Του Γιάννη Ιωάννου
Η έντονη δραστηριοποίηση της τουρκικής διπλωματίας γύρω από την τρέχουσα κρίση Δύσης-Ρωσίας με φόντο την Ουκρανία είναι δεδομένη για μια σειρά λόγων που συνδέονται με τις επιμέρους σχέσεις της Άγκυρας με το Κίεβο και την Μόσχα, ιδίως μετά το 2014. Η Τουρκία παραμένει ένας σημαντικός εταίρος της Ουκρανίας σε σειρά ζητημάτων οικονομικής, εμπορικής και στρατιωτικής φύσης αλλά και στο επίπεδο της ταυτότητας της εξωτερικής της πολιτικής, λόγω και του ζητήματος των Τατάρων της Κριμαίας. Στον αντίποδα, η Τουρκία μετά το 2016 και την σημαντική κρίση στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ στράφηκε προς την Μόσχα με τα ζητήματα της συννενόησης στο Συριακό –και σε άλλα περιφερειακά ζητήματα ενδιαφέροντος, αλλά και την πτυχή της απόκτησης των συστήματος S-400 να εντάσσουν τις ρωσοτουρκικές σχέσεις σε μια συγκεκριμένη δυναμική. Εξ΄ορισμού, το σενάριο επανέναρξης ενός πολέμου μεγάλης κλίμακας μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας δημιουργεί, για τον Ερντογάν, ένα σκηνικό έμμεσης εμπλοκής της Άγκυρας σε μια σύγκρουση –με πολλαπλές επιμέρους πτυχές- από την οποία βρίσκεται ενώπιον ενός lose-lose σκηνικού: Με συνέπειες σε όλο το εύρος των τουρκικών επιδιώξεων στην ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας για την οικονομία, το εξωτερικό εμπόριο, την ενεργειακή ασφάλεια, κοκ. Η χθεσινή επίσκεψη Ερντογάν στο Κίεβο συνεπώς επιδιώκει δύο στόχους:
• Την συνέχιση μιας πολιτικής έντιμης διαμεσολάβησης μεταξύ Κιέβου και Μόσχας που εξαρχής έθεσε η τουρκική διπλωματία και η οποία θα παραμείνει ενεργητική καθ’ όλη την διάρκεια της κρίσης. Ο Ερντογάν εξαρχής προσφέρθηκε τόσο με την πρόσκληση των δύο ηγετών (Ρωσίας-Τουρκίας) προς την Άγκυρα να διαμεσολαβήσει στη κρίση –επιδιώκοντας μάλιστα μια προσέγγιση «παράλληλα» με τις συνομιλίες ΝΑΤΟ-Ρωσίας και Δύσης-Ρωσίας για την αποστολή μηνυμάτων σε διεθνές επίπεδο για τον ρόλο της Τουρκίας
• Την αναζήτηση ενός περιορισμού των συνεπειών από μια σύγκρουση. Μια εξισορρόπηση μεταξύ του πολύτιμου εταίρου όπως το Κίεβο, που η αγορά των τουρκικών drones TB-2 “Bayraktar” ενέταξε τις σχέσεις σε ένα νέο επίπεδο και των ρωσοτουρκικών σχέσεων που άνθισαν τα τελευταία χρόνια αποτελεί σημαντική στρατηγική προτεραιότητα, στη τρέχουσα συγκυρία, για την Τουρκία. Η οποία παράλληλα θέλει να κάνει signalling και προς την Ουάσινγκτον σε σχέση με την μεγάλη γεωπολιτική εικόνα στη Μαύρη Θάλασσα –προκειμένου να βελτιώσει, ως νατοϊκή χώρα, τις σχέσεις της με την Δύση
Η σημειολογία των Στενών
H προετοιμασία της επίσκεψης Ερντογάν στο Κίεβο είχε μικρές λεπτομέρειες και σημειολογίες, με πολλαπλούς αποδέκτες, που συνδέονται με την εξισορρόπηση που περιγράφεται ως άνω. Η στιγμή εξάλλου κατά την οποία η κρίση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας –παράλληλα με την υπερσυγκέντρωση μετά τον Απρίλιο ρωσικών στρατευμάτων στα ανατολικά σύνορα της τελευταίας- εντάθηκε συνδέεται με την... Άγκυρα: Toν περασμένο Οκτώβριο, οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις έκαναν μια πετυχημένη χρήση του τουρκικού drone “Bayraktar” χτυπόντας θέσεις Ρώσων αυτονομιστών (και πιθανόν και ρωσικού πυροβολικού) στα ανατολικά, εξέλιξη που οδήγησε σε «μίνι-κρίση» μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας –δίνοντας στο τουρκικό οπλικό σύστημα διάσταση υπό εξέταση κρίσιμου παράγοντα σε μια μελλοντική σύγκρουση –ιδίως μετά την θεαματική απόδοση του συστήματος στη σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ωστόσο η σημαντικότερη σημειολογία αφορά στο καθεστώς των Στενών και της Συνθήκης του Μοντρέ, του 1936, που ορίζει την πρόσβαση από την Μεσόγειο προς την Μαύρη Θάλασσα και υπό το βάρος των εξελίξεων αφορά τόσο την στρατηγική ξεδίπλωση των ρωσικών στόλων στην Μεσόγειο όσο και την ναυτική παρουσία των κρατών του ΝΑΤΟ στην περιοχή. Δεδομένων και α. των ιστορικών συνθηκών ως προς τα παρευξείνια κράτη στη Μαύρη Θάλασσα μετά το 1991 και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, που ακολούθησαν πορεία εντός του ΝΑΤΟ και β. του πως η διαπραγμάτευση Δύσης-Ρωσίας στην τρέχουσα κρίση έχει «ανοίξει» στην διάσταση της συζήτησης για την επέκταση του ΝΑΤΟ.
Η σπουδή Ερντογάν για την δημιουργία μιας παράλληλης πορείας, του γνωστού ως “Istanbul Kanal”, μέσω ενός μεγαλεπήβολου project που θα προτάσει το τουρκικό power projection επί του υποσυστήματος της Μαύρης Θάλασσας και θα καταργεί de facto την Συνθήκη δημιούργησε μεγάλες συζητήσεις τον περασμένο Απρίλιο κι έντονες αντιδράσεις –ιδίως από την Μόσχα. Παράλληλα πήρε και την διάσταση ενός εσωτερικού πολιτικού προβλήματος για την Τουρκία –που έφτασε μέχρι τις υπερβολές για την δημιουργία νέου πραξικοπήματος, με την γνωστή επιστολή των 104 απόστρατων αξιωματικών του τουρκικού ΠΝ, την αντίστοιχη επιστολή 126 συνταξιούχων διπλωματών του τουρκικού ΥΠΕΞ και φυσικά την κόντρα του δημάρχου Κωνσταντινούπολης, Ιμάμογλου με τον Ερντογάν για το αν πρέπει να αναθεωρηθεί το καθεστώς των Στενών.
Αλλαγή πλεύσης
Και σε αυτό το σημείο έρχεται η αλλαγή πλεύσης της ρητορικής Ερντογάν σε σχέση με την ιδεολογικοπολιτική του προσέγγιση για την «εθνικοποίηση» των Στενών –με φόντο και τις εξελίξεις στο Ουκρανικό και την επίσκεψή του στο Κίεβο. Η ρητορική άλλαξε με τον ΥΠΑΜ, Χουλούσι Ακάρ, να προβαίνει στις 31.01 σε μια πολύ ενδιαφέρουσα δήλωση απευθυνόμενος προς του αρχηγούς των σωμάτων του ΓΕΣ της Τουρκίας: Πως μια αλλαγή της Συνθήκης του Μοντρέ είναι εκτός συζήτησης. Αυτή η δήλωση, που γίνεται με την έγκριση του Ερντογάν, αποσκοπεί:
• Στην διασκέδαση μιας εκφρασθείσας δυσαρέσκειας από την Μόσχα για την παρουσία Ερντογάν στο Κίεβο αλλά και της, επί της αρχής, αντίθεσης της ρωσικής πολιτικής στην αναθεώρηση του καθεστώτος των Στενών
• Στην αποστολή ενός σινιάλου της Άγκυρας προς την Δύση και δη στο ΝΑΤΟ σε σχέση με τις τρέχουσες προβληματικές σχέσεις. Δυνητικά δίνει περιθώριο στον Ερντογάν στα πλαίσια της πολιτικής του για βελτίωση των σχέσεων με την Δύση, την ΕΕ και κράτη της περιφέρειας (πχ Ισραήλ και Αίγυπτο) να εμπλέξει δημιουργικά την Ουάσινγκτον στο επίπεδο των συνομιλιών με φόντο την αυξανόμενη κρίση στο Ουκρανικό και
• Να επαντάξει, σε μια δύσκολη οικονομικά και πολιτικά συγκυρία για την Τουρκία εσωτερικά, την συνέχιση του project του Istanbul Kanal στα πλαίσια μιας πολυμερούς διαπραγμάτευσης η οποία θα εμπλέκει το ΝΑΤΟ, την Δύση και την Ρωσία προκειμένου η Τουρκία να διατηρήσει, επί του πεδίου, σημαντικό γεωπολιτικό έρεισμα σε μια τόσο στρατηγικής σημασίας θαλάσσια οδό
