Kathimerini.gr
ΘΥΜΙΟΣ ΤΖΑΛΛΑΣ*
«Με αυτά που γίνονται, η αντιπολίτευση θα έπρεπε να είναι 40 μονάδες μπροστά», λέμε όταν θέλουμε να υπερβάλουμε στην κριτική μας για μία κακή κυβέρνηση. Στη Βρετανία, η φράση έχασε τον υπερβολικό της χαρακτήρα. Οι Εργατικοί είναι πράγματι 40 μονάδες μπροστά. Με το μονοεδρικό εκλογικό σύστημα της χώρας, αν γίνονταν εκλογές αύριο, οι Εργατικοί θα είχαν 523 έδρες και οι Συντηρητικοί μόλις 5. Ο κίνδυνος πολιτικού αφανισμού του ισχυρότερου κόμματος στη βρετανική ιστορία είναι λοιπόν υπαρκτός, και ο πανικός που κινητοποιεί τους Τόρις εύλογος. Προς ποια κατεύθυνση όμως; Βουρ πίσω στον λαϊκισμό ή αργή επιστροφή στην κανονικότητα; Οι βουλευτές προτίμησαν το δεύτερο με την επιλογή του Σούνακ αντί του Μπόρις. Πολλοί συνάδελφοί τους, απεγνωσμένοι, κοίταξαν το Σαββατοκύριακο προς τον Τζόνσον.
Με τον Μπόρις αρχηγό, η διαφορά με τους Εργατικούς θα έπεφτε στις δέκα μονάδες (στις 17 με τον Ρίσι Σούνακ). Έτσι, κάποιοι από τους 66 υπουργούς που είχαν παραιτηθεί το καλοκαίρι ζητώντας την αποπομπή του Μπόρις (αρκετοί μάλιστα επικαλούμενοι την προσωπική τους αξιοπρέπεια: «δεν μπορώ να αντικρίσω τον εαυτό μου στον καθρέφτη, η αξιοπρέπεια μου είναι πάνω απ’όλα», είχε πει ο βουλευτής Λι Άντερσον) τον ζήτησαν πίσω. Το έκαναν για να σώσουν τις έδρες τους, ενώ γνωρίζουν ότι ο Σούνακ θεωρείται στις δημοσκοπήσεις ως ο πλέον αξιόπιστος να σταθεροποιήσει την οικονομία, με σχεδόν τριπλάσιο ποσοστό σε σχέση με τον Μπόρις (42% έναντι 15%). Στη δημοσκόπηση για τον καταλληλότερο πρωθυπουργό ο Σούνακ υπερέχει κατά 18 μονάδες του Μπόρις (45-27%). Όταν όμως ρωτούνται αποκλειστικά οι ψηφοφόροι των Τόρις στις τελευταίες, εκλογές η εικόνα είναι διαφορετική.
Το απόγευμα της Κυριακής ο Τζόνσον, στην αποτυχημένη ρελάνς του να μαζέψει τις 100 απαιτούμενες υπογραφές της κοινοβουλευτικής ομάδας, μοίρασε στους βουλευτές δημοσκοπήσεις για τις προτιμήσεις όσων επέλεξαν Τόρις στις εκλογές τους 2019. Και οι 5 έρευνες έδειχναν ότι όσοι ψήφισαν Συντηρητικούς το 2019 είναι πιθανότερο να ψηφίσουν ξανά Τόρις με τον Μπόρις αρχηγό, και όχι τον Σούνακ. «Γιατί μόνο με τον Μπόρις θα γλιτώσουμε τον αφανισμό στις επόμενες εκλογές», έγραψε στην πρώτη γραμμή του σημειώματος η ομάδα του Τζόνσον.
Brexit;
Πώς όμως οι Συντηρητικοί βρέθηκαν σε αυτό το δυστοπικό σημείο να ατενίζουν την άβυσσο; Φταίει το Brexit; Όσοι υποστήριξαν την έξοδο από την ΕΕ ή τέλος πάντων δεν φέρνουν και την καταστροφή, λένε ότι η Βρετανία δεν είναι μοναδική περίπτωση. Αρκεί να κοιτάξουμε το γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο. Ναι, η Τρας βύθισε τη λίρα, αλλά και το ιαπωνικό γεν είναι σε ιστορικό χαμηλό τριακονταετίας. Πράγματι οι βρετανοί δανειολήπτες έπαθαν πατατράκ με τα νέα επιτόκια, αλλά το κόστος του δανεισμού ανεβαίνει παντού στον κόσμο για να αναχαιτιστεί ο πληθωρισμός. Στην Ιταλία και τη Σουηδία οι λαϊκιστές κυβερνούν. Παραδοσιακά κόμματα, όπως οι Γάλλοι Ρεπουμπλικάνοι, αφανίστηκαν σε ανύποπτο χρόνο. Από πού κι ως πού η Βρετανία πληρώνει αποκλειστικά το Brexit λοιπόν;
Η ανάγνωση αυτή όμως παρκάρει το Brexit ως ήσσονος σημασίας ζήτημα, ενώ στην πραγματικότητα η βρετανική κυβέρνηση έχει να χειριστεί μία επιπλέον τεράστια κρίση. Η έξοδος από την ΕΕ είχε ήδη ρίξει τη λίρα, πολύ πριν την Τρας. Οι εξαγωγές δεν έγιναν ανταγωνιστικές, όπως είχαν υποσχεθεί οι Brexiteers, αντιθέτως οι εισαγωγές κατέστησαν ακριβότερες, και ο πληθωρισμός χτύπησε την οικονομία. Το γραφείο Προϋπολογισμού έχει υπολογίσει τη μείωση στην παραγωγικότητα και το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν σε 4% (αυτά είναι 100 δισεκατομμύρια λίρες το χρόνο). Η ανάπτυξη προβλέπεται να είναι μηδενική το 2023 (σε αντίθεση με τις χώρες της ΕΕ). Δεν έχει λοιπόν το Ηνωμένο Βασίλειο την πολυτέλεια να διαχειριστεί τρεις τεράστιες κρίσεις ταυτόχρονα. Την ανάκαμψη από την πανδημία, την οικονομική αναταραχή του πολέμου στην Ουκρανία, και το Brexit.
Ποια σοβαρή κυβέρνηση, και δη συντηρητική, θα ρίσκαρε βάζοντας και έναν τρίτο μπελά στο κεφάλι της, με μία πανδημία και έναν πόλεμο στην πόρτα της; Είναι σαν το κόμμα να πηγαίνει κόντρα στη φύση του. Το έκαναν ήδη μία φορά, όταν το 2019 απέρριψαν και μία σχετικά ήπια εκδοχή του Brexit από την Τερέζα Μέι που κρατούσε ανοιχτή τη συμμετοχή στην τελωνειακή ένωση.
Ειδικά στο μέτωπο του Brexit διαφαίνεται μία επιπλέον υπαρξιακή σύγκρουση του κόμματος με δυναμικά τμήματα της εκλογικής βάσης. Μόνο το 10% όσων είναι 18-24 θεωρεί ότι η έξοδος από την ΕΕ ήταν καλή ιδέα. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν ενήλικοι για να ψηφίσουν στο δημοψήφισμα του 2016, αλλά τώρα, ως εν δυνάμει ψηφοφόροι, διαμορφώνουν μία νέα δυναμική στην πρόσληψη του Brexit από τη βρετανική κοινωνία. Στις τελευταίες δημοσκοπήσεις το Remain είναι σταθερά η κυρίαρχη επιλογή με ποσοστό που τελευταία πλησιάζει το 60%. Την ίδια στιγμή, μόλις το 7% των ψηφοφόρων που είναι κάτω των 50 θέλουν να ψηφίσουν Συντηρητικούς.
Επομένως, εδώ δεν έχουμε απλώς ένα σοκαριστικό, «μία κι έξω», οικονομικό γεγονός από το οποίο οι Συντηρητικοί προσπαθούν να συνέλθουν (όπως η Μαύρη Τετάρτη και η κρίση της λίρας που έσκασε στη «βάρδια» των Τόρις το 1992). Είναι μία εν εξελίξει ιστορία βαθιάς πολιτικής τους διάβρωσης και ενός αναχωρητισμού από τα τρέχοντα για το κυνήγι της ουτοπίας των τριών λέξεων: Take back control, Get Brexit Done, και τώρα, Bring Back Boris. Η επανεγκαθίδρυση του λαϊκισμού στο πρόσωπο του Μπόρις θα ήταν ένα ακόμη βήμα στην άβυσσο, ένα «σπιράλ θανάτου», όπως χαρακτήρισε την πιθανή επιστροφή του Τζόνσον ο πρώην αρχηγός των Συντηρητικών Γουίλιαμ Χέιγκ.
Οι Τόρις θα έπρεπε να έχουν μάθει το μάθημα που για δεκαετίες προσπαθούσαν να δώσουν στους υπόλοιπους: ότι οι λύσεις δεν είναι πομπώδη τσιτάτα, αλλα πολύπλοκες και απαιτούν χρόνο. Η ειρωνεία είναι ότι εκείνοι που κατεξοχήν φαίνονται ανεπίδεκτοι μαθήσεως είναι τα μέλη του κόμματος. Αν η ψηφοφορία έφτανε ξανά σε εκείνους θα επέλεγαν τις ουτοπίες του Μπόρις. Ο Σούνακ ήταν ξανά ο εκλεκτός της κοινοβουλευτικής ομάδας το καλοκαίρι, αλλά η βάση επέλεξε τις ανεδαφικές υποσχέσεις της Λιζ Τρας. Τώρα οι βουλευτές άλλαξαν τον κανονισμό, και με το όριο των 100 υπογραφών για κάθε υποψήφιο έκαναν την προσφυγή στην ετυμηγορία της κομματικής βάσης ακόμη πιο δύσκολη. Ο Τζόνσον, με την δήλωση απόσυρσης του, έσπειρε ξανά τον σπόρο του λαϊκισμού για το μέλλον, λέγοντας εμμέσως ότι το κοινοβουλευτικό κατεστημένο δεν του επέτρεψε να απευθυνθεί απευθείας στα απλά μέλη για να σώσει το κόμμα και τη χώρα από τα προβλήματά τους.
Ίσως, τώρα, με την επιλογή του Σουνάκ, να αρχίσει το έρπειν προς την κομματική ανάκαμψη. Η ζημιά όμως έχει γίνει, και είναι μεγάλη. Οι Τόρις θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να έρθουν στα ίσα τους, όπως ακριβώς και η Βρετανία με την αχρείαστη περιπέτεια του Brexit.
* Ο κ. Θύμιος Τζάλλας είναι πολιτικός επιστήμων και δημοσιογράφος.
