτελεί το whataboutism αποτέλεσμα επιτυχημένης ρωσικής προπαγάνδας;
– Οχι, νομίζω πως αυτά που έγιναν σε Ιράκ, Λιβύη, Κόσοβο, αυτά έπεισαν τον Πούτιν για την αμερικανική υποκρισία, αλλά στο τέλος της ημέρας οι ΗΠΑ είναι ένα ανοιχτό σύστημα, γίνεται debate για αυτά τα πράγματα. Είναι διαφορετικό αυτό που κάνει ο Πούτιν. Οι ΗΠΑ ποτέ δεν προσάρτησαν ένα μεγάλο κομμάτι του Μεξικού.
– Είναι δικτατορία το καθεστώς που φαίνεται να υπάρχει στη Ρωσία;
– Ναι, η Ρωσία από ένα πολύ αυταρχικό και απολυταρχικό σύστημα, πλησιάζει πολύ γρήγορα στην καθαρή δικτατορία. Οπως είπα, οι ΗΠΑ έχουν κάνει πολλά λάθη μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά δεν νομίζω ότι μπορούν να εξισωθούν με αυτό που κάνει τώρα ο Πούτιν. Του έδωσαν επιχειρήματα; Ναι, του έδωσαν επιχειρήματα. Αλλά νομίζω τα χρησιμοποίησε όταν αποφάσισε ότι η σύγκρουση και η εχθρότητα με τη Δύση ήταν αυτό που θα χρησιμοποιούσε για να εδραιώσει τη δύναμή του, αντί για τη συνεργασία με την οποία φλέρταρε τα πρώτα χρόνια. Οταν διάλεξε τη σύγκρουση, δεν τον ώθησαν σε κάποια άλλη θέση – του επέτρεψαν να δημιουργήσει επιχειρήματα ως προς το γιατί διάλεξε αυτόν τον δρόμο.
