Ειρήνη Κοσμά
Η νίκη της τουρκικής αντιπολίτευσης είναι αδιαμφισβήτητη και το αποτέλεσμα ήδη χαρακτηρίζεται ως ιστορικό.
Λιγότερο από ένα χρόνο μετά την ανανέωση της θητείας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στην εξουσία, η Τουρκία έδωσε ηχηρό εκλογικό χαστούκι στην προεδρική πλειοψηφία στις δημοτικές εκλογές της Κυριακής, 31 Μαρτίου.
Δεκάδες πόλεις άλλαξαν χέρια υπέρ του κύριου κόμματος της αντιπολίτευσης, του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), του μεγάλου νικητή της βραδιάς.
Η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα, η Σμύρνη, η Προύσα και η Αττάλεια, τα πέντε μεγαλύτερα αστικά κέντρα της χώρας, ψήφισαν με συντριπτική πλειοψηφία υπέρ του κόμματος που ίδρυσε ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ πριν από λίγο περισσότερο από έναν αιώνα.
Ο νυν δήμαρχος της μεγαλούπολης του Βοσπόρου, Εκρέμ Ιμάμογλου, έλαβε περισσότερες από ένα εκατομμύριο ψήφους από τον αντίπαλό του, κερδίζοντας με 51% έναντι 39%.
Τα προπύργια του AKP, όπως το Ουσκουντάρ, το Γαζιοσμάνπασα και το Μπαϊράμπασα, πέρασαν στην αντιπολίτευση.
Σχεδόν τις 26 από τις 39 περιφέρειες της οικονομικής πρωτεύουσας της χώρας τις κέρδισε το CHP, δώδεκα περισσότερες από ό,τι το 2019. Είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο εδώ και μισό αιώνα.
Παντού, το κεμαλικό κόμμα αύξησε τα κέρδη του, ανατρέποντας το πολιτικό τοπίο ακόμη και σε προπύργια του Ερντογάν στη Μαύρη Θάλασσα και στην κεντρική Ανατολία.
Ακόμη και στην πόλη Αντιγιαμάν, η οποία ελέγχεται εδώ και χρόνια από το ΑΚΡ και επλήγη σοβαρά από τον σεισμό του 2013, ο υποψήφιος του CHP πέτυχε σημαντικά κέρδη.
«Ξεκάθαρο μήνυμα προς αυτούς που κυβερνούν»
Η κεμαλική αντιπολίτευση ήρθε πρώτη, με προβάδισμα σχεδόν δύο μονάδων και ποσοστό 37,5% των ψήφων έναντι του ΑΚΡ.
Η επιτυχία αυτή είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή, δεδομένου ότι το CHP μόλις και μετά βίας ξεπερνούσε το 25% εδώ και δύο δεκαετίες.
Ο Τούρκος πρόεδρος παραδέχθηκε, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα στην Άγκυρα, στα κεντρικά γραφεία του κόμματός του και μπροστά σε ένα ασυνήθιστα σιωπηλό πλήθος, ότι τα αποτελέσματα αυτά συνιστούν «όχι τέλος, αλλά σημείο καμπής» για το στρατόπεδό του, προσθέτοντας ότι «αυτό δεν είναι το τέλος του δρόμου».
Λίγο νωρίτερα, ο Εκρέμ Ιμάμογλου είχε ανακοινώσει την επανεκλογή του στη θέση του δημάρχου της μεγαλύτερης πόλης της χώρας, την οποία κέρδισε για δεύτερη φορά μετά το 2019, πριν ακόμη από την ανακοίνωση των επίσημων αποτελεσμάτων.
Milletin evinde Saraçhane’deyiz. https://t.co/LLMQ7dd5ni
— Ekrem İmamoğlu (@ekrem_imamoglu) March 31, 2024
«Απόψε, η δημοκρατία θα σαρώσει (…) τις πλατείες, τους δρόμους, τα πανεπιστήμια, τα καφενεία και τα εστιατόρια της Κωνσταντινούπολης», δήλωσε ο δήμαρχος απευθυνόμενος σε δεκάδες χιλιάδες υποστηρικτές που ζητωκραύγαζαν και είχαν συρρεύσει στην έδρα του δήμου κρατώντας κόκκινες τουρκικές σημαίες και καπνογόνα.
«Οι εκλογές στις 31 Μαρτίου του 2024 έδειξαν πως σταμάτησε η κατολίσθηση της δημοκρατίας στην Τουρκία και είναι η ημέρα που αρχίζει η ανύψωση της δημοκρατίας στη χώρα. Στην ευρύτερη γεωγραφία σήμερα η καρδιά της δημοκρατίας χτυπάει στην Κωνσταντινούπολη. Είναι μεγάλη η σημασία αυτής της νίκης της δημοκρατίας. Οι λαοί που ζουν κάτω από αυταρχικά καθεστώτα και είναι δυστυχισμένοι τώρα στρέφουν τα μάτια τους στην Κωνσταντινούπολη», τόνισε.
Στην Άγκυρα, ο δήμαρχος του CHP Μανσούρ Γιαβάς, ο οποίος είχε επίσης σημαντικό προβάδισμα, τόνισε απευθυνόμενος στο πλήθος που πανηγύριζε ότι «εκείνοι που αγνοήθηκαν έστειλαν σαφές μήνυμα σε εκείνους που κυβερνούν αυτή τη χώρα».
Τομή στην Ανατολία
«Οι ψηφοφόροι επέλεξαν να αλλάξουν το πρόσωπο της Τουρκίας», δήλωσε ο ηγέτης του CHP Οζγκούρ Οζέλ.
Εκτός από τη Σμύρνη (δυτικά), την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της χώρας και προπύργιο του CHP, και την Αττάλεια (νότια), όπου οι υποστηρικτές της αντιπολίτευσης άρχισαν να πανηγυρίζουν τη νίκη στους δρόμους, το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης σημείωσε θεαματική πρόοδο και στην Ανατολία.
Έχει προβάδισμα σε πόλεις που επί μακρόν κατείχε το ΑΚΡ, σύμφωνα με τα σχεδόν τελικά αποτελέσματα, που αιφνιδίασαν τους πολιτικούς αναλυτές.
Ο 70χρονος Ερντογάν, ο οποίος κυβερνά εδώ και 21 χρόνια, είχε ρίξει όλο του το βάρος στην προεκλογική εκστρατεία, ιδίως στην Κωνσταντινούπολη, το «στολίδι» της χώρας, την οικονομική και πολιτιστική πρωτεύουσά της, της οποίας ήταν δήμαρχος τη δεκαετία του 1990.
Ωστόσο, η ανακοίνωσή του στις αρχές Μαρτίου ότι αυτές οι εκλογές ήταν «οι τελευταίες του» δεν ήταν αρκετή, και οι ψηφοφόροι έστειλαν ηχηρό μήνυμα για αλλαγή, τουλάχιστον σε τοπικό επίπεδο.
Παρ’ όλα αυτά, οι υποψήφιοι του ΑΚΡ διατήρησαν το προβάδισμά τους σε αρκετές μεγάλες πόλεις της Ανατολίας (Κόνια, Καϊσέρι, Ερζερούμ) και της Μαύρης Θάλασσας (Ρίζε, Τραπεζούντα), προπύργια του προέδρου Ερντογάν.
Ενώ το φιλοκουρδικό κόμμα DEM εξασφάλισε άνετο προβάδισμα σε αρκετές μεγάλες πόλεις στα νοτιοανατολικά, όπως στο Ντιγιάρμπακιρ, άτυπη πρωτεύουσα των Κούρδων της Τουρκίας.
Κερδισμένος δηλώνει και ο Φατίχ Ερμπακάν, που, όπως ανέφερε, εξασφάλισε το 8,7% των ψήφων και συνολικά 69 νίκες.
Ο γιος του πρώην πρωθυπουργού της Τουρκίας, γνωστός για τις ακραίες εθνικιστικές του θέσεις, τόνισε ότι οι υποψήφιοι που στήριξε η παράταξή του κέρδισαν μία μητροπολιτική πόλη, μία επαρχία, 43 περιφέρειες και 24 δήμους.
Πορεία προς το 2028 για τον Ιμάμογλου
Καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο πρόεδρος Ερντογάν συμμετείχε καθημερινά σε συγκεντρώσεις και είχε απεριόριστο τηλεοπτικό χρόνο στη δημόσια τηλεόραση, από την οποία οι αντίπαλοί του σχεδόν αποκλείστηκαν.
Η ήττα του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, ιδίως στην Κωνσταντινούπολη, θα έχει εκτεταμένες συνέπειες.
Προσκολλημένος στην Πόλη, ο πρόεδρος είχε ακυρώσει τις δημοτικές εκλογές του 2019, ωστόσο ο Ιμάμογλου κέρδισε ξανά σε δεύτερη ψηφοφορία που διεξήχθη τρεις μήνες αργότερα. Ήταν τότε η χειρότερη εκλογική αποτυχία του Ερντογάν αφότου ήρθε στην εξουσία το 2003 ως πρωθυπουργός.
Η χθεσινή σαρωτική νίκη της αντιπολίτευσης επέφερε ακόμα μεγαλύτερο πλήγμα στο προφίλ του «αήττητου» Ερντογάν.
Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, σταθερά, ένας από τους πιο δημοφιλείς πολιτικούς στην Τουρκία, έκτοτε, εμφανίζεται ως ο μοναδικός αντίπαλος του αρχηγού του κράτους.
Μετά την επανεκλογή του, αναμένεται να χαράξει σαφή πορεία προς τις προεδρικές εκλογές του 2028.
Το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών
Από την πλευρά του ο Ερντογάν έκανε λόγο για «τέσσερα χρόνια δουλειάς (…) που δεν πρέπει να πάνε χαμένα», σε μία δήλωση που ερμηνεύτηκε ως ο δικός του τρόπος να αποκλείσει το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών.
«Δυστυχώς, εννέα μήνες μετά τη νίκη στις εκλογές της 14ης και 28ης Μαΐου του 2023, στις τοπικές εκλογές δεν καταφέραμε να πάρουμε το αποτέλεσμα που περιμέναμε και ελπίζαμε», παραδέχτηκε παράλληλα.
AK Parti Genel Merkezi'nde, balkondayız. https://t.co/CfNQUVdetD
— Recep Tayyip Erdoğan (@RTErdogan) March 31, 2024
«Tα αποτελέσματα της κάλπης δείχνουν πως χάσαμε ύψος σε επίπεδο της χώρας σε επίπεδο αυτοδιοίκησης. Φυσικά, θα βάλουμε στο τραπέζι για να εξετάσουμε τους λόγους αυτής της υποχώρησης. Εκεί που υποχωρήσαμε και μείναμε πίσω θα το διαπιστώσουμε και θα κάνουμε επεμβάσεις», τόνισε.
Παράλληλα, επιχείρησε να καθησυχάσει τις αγορές, διαβεβαιώνοντας ότι μέχρι σήμερα η κυβέρνηση εφάρμοσε με αποφασιστικότητα το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα και το 12ο αναπτυξιακό σχέδιο.
«Μείναμε μακριά από τον λαϊκισμό που θα κόστιζε στη χώρα μας, στο έθνος μας και στις μελλοντικές γενιές», είπε. Θα αρχίσουμε να βλέπουμε τα θετικά αποτελέσματα του οικονομικού μας προγράμματος, ιδίως στον πληθωρισμό, από το δεύτερο εξάμηνο του έτους», υποσχέθηκε.
«Όλοι, από τον επιχειρηματικό μας κόσμο μέχρι τη γραφειοκρατία, από τους εμπόρους μέχρι τους αγρότες, τους εμπόρους, τους εργαζόμενους και τους φοιτητές, θα μπορέσουν να επικεντρωθούν σε αυτά που τους ενδιαφέρουν πραγματικά».
Τι θα κάνει ο Ερντογάν
Ο Τούρκος πρόεδρος «πλήρωσε» στις δημοτικές εκλογές της Κυριακής την κακή πορεία της οικονομίας, την ευθύνη για την οποία του χρεώνουν οι πολίτες, έπειτα από δύο δεκαετίες που βρίσκεται στην εξουσία.
Οι επικριτές του τον κατηγορούν επίσης ότι το δικαστικό σύστημα της Τουρκίας, τα πολιτικά δικαιώματα και οι ελευθερίες του Τύπου έχουν υπονομευθεί επί των ημερών του, κατηγορίες που η κυβέρνηση αρνείται.
Ο ίδιος ο Ιμάμογλου έχει αντιμετωπίσει δικαστικά προβλήματα. Μετά τη νίκη του το 2019, καταδικάστηκε σε 2,5 χρόνια φυλάκισης και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων για «προσβολή δημόσιων αξιωματούχων». Το εφετείο δεν έχει ακόμη αποφανθεί επί της υπόθεσης.
Πέρυσι, αντιμετώπισε νέες κατηγορίες για διαφθορά με την αντιπολίτευση να κάνει λόγο για πολιτικές διώξεις.
Εκτός από την κριτική για την οικονομική του πολιτική και τον περιορισμό των ελευθεριών, που δέχεται κυρίως από τους κεμαλιστές, ο Ερντογάν επικρίνεται και για τη στάση του απέναντι στο Ισραήλ, με πολλούς να του γυρίζουν την πλάτη, στρεφόμενοι προς τους ισλαμιστές υποψηφίους, ως «γνησιότερους» υποστηρικτές των Παλαιστινίων της Γάζας.
Σημαντικό ρόλο στην ήττα του διαδραμάτισε και η ψήφος των Κούρδων ψηφοφόρων, που θέλησαν να στείλουν το δικό τους μήνυμα, εναποθέτοντας στις δυνάμεις της αντιπολίτευσης -τουλάχιστον στα μεγάλα αστικά κέντρα- τις ελπίδες τους για βελτίωση των συνθηκών για τη μειονότητα, έπειτα από αρκετά χρόνια καταπίεσης υπό τον Ερντογάν.
Η αποδυνάμωση της προεδρίας του, μετά το εκλογικό «χαστούκι», θα μπορούσε να οδηγήσει τον Ερντογάν και πάλι προς δυνάμεις του εθνικιστικού και ισλαμικού χώρου, κάτι που θα μπορούσε να έχει συνέπειες στη χάραξη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.
Σε κάθε περίπτωση, το σχέδιό του για αλλαγή Συντάγματος και σχετικό δημοψήφισμα για την έγκρισή της, που θα του επέτρεπε να διεκδικήσει ακόμα μία θητεία το 2028, θα συναντούσε σοβαρά εμπόδια χωρίς τη συνεργασία των εν λόγω δυνάμεων.
Εν τω μεταξύ, η αλλαγή του πολιτικού τοπίου υπέρ των κεμαλιστών περιορίζει τις επιλογές του Τούρκου προέδρου και θα μπορούσε να στενέψει τα περιθώρια των ελιγμών του στην άσκηση της εξουσίας του στην Αγκυρα και σε σχέση με συμμαχικές και άλλες δυνάμεις σε ΗΠΑ, Ε.Ε. και Μέση Ανατολή.
