Γράφει ο Ανδρέας Κωνσταντινίδης*
Με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, και με γνώμονα την αυξημένη χρήση τεχνολογίας από παιδιά, καθίσταται επιτακτική η εφαρμογή αυστηρών πρωτοκόλλων ασφάλειας και γνώση των κινδύνων. Παρόλο που η τεχνολογία παρέχει αμέτρητα πλεονεκτήματα και επεκτείνει τους ορίζοντες της γνώσης, εγκυμονεί και πολλούς κινδύνους, ιδιαίτερα για τους νεότερους χρήστες, οι οποίοι συχνά δεν είναι επαρκώς ενημερωμένοι για το πώς να προστατεύουν τον εαυτό τους στον ψηφιακό κόσμο.
Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, οι κυβερνοαπειλές γίνονται πιο εξεζητημένες, και οι μαθητές διατρέχουν αυξανόμενο κίνδυνο να πέσουν θύματα κλοπής ταυτότητας, διαδικτυακού εκφοβισμού, επιθέσεων phishing, μολύνσεων από κακόβουλο λογισμικό και άλλες.
Η εκπαίδευση στην κυβερνοασφάλεια καθίσταται πλέον απαραίτητη, καθώς τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα από ποτέ σε απειλές και επιθέσεις στον κυβερνοχώρο.
Οι κύριες απειλές στο διαδίκτυο για παιδιά και γονείς
Οι κυβερνοαπειλές αποτελούν μια διαρκώς αυξανόμενη απειλή που μπορεί να επηρεάσει την προσωπική και ακαδημαϊκή ζωή των μαθητών. Η ευρεία χρήση του διαδικτύου από νεαρές ηλικίες καθιστά τα παιδιά ευάλωτα σε επιθέσεις, οι οποίες μπορούν να έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ψυχολογική και συναισθηματική τους κατάσταση. Ένα από τα πιο διαδεδομένα παραδείγματα είναι, ο διαδικτυακός εκφοβισμός, ο οποίος μπορεί να προκαλέσει σοβαρή συναισθηματική δυσφορία, απομόνωση και σε ορισμένες περιπτώσεις να οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις, όπως ο αυτοτραυματισμός ή ακόμη και η αυτοκτονία. Επιπλέον, τα προσωπικά δεδομένα των μαθητών, μπορούν να κλαπούν και να χρησιμοποιηθούν για παράνομες δραστηριότητες. Οι επιθέσεις με κακόβουλο λογισμικό μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια σημαντικών δεδομένων.
Οι γονείς και τα παιδιά πρέπει να είναι ενημερωμένοι για τους κινδύνους στο διαδίκτυο. Παρόλο που οι ενήλικες συνήθως έχουν επίγνωση των κινδύνων, τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά υποτιμούν ή αγνοούν τους κινδύνους που μπορεί να συναντήσουν στο διαδίκτυο. Οι κύριες απειλές περιλαμβάνουν:
• Υποκλοπή προσωπικών δεδομένων: Οι χρήστες μπορούν να πέσουν θύματα απάτης, δίνοντας κατά λάθος ευαίσθητες πληροφορίες σε απατηλές ιστοσελίδες που μιμούνται γνωστές ιστοσελίδες.
• Ιοί και κακόβουλα λογισμικά: Κακόβουλα προγράμματα μπορεί να μολύνουν τις συσκευές των χρηστών, συχνά χωρίς να το γνωρίζουν, θέτοντας σε κίνδυνο τα προσωπικά τους δεδομένα, υποκλέπτοντας πληροφορίες ή και καταστρέφοντας την συσκευή.
• Παραπληροφόρηση: Ψευδείς ή παραποιημένες πληροφορίες είναι διαδεδομένες στο διαδίκτυο, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε παρανοήσεις και λάθος αποφάσεις. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πολλοί νέοι στην Κύπρο δεν ελέγχουν ούτε επιβεβαιώνουν αν αυτά που διαβάζουν στο διαδίκτυο είναι αλήθεια. Στην έρευνα φαίνεται πως η Κύπρος κατατάσσεται τελευταία στην Ευρώπη μεταξύ των ατόμων ηλικίας 16 έως 29 ετών που καταναλώνουν περιεχόμενο στο διαδίκτυο, με τους περισσότερους να τείνουν να πιστεύουν ό,τι βλέπουν χωρίς επαλήθευση.
• Επαφές με αγνώστους: Επικοινωνία με άγνωστα άτομα στο διαδίκτυο και μέσω online games μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη, καθώς πολλά άτομα κρύβουν την ταυτότητά τους με σκοπό την εξαπάτηση ή την εκμετάλλευση.
• Αποπλάνηση και σεξουαλική παρενόχληση: Ο ανώνυμος χαρακτήρας του διαδικτύου επιτρέπει σε επιτήδειους να προσεγγίζουν παιδιά με σκοπό την παρενόχληση ή την εκμετάλλευση.
• Εθισμός στο διαδίκτυο: Η συνεχής και ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου μπορεί να οδηγήσει σε εθισμό, επηρεάζοντας την ψυχολογική και σωματική υγεία των παιδιών.
• Ακατάλληλο περιεχόμενο: Υπάρχουν πολλές ιστοσελίδες με περιεχόμενο που προωθεί βία, πορνογραφία, ρατσιστικές ιδέες, και άλλες ανάρμοστες συμπεριφορές.
• Διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying): Ανεπιθύμητα μηνύματα και παρενοχλήσεις από άλλους χρήστες μπορούν να προκαλέσουν σημαντικό ψυχολογικό αντίκτυπο στα παιδιά.
• Αποξένωση από την πραγματική ζωή: Η υπερβολική χρήση του διαδικτύου μπορεί να αποξενώσει τα παιδιά από τον πραγματικό κόσμο και να μειώσει την αλληλεπίδρασή τους με την οικογένεια και τους φίλους.
Ο ρόλος των σχολείων στην παροχή εκπαίδευσης για την κυβερνοασφάλεια, και η ενσωμάτωση της κυβερνοασφάλειας στο εκπαιδευτικό σύστημα
Τα σχολεία διαδραματίζουν παίζουν καθοριστικό ρόλο στην προστασία των μαθητών, και η εκπαίδευση στην κυβερνοασφάλεια είναι πλέον πιο απαραίτητη από ποτέ. Με την ενσωμάτωση της κυβερνοασφάλειας στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, τα σχολεία έχουν τη δυνατότητα να διδάξουν στους μαθητές τη σημασία της ασφάλειας στο διαδίκτυο, την υπεύθυνης χρήση του, καθώς και τους των πιθανούς κινδύνους που μπορεί να αντιμετωπίσουν κατά την πλοήγηση τους. Μέσα από την εκπαίδευση οι μαθητές αποκτούν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για να προστατευθούν ενώ παράλληλα συμβάλουν στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας ψηφιακής ευθύνης.
Επιπλέον, τα σχολεία πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν ουσιαστική υποστήριξη στους μαθητές και τους γονείς τους σε θέματα κυβερνοασφάλειας. Ενσωματώνοντας εκπαιδευτικά προγράμματα για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, θα μπορούν να παρέχουν στους μαθητές εργαλεία και δεξιότητες για να παραμείνουν ασφαλείς. Αυτά τα προγράμματα θα πρέπει να περιλαμβάνουν τη διαχείριση της ιδιωτικότητας, την αναγνώριση ψευδών πληροφοριών, και τη σωστή συμπεριφορά στο διαδίκτυο, βοηθώντας έτσι τους μαθητές να αναπτύξουν υπεύθυνες ψηφιακές συνήθειες.
Τα μαθήματα πληροφορικής μπορούν να διδάσκουν στους μαθητές τον προγραμματισμό ασφαλούς λογισμικού και την ηθική του hacking, ενώ τα μαθήματα κοινωνικών επιστημών μπορούν να εξετάζουν τον κοινωνικό αντίκτυπο των κυβερνοαπειλών και τη σημασία της προστασίας της ιδιωτικότητας.
Συμβουλές για Γονείς και Παιδιά
Οι γονείς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση της διαδικτυακής ασφάλειας των παιδιών τους. Με την ενεργή συμμετοχή στην εκπαίδευση για την κυβερνοασφάλεια, οι γονείς μπορούν να ενισχύσουν τα μαθήματα που διδάσκονται στο σχολείο και να παρέχουν καθοδήγηση για υπεύθυνη χρήση του διαδικτύου. Η ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιών είναι κρίσιμη, καθώς επιτρέπει συζητήσεις για πιθανούς διαδικτυακούς κινδύνους και τη σημασία της προστασίας της ιδιωτικότητας.
• Χρήση διαθέσιμων εργαλείων υποστήριξης: Οι γονείς πρέπει να ενημερώνονται για τις ρυθμίσεις γονικού ελέγχου στις συσκευές και στις εφαρμογές που χρησιμοποιούν τα παιδιά τους, για να περιορίσουν την έκθεσή τους σε επικίνδυνο περιεχόμενο.
• Προώθηση ανοιχτού διαλόγου: Οι γονείς ενθαρρύνονται να συζητούν με τα παιδιά τους για το πώς χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, ποιες είναι οι αγαπημένες τους ιστοσελίδες, παιχνίδια, κανάλια στο youtube κλπ. Θα πρέπει να ρωτούν για τα συναισθήματά τους και να ενημερώνονται για τυχόν ανησυχίες τους.
• Διατήρηση ισορροπημένης προσέγγισης: Αναγνωρίζοντας ότι το διαδίκτυο προσφέρει πολλά θετικά, οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν τα παιδιά να μοιράζονται τις εμπειρίες τους και να εκπαιδεύονται σχετικά με τους κινδύνους.
• Ενημέρωση για τον τρόπο βοήθειας και αναφοράς: Ακόμη και αν αισθάνονται ότι τα παιδιά τους είναι γνώστες και καλοί χρήστες της τεχνολογίας, θα πρέπει να τους ενημερώνουν συνεχώς τους τρόπους που μπορούν να ζητήσουν βοήθεια ή να παραπονεθούν για κάτι.
• Οικογενειακή συμφωνία χρήσης του διαδικτύου: Μια οικογενειακή συμφωνία σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών συσκευών, με καθορισμό κανόνων και ορίων, θα βοηθήσει στην υπεύθυνη χρήση του διαδικτύου από όλα τα μέλη της οικογένειας.
Συμβουλές για τα παιδιά:
• Προστασία προσωπικών δεδομένων: Τα παιδιά πρέπει να αποφεύγουν να μοιράζονται πληροφορίες όπως το πλήρες όνομά τους, τη διεύθυνση, το τηλέφωνο ή το σχολείο τους με αγνώστους στο διαδίκτυο ή σε κοινωνικά δίκτυα.
• Δημιουργία ισχυρών κωδικών πρόσβασης: Χρήση μοναδικών και δύσκολων κωδικών πρόσβασης για κάθε λογαριασμό και αποφυγή κοινοποίησής τους σε κανέναν εκτός από τους γονείς.
• Προσοχή στις επαφές με αγνώστους: Συνομιλία μόνο με άτομα που γνωρίζουν και εμπιστεύονται στην πραγματική ζωή και άμεση ενημέρωση στους γονείς για οποιαδήποτε ύποπτη επικοινωνία.
• Αποφυγή κοινοποίησης προσωπικών φωτογραφιών ή τοποθεσιών: Πριν ανεβάσουν φωτογραφίες ή πληροφορίες για την τοποθεσία τους, τα παιδιά πρέπει να συμβουλεύονται τους γονείς τους.
• Αντιμετώπιση διαδικτυακού εκφοβισμού: Σε περίπτωση παρενόχλησης, τα παιδιά πρέπει να μιλήσουν στους γονείς ή σε έναν ενήλικα που εμπιστεύονται.
• Αναζήτηση βοήθειας για οποιοδήποτε πρόβλημα: Τα παιδιά δεν πρέπει να διστάζουν να ενημερώσουν τους γονείς τους για οτιδήποτε τα ανησυχεί στο διαδίκτυο.
Στρατηγικές και πόροι για την προώθηση της ευαισθητοποίησης στην κυβερνοασφάλεια
Για την αποτελεσματική προώθηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με την κυβερνοασφάλεια, τα σχολεία μπορούν να εφαρμόσουν ποικιλία στρατηγικών και να αξιοποιήσουν διάφορους πόρους. Μια αποτελεσματική προσέγγιση περιλαμβάνει τη διοργάνωση διαδραστικών εργαστηρίων και σεμιναρίων, όπου ειδικοί ενημερώνουν τους μαθητές για τις τελευταίες κυβερνοαπειλές και παρέχουν πρακτικές συμβουλές για την ασφάλεια στο διαδίκτυο. Επιπλέον η χρήση εκπαιδευτικών παιχνιδιών και προσομοιώσεων, καθιστά τη μάθηση σχετικά με την κυβερνοασφάλεια ευχάριστη και ενδιαφέρουσα για τους μαθητές. Υπάρχουν επίσης διαθέσιμες πολλές διαδικτυακές πλατφόρμες που προσφέρουν διαδραστικά μαθήματα, παιχνίδια και σεμινάρια για θέματα κυβερνοασφάλειας προσαρμοσμένα σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες.
Ο αντίκτυπος της εκπαίδευσης στην κυβερνοασφάλεια στις μελλοντικές επαγγελματικές ευκαιρίες
Εκτός από την προστασία των μαθητών από τις κυβερνοαπειλές, η εκπαίδευση στην κυβερνοασφάλεια ανοίγει σημαντικές επαγγελματικές ευκαιρίες για το μέλλον. Η ζήτηση για επαγγελματίες στην κυβερνοασφάλεια συνεχίζει να αυξάνεται, και η εκπαίδευση σε αυτό το τομέα αλλά και σε άλλες αναδυόμενες τεχνολογίες όπως τεχνητή νοημοσύνη (AI), μηχανική μάθηση (ML), data analytics, data engineering, κλπ μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν πολύτιμες δεξιότητες που θα τους εξυπηρετήσουν στην μελλοντική τους καριέρα.
Η εκπαίδευση στην κυβερνοασφάλεια δεν είναι απλά μια ανάγκη της εποχής μας, αλλά ένας κρίσιμος παράγοντας για τη διαμόρφωση ενός ασφαλέστερου ψηφιακού μέλλοντος για τα παιδιά, τους μαθητές και την κοινωνία μας συνολικά.
Ως ειδικός σε θέματα κυβερνοασφάλειας, παρέχω εθελοντικά, και με έγκριση του Υπουργείου Παιδείας σεμινάρια για την Κυβερνοασφάλεια σε δημοτικά σχολεία. Το διαδραστικό σεμινάριο που έχω δημιουργήσει είναι πλήρως εναρμονισμένο με τις πρακτικές και οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ταυτόχρονα ακολουθεί τις σύγχρονες τεχνολογικές τάσεις και τις αναδυόμενες απειλές. Σκοπός είναι να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά σχετικά με την ασφάλεια στο διαδίκτυο.
Μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι τώρα περισσότερα από 40 σεμινάρια σε 12 δημοτικά σχολεία σε όλη την Κύπρο. Το περιεχόμενο του σεμιναρίου καλύπτει, μεταξύ άλλων, την ασφάλεια στο διαδίκτυο, hackers και απειλές, ψεύτικα δεδομένα, προσωπικά δεδομένα, προσωπικοί κωδικοί και προστασία, cyberbullying και συμπεριφορά στο διαδίκτυο, ιοί και μολύνσεις, κλοπή πληροφοριών, online games και απειλές, και άλλα. Στα παιδιά δίδονται φυλλάδια με πρακτικές για ασφαλές χρήση διαδικτύου, αυτοκόλλητα και παιχνίδι για το σπίτι.
*Ο κ. Ανδρέας Κωνσταντινίδης είναι Director των Managed Services στην Odyssey CyberSecurity και έχει περισσότερο από 20 χρόνια εμπειρίας στο τομέα της κυβερνοασφάλειας.
