Ξένια Κουναλάκη
«Γλυκό μου κορίτσι. Πέταξα ώς εδώ για να σε αγκαλιάσω και να σε στηρίξω και τώρα είσαι εσύ που κάθεσαι και με στηρίζεις. Τόσο δυνατή, γενναία και ανθεκτική. Σίγουρα θα τα ξεπεράσουμε όλα. Είναι τόσο ωραία να σε έχω κοντά μου. Σ’ αγαπώ». Πάνω από τη λεζάντα είναι η φωτογραφία δύο γυναικών, μαμάς και κόρης, που κοιτούν θλιμμένα τον φακό: μια σέλφι πένθους και αποχαιρετισμού. Το ποστ προέρχεται από τον λογαριασμό της Γιούλια Ναβάλναγια στο Instagram. Η χήρα του Αλεξέι Ναβάλνι, του μεγαλύτερου εχθρού του Βλαντιμίρ Πούτιν, που εδώ και δέκα ημέρες είναι νεκρός, θα είναι εις το εξής η φωνή της ρωσικής αντιπολίτευσης. Στο πλευρό της βρίσκεται η Ντάσα, η κόρη της, που σπουδάζει στο Στάνφορντ και ήδη δίνει συνεντεύξεις στο CNN, καταγγέλλοντας τον Ρώσο πρόεδρο. O Aλεξέι Ναβάλνι πέθανε μυστηριωδώς σε μια σωφρονιστική αποικία της Σιβηρίας. Στο πιστοποιητικό θανάτου αναγράφεται πως πέθανε «από φυσικά αίτια». Η σορός του δεν είχε παραδοθεί μέχρι χθες στους οικείους του και η μητέρα του δεχόταν πιέσεις να συναινέσει σε μια γρήγορη ιδιωτική ταφή, «επειδή ο χρόνος δεν είναι με το μέρος της και οι νεκροί αποσυντίθενται». Σύμφωνα με τις καταγγελίες της οικογένειας και των υποστηρικτών του, οι ρωσικές αρχές φιλοδοξούν να εξαφανίσουν τα ίχνη του δηλητηρίου που χρησιμοποιήθηκε για τη φυσική εξόντωσή του από τις τοξικολογικές εξετάσεις. Η Γιούλια είναι σχεδόν βέβαιη ότι πρόκειται για τον νευροπαραλυτικό παράγοντα νόβιτσοκ, ο οποίος παραλίγο να του στοιχίσει τη ζωή το 2020.
«Γιατί τώρα;» αναρωτήθηκαν πολλοί. Η προφανής απάντηση είναι επειδή στα μέσα του επόμενου μήνα διεξάγονται προεδρικές εκλογές στη Ρωσία και ο Πούτιν, o oποίος επιθυμεί να εξασφαλίσει μια νέα 6ετή θητεία, θέλει να στείλει μια σαφή προειδοποίηση σε κάθε αντιπολιτευτική προσπάθεια. Ο θάνατος του Ναβάλνι δεν έχει στόχο μόνο την κατάπνιξη της δικής του φωνής, αλλά και την προληπτική αναχαίτιση κάθε απόπειρας αμφισβήτησης του Ρώσου προέδρου. Μια δεύτερη ερμηνεία είναι ότι ήθελε να επισκιάσει τη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια με την είδηση της δολοφονίας. Αφού οι διοργανωτές δεν προσκάλεσαν τον Πούτιν, όπως έκαναν παλιότερα, θα φρόντιζε να μονοπωλήσει εμμέσως τις εργασίες της. Μια τρίτη εξήγηση είναι πως το Κρεμλίνο προχωρεί σε επίδειξη ισχύος σε μια χρονική συγκυρία που ο πόλεμος στην Ουκρανία δείχνει να ευνοεί τη Μόσχα.
Απορίες, πάντως, διατυπώνονται και για τη στάση του Ναβάλνι. Το 2020, μετά την επίθεση με νόβιτσοκ και αφού ξεσκέπασε τους δράστες της, γιατί εγκατέλειψε τη Γερμανία, όπου ήταν ασφαλής, και αποφάσισε να γυρίσει στη χώρα του; Θεωρούσε ότι πλέον η αναγνωρισιμότητά του τον προστάτευε από παρόμοιες ενέργειες, αφού θα εξέθεταν τον Πούτιν; Ή μήπως ο ηρωισμός είχε γίνει δεύτερη φύση του, στοιχείο του χαρακτήρα του που καθόριζε την καθημερινότητά του και τις απλές επιλογές στη ζωή του;
Η συμπεριφορά του είναι ηρωική ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο. Επειδή δεν διακηρύσσει με στόμφο την περιφρόνησή του στον αυταρχικό ηγέτη, αλλά τον ειρωνεύεται χωρίς φόβο, ενίοτε και χωρίς πάθος. Η ιδεολογική αφετηρία του Ναβάλνι δεν ήταν κατ’ ανάγκη προοδευτική ή εκσυγχρονιστική. Οταν ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία στο αντιπολιτευτικό κόμμα Yabloko οι εθνικιστικές, ξενοφοβικές θέσεις του οδήγησαν στη διαγραφή του. Ηταν οπαδός της οπλοκατοχής και μιας σκληρής αντιμεταναστευτικής ατζέντας. Σταδιακά όμως εξελίχθηκε σε έναν σοσιαλδημοκράτη, έμαθε νέες γλώσσες και ενσωμάτωσε νέες ιδέες στο πρόγραμμά του, όπως επισημαίνει στο περιοδικό New Yorker το μη δυαδικό τρανς άτομο, Μάσα Γκέσεν, δημοσιογράφος και συγγραφέας με έντονη ακτιβιστική δράση κατά του Πούτιν. «Εδωσε περισσότερη έμφαση στην κοινωνική ευημερία και όχι μόνο στην πολιτική ισχύ (…) περιέγραψε ένα όραμα για μια χώρα με καλύτερο σύστημα περίθαλψης και πιο δίκαιη κατανομή του πλούτου». Το κίνημά του επικεντρώθηκε στην αποκάλυψη του χυδαίου πλούτου και της διαφθοράς γύρω από τον ίδιο τον Πούτιν και τους ημέτερους.
Γνώρισε τη Γιούλια στη διάρκεια διακοπών του στην Τουρκία το 1998. Δύο χρόνια αργότερα παντρεύτηκαν και απέκτησαν την Ντάσα το 2001 και τον Ζαχάρ το 2008. Τον περασμένο Ιούλιο στα γενέθλιά της, ο Αλεξέι της έγραψε από τη φυλακή: «Ξέρεις, Γιούλια, έκανα αρκετές προσπάθειες να γράψω την ιστορία της συνάντησής μας. Αλλά κάθε φορά που γράφω μερικές προτάσεις, σταματάω με τρόμο και δεν μπορώ να συνεχίσω. Φοβάμαι ότι θα μπορούσε να μην έχει συμβεί. Εννοώ πως ήταν μια σύμπτωση. Θα μπορούσα να έχω κοιτάξει σε μια άλλη κατεύθυνση κι εσύ να γύριζες από την άλλη. Το δευτερόλεπτο αυτό που καθόρισε την πορεία της ζωής μας θα μπορούσε να έχει εξελιχθεί διαφορετικά. Ολα θα ήταν διαφορετικά. Πιθανότατα θα ήμουν ο πιο δυστυχής άνθρωπος στον κόσμο».
Σοβιετική τεχνογνωσία
Oπως θυμίζουν οι Financial Times, από την εποχή που ο Βλαντίμιρ Λένιν δημιούργησε το εργαστήριο δηλητηρίων, γνωστό ως «ειδικό δωμάτιο», πριν από έναν αιώνα, οι επιθέσεις με δηλητήριο ήταν ανέκαθεν η αγαπημένη μέθοδος του Κρεμλίνου για την εξουδετέρωση, τον τραυματισμό ή την απλή κατατρομοκράτηση αντιπάλων και επικριτών. Στην κορύφωση της σχετικής «βιομηχανίας» λειτουργούσαν πάνω από 20 στρατιωτικά εργαστήρια. Το πλεονέκτημα χρήσης τέτοιων ουσιών είναι ότι είναι δύσκολο να ανιχνευτούν, ενώ μπορούν να εξατομικευτούν ανάλογα με την ηλικία, την κατάσταση της υγείας, το φύλο κ.λπ. Ετσι, το 1978 επελέγη ένα σφαιρίδιο με το φυτικό δηλητήριο ρητίνη, που εκτοξεύτηκε με τη βοήθεια μιας ομπρέλας στο πόδι του Βούλγαρου δημοσιογράφου του BBC Γκεόργκι Μάρκοφ, o oποίος πέθανε σε λιγότερο από μία εβδομάδα. Το ραδιενεργό ισότοπο πολώνιο-210, που τοποθετήθηκε σε πράσινο τσάι, προκάλεσε τον θάνατο του πρώην πράκτορα των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών και επικριτή του Πούτιν, Αλεξάντερ Λιτβινένκο, το 2006. Ο νευροπαραλυτικός παράγοντας νόβιτσοκ χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωση του Βρετανού διπλού πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ το 2018.
