Kathimerini.gr
Η πρώτη μεγάλη κρίση του «μετα-αμερικανικού» κόσμου βρίσκεται ακόμη στο αρχικό της στάδιο. Η πανδημία απαιτούσε παγκόσμια αντιμετώπιση. Αντί γι’ αυτό, ο ένοικος του Λευκού Οίκου συνέχισε να κομπάζει και να φλυαρεί, επιμένοντας ότι η Αμερική δεν κινδυνεύει.
«Δεν υπήρξε ίχνος ηγετικής πρόθεσης από μέρους των ΗΠΑ. Αυτό είναι πρωτοφανές», είπε ο πρώην πρωθυπουργός της Σουηδίας, Καρλ Μπιλντ. Οι ΗΠΑ έπαψαν να αποτελούν σημείο αναφοράς, με το βραβείο εξαφάνισης να απονέμεται στον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο.
Στο μεταξύ, κανείς δεν κάλυψε το κενό που άφησε πίσω της η Ουάσιγκτον. Όσες αφίξεις κινεζικών αντιπροσωπειών και να καταγραφούν με αεροπλάνα γεμάτα υγειονομικά εφόδια, κανείς δεν θα ξεχάσει ότι όλα ξεκίνησαν με ένα βιολογικό Τσερνόμπιλ στην επαρχία Γουχάν, το οποίο οι κινεζικές αρχές απέκρυψαν για εβδομάδες, όπως κάνουν όλες οι δικτατορίες. Οι ασιατικές χώρες που αντιμετώπισαν με μεγαλύτερη επιτυχία την πανδημία είναι δημοκρατίες, όπως η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν, αποδεικνύοντας ότι η μάχη μεταξύ αυταρχισμού και δημοκρατίας δεν έχει κριθεί ακόμη. Η Μεγάλη Υφεση, που άρχισε το 1929, προκάλεσε δύο ιστορικές εξελίξεις: στις ΗΠΑ, οδήγησε στο Νιου Ντιλ του Ρούζβελτ, ενώ στην Ευρώπη ευνόησε την άνοδο του Χίτλερ το 1933 και την εξάπλωση του φασισμού, καταλήγοντας στην ανείπωτη καταστροφή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτή τη φορά, ο κορωνοϊός –και όχι κάποιος πόλεμος– υποχρεώνει σε διακοπή της βιομηχανικής παραγωγής. Περισσότεροι από 26 εκατ. Αμερικανοί οδηγούνται στην ανεργία, ενώ οι μισθοί των Ευρωπαίων εργαζόμενων «κρατικοποιούνται», όπως είπε ο Εμανουέλ Μακρόν. Δεν είναι, ωστόσο, πολύ αργά για να αποτραπούν οι δεινές επιπτώσεις της πρωτοφανούς αυτής οικονομικής κατάρρευσης.
Οι ΗΠΑ του Τραμπ, τις οποίες το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel αποκαλεί πλέον «ο Αμερικανός ασθενής», είναι ώριμες για αυταρχική στροφή. Πνιγμένη στα ψέματα του Τραμπ, χτυπημένη από τον κορωνοϊό, θαμμένη στην ανικανότητα, μαστιγωμένη από την ιδεολογική πόλωση και διοικούμενη από έναν ανεξέλεγκτο παράφρονα, η χώρα πλησιάζει στις εκλογές του Νοεμβρίου, όπου όλα –όπως η νοθεία, η προβοκάτσια και η αναβολή– είναι πιθανά. Η ψυχοσύνθεση του Τραμπ δεν του επιτρέπει να αποδεχθεί την ήττα, οι προοπτικές της οικογένειάς του μακριά από την προεδρία είναι ζοφερές και η κρίση προσφέρει ιδανική αφορμή για υφαρπαγή της εξουσίας. Ο πόλεμος, με τον οποίο η πανδημία έχει πολλά κοινά, ευνοεί την επέκταση της ισχύος της εκτελεστικής εξουσίας, όπως είχε προειδοποιήσει ο Τζέιμς Μάντισον, ένας εκ των πατέρων της αμερικανικής δημοκρατίας.
Ο Τραμπ αποτελεί προσωποποίηση της κοινωνικής κατάρρευσης, την οποία τόσο ικανά εκμεταλλεύεται. Υβρίζει τον Τύπο, δημιουργεί αμφιβολίες για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, καταργεί τον έλεγχο της εξουσίας και την ίδια την αλήθεια, επιβάλλοντας μιαν ιδιότυπη μορφή λαϊκίστικης δικτατορίας.
Τα πράγματα στην Ευρώπη είναι διαφορετικά. Οι διαφορές μεταξύ εύπορου Βορρά και φτωχότερου Νότου οξύνθηκαν συνεπεία της πανδημίας. Την ίδια ώρα, το χάσμα μεταξύ των δημοκρατιών της Δυτικής Ευρώπης και των αυταρχικών κυβερνήσεων της Πολωνίας και της Ουγγαρίας αποκαλύφθηκε, δοκιμάζοντας την ενότητα και την αλληλεγγύη της Ενωσης. Παρά τα προβλήματα, όμως, δεν πρέπει να ξεγράφουμε την Ευρώπη.
Η στάση της Ε.Ε.
Η αρχική αντίδραση της Ε.Ε. υπήρξε αναιμική. Η Λομβαρδία δεν πρόκειται να ξεχάσει ότι αφέθηκε στην τύχη της. Η απόφαση των Βρυξελλών να διαθέσουν δισεκατομμύρια ευρώ σε βοήθεια προς τη Βουδαπέστη, στο πλαίσιο της επενδυτικής πρωτοβουλίας αντιμετώπισης του κορωνοϊού την ίδια ημέρα που ο Ορμπαν άρχισε να κυβερνά με διατάγματα, ήταν «παρανοϊκή, κακή και επικίνδυνη», όπως είπε ο Γάλλος πολιτικός επιστήμονας Ζακ Ρουπνίκ. Ο Ορμπαν είναι ένας πολιτικός που προκαλεί τον θαυμασμό του Τραμπ.
Στο πρόσωπο της Αγκελα Μέρκελ, η Ευρώπη ανακάλυψε πάλι μία ηγέτιδα ικανή να εμπνεύσει χάρη στην ειλικρίνεια και στη σοβαρότητά της. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι, στο μεταξύ, καλύτερα προετοιμασμένες από ό,τι οι ΗΠΑ, χάρη στο κράτος πρόνοιας, για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Σε συνέντευξή του, ο πρόεδρος Μακρόν υποστήριξε ότι ο κορωνοϊός πρέπει να σημάνει την επικράτηση του «ανθρώπινου» επί του «οικονομικού», εννοώντας την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη πάνω στον αμερικανικό ασυγκράτητο καπιταλισμό.
Αυτό που παραμένει ξεκάθαρο, όμως, είναι ότι η Ε.Ε. οφείλει να παραμείνει υπερασπιστής των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών, οι οποίες διακυβεύονται από τον απειλητικό κόσμο του Τραμπ, του Πούτιν και του Σι Τζινπίνγκ. Η μεγάλη μάχη δημοκρατίας - δικτατορίας του 21ου αιώνα δεν έχει κριθεί ακόμη. Η κρίσιμη ημερομηνία είναι τώρα η 3η Νοεμβρίου. Μια νίκη του Τραμπ στις προεδρικές εκλογές θα δυσχεράνει το έργο του δημοκρατικού στρατοπέδου, που εκπροσωπούν η Μέρκελ και ο Μακρόν. Αν, όμως, νικήσει ο Τζο Μπάιντεν, η αμερικανική ευπρέπεια και οι δημοκρατικές αρχές θα επανέλθουν σε έναν ριζικά διαφορετικό κόσμο, στον οποίοι οι ηγέτες αυταρχικών καθεστώτων δεν θα έχουν πια λευκή επιταγή.
