Kathimerini.gr
Η Εμιλι Χουφτ, γεωφυσικός του Πανεπιστημίου του Ορεγκον, ακούει εδώ και χρόνια την ανάσα του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Από μικρή ήθελε να γνωρίζει τι υπάρχει βαθιά μέσα στη γη. Σπούδασε φυσική και αστρονομία, ωστόσο, όπως λέει «διαπίστωσε σύντομα πως το διάστημα ήταν κάπως μακριά ενώ στη γη συμβαίνουν θαύματα».
Η διακεκριμένη επιστήμονας, η οποία πρωτοστατεί στην έρευνα των ηφαιστείων ανά τον κόσμο, έχει εφεύρει μια δική της μεθοδολογία για να κάνει μετρήσεις, προκειμένου να εξακριβώσει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες το μάγμα ανεβαίνει στην επιφάνεια και προκαλεί έκρηξη. Αυτό τον καιρό, παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στο κυκλαδίτικο νησί, μελετώντας τα δεδομένα που λαμβάνει από τους συναδέλφους της στο πεδίο. Η έρευνα στο ηφαίστειο Κολούμπο, το 2012, στην οποία, εκτός από την Εμιλι Χουφτ, συμμετείχαν επίσης ο ηφαιστειολόγος Μικέλε Παουλάτο και ο γεωφυσικός Κάτζεταν Χραπκίεβιτς από το Imperial College, ο σύζυγος της Χουφτ, επίσης γεωφυσικός Ντάγκλας Τούμει, η γεωλόγος Εύη Νομικού και ο καθηγητής Κωνσταντίνος Παπαζάχος, είχε δείξει πως η κατάσταση του θαλάμου μάγματος δεν απέκλειε μια έκρηξη με πιθανώς σημαντικές επιπτώσεις. Σήμερα, με το ηφαίστειο να «επαναφορτίζεται» όπως λέει η Εμιλι Χουφτ στην «Κ», η Σαντορίνη είναι και πάλι στο προσκήνιο. «Είμαι έτοιμη να έρθω στο νησί, έχω δεχθεί ήδη πρόκληση από τους Ελληνες συναδέλφους, οι οποίοι μελετούν από κοντά το φαινόμενο» λέει. «Οταν συμβαίνει κάτι τέτοιο θέλεις να είσαι στο πεδίο».
– Τι βλέπουμε σήμερα στη Σαντορίνη; Ποια είναι η τρέχουσα δραστηριότητα του ηφαιστείου;
– Τα δεδομένα υποδηλώνουν μια πιθανή μετακίνηση μάγματος σε βάθος στον φλοιό, η οποία δεν προέρχεται από τη Σαντορίνη, αλλά από τα βορειοανατολικά της. Εντοπίζεται κάτω από την άνυδρη κορυφογραμμή στην οποία βρίσκεται το μικρό νησί της Ανυδρου. Και αυτή η μετακίνηση προς την Αμοργό συμβαίνει επειδή υπάρχει μεγάλη ένταση και επέκταση, η οποία «τραβάει» τον φλοιό προς τα έξω. Ετσι, δημιουργείται χώρος για το μάγμα να εισέλθει στο εσωτερικό του φλοιού. Και πριν συμβεί αυτό, είχαμε ένα μικρό «φούσκωμα» του ηφαιστείου τους τελευταίους έξι μήνες στη Σαντορίνη, το οποίο και παρακολουθούσαμε.
Νομίζω όμως ότι αυτό που συμβαίνει, και οι σεισμοί που έδωσε αυτή η πρόσφατη μετακίνηση του μάγματος κοντά στην Ανυδρο, έχουν εκτονώσει την πίεση κάτω από το ίδιο το νησί της Σαντορίνης
Οταν το μάγμα κινείται, σπάει ο φλοιός, και αυτό προκαλεί μικρούς σεισμούς. Αλλά επίσης, επειδή υπάρχει ένταση στην περιοχή, κάποια από τα ρήγματα κάνουν μικρές κινήσεις για να αναπροσαρμοστούν. Ετσι, ορισμένοι από αυτούς τους μετρίου μεγέθους σεισμούς σχετίζονται με τα ρήγματα και το «τέντωμα», τις τάσεις εφελκυσμού στην περιοχή. Αυτό προκαλεί έντονη σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα.
– Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το πιο πιθανό σενάριο; Τι θα δούμε τους επόμενους μήνες;
– Yπάρχει μια πιθανότητα αυτή η πλευρική έγχυση μάγματος κοντά στην Ανυδρο να σταματήσει. Πολλές φορές τα ηφαίστεια σπρώχνουν μάγμα μέσα στον φλοιό και αυτό δεν έρχεται ποτέ στην επιφάνεια. Στην πραγματικότητα, τις περισσότερες φορές αυτό συμβαίνει. Yπάρχει μια μικρή πιθανότητα το μάγμα να φτάσει στην επιφάνεια σε κάποιο σημείο κατά μήκος αυτού του αναχώματος, και να έχουμε ένα συμβάν.
Και το πιο πιθανό σημείο, για να συμβεί κάτι τέτοιο αυτή τη στιγμή, νομίζω ότι θα ήταν στον πυθμένα της θάλασσας νοτιοδυτικά του νησιού της Ανυδρου. Αυτό πιθανότατα σαν συμβάν δεν θα είναι πολύ δραματικό.
Αν υπάρξει εκπομπή στάχτης, η αεροπλοΐα θα μπορούσε να επηρεαστεί υπό συγκεκριμένες συνθήκες, ανάλογα με την ποσότητα και την κατανομή της τέφρας. Aλλά προς το παρόν δεν υπάρχουν ενδείξεις για σημαντική ηφαιστειακή δραστηριότητα. Επίσης η τέφρα προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα. Υπάρχει όμως και μια μικρή πιθανότητα να συμβεί κάτι στο Κολούμπο. Αυτή τη στιγμή, αυτό δεν φαίνεται να είναι το πιο πιθανό σενάριο, αλλά είναι σημαντικό να παρακολουθούμε και να βλέπουμε πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Η τρέχουσα ανάλυση των δεδομένων δείχνει ότι η παρατηρούμενη παραμόρφωση του εδάφους στη Σαντορίνη φαίνεται να έχει μειωθεί, αν και είναι απαραίτητη η συνεχής παρακολούθηση για να εκτιμηθεί η εξέλιξή της. Το ίδιο είχε συμβεί και το 2011 και το 2012.
– Οι επιστήμονες θα γνωρίζετε από πριν αν θα συμβεί κάτι;
– Οι επιστήμονες μπορούν να εντοπίσουν ενδείξεις πριν από ένα γεγονός, αλλά η ακριβής πρόβλεψη της εξέλιξης παραμένει δύσκολη. Συνήθως, το πλήρες εύρος ενός φαινομένου γίνεται σαφέστερο καθώς εξελίσσεται. Και ξέρετε, οι επιπτώσεις θα είναι σταδιακές. Πραγματικά πιστεύω ότι υπάρχει ένα οργανωμένο σχέδιο παρακολούθησης και προετοιμασίας για πιθανές ηφαιστειακές εξελίξεις. Είναι καλύτερο να είσαι προετοιμασμένος για κάτι, ακόμα και αν οι πιθανότητες είναι μικρές, παρά να μην είσαι προετοιμασμένος. Και είναι δύσκολο να είσαι σε ετοιμότητα και να μην πανικοβληθεί ο κόσμος. Θέλω να προσθέσω ότι οι Ελληνες επιστήμονες κάνουν φανταστική δουλειά και ότι λαμβάνουν βοήθεια από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Πρόκειται για μια πολύ αγχωτική κατάσταση, επειδή προσπαθείς διαρκώς να αντιμετωπίσεις ανθρώπους που σου κάνουν ερωτήσεις, και επιστήμονες που έχει ο καθένας τη δική του ερμηνεία. Ωστόσο αντιμετωπίζεις μια κατάσταση σε πραγματικό χρόνο ενώ πρέπει να αξιολογείς τον κίνδυνο.
– Αποτελούν συμβάντα σαν αυτό της Σαντορίνης προκλήσεις για την επιστημονική κοινότητα;
– Ξέρετε, οι επιστήμονες πολλές φορές διαφωνούμε. Τι πρέπει να πούμε και τι όχι για κάτι που μπορεί να συμβεί. Από τη μία αν υπάρχει έστω και μια μικρή πιθανότητα ενός σεναρίου, και δεν το πούμε, θα μας κατηγορήσουν ότι δεν προειδοποιήσαμε. Από την άλλη, αν το πούμε υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο πανικού. Και έπειτα, είναι και τα ποσοστά, τα στατιστικά. Προσωπικά, πιστεύω ότι οι επιστήμονες πρέπει να έχουν το θάρρος να επικοινωνούν την πιθανότητα διαφόρων σεναρίων, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι η ηφαιστειακή δραστηριότητα είναι δυναμική και η αβεβαιότητα παραμένει υψηλή. Επειδή έτσι συνεισφέρεις στην κοινωνία.
– Εσείς γιατί αποφασίσατε να μελετήσετε το ηφαίστειο της Σαντορίνης και όχι κάποιο άλλο;
– Προσπάθησα αρχικά να εφαρμόσω τις μεθόδους μου για την καταγραφή και τη μελέτη δεδομένων στα ηφαίστεια του Ορεγκον, εδώ που ζω. Και έκανα ένα δοκιμαστικό πείραμα σε ένα ηφαίστειο που ονομάζεται Νιούμπερι, το οποίο ήταν επιτυχές. Αλλά το ηφαίστειο δεν είχε κινητικότητα, ώστε να μπορούμε να συνδυάσουμε πολλαπλές μεθόδους παρατηρήσεων. Και μια μέρα ήμουν ξαπλωμένη στον καναπέ και διάβαζα το περιοδικό Nature, και είπα στον άντρα μου, ο οποίος είναι επίσης γεωφυσικός: «Ω, η Σαντορίνη φουσκώνει. Αυτό είναι πολύ ωραίο!». Οταν λέμε φουσκώνει το ηφαίστειο, αυτό σημαίνει ότι μετακινείται μάγμα προς τα πάνω, στον θάλαμο. Ηταν το έτος 2011. Ενας φίλος μου ετοιμαζόταν να τοποθετήσει όργανα μέτρησης στον πυθμένα της θάλασσας γύρω από τη Σαντορίνη για να μελετήσει τους σεισμούς που είχαν προκληθεί. Επικοινώνησα μαζί του και έτσι πρόσθεσα και εγώ ένα κομμάτι στην έρευνα. Δεν χρηματοδοτήθηκε όμως τότε.
Παρ’ όλα αυτά επανήλθαμε το 2015 με μια πιο ολοκληρωμένη πρόταση και πήραμε την έγκριση. Και ξεκινήσαμε να κάνουμε αυτό το πείραμα, το οποίο ήταν σαν να καταγράφαμε μια στιγμή από τη ζωή του ηφαιστείου, για να κατανοήσουμε το παρελθόν του, και να μπορούμε ίσως να ρίξουμε μια ματιά στο μέλλον.
Για μένα όμως η Σαντορίνη είναι ξεχωριστή και για άλλους λόγους. Ο παππούς μου, όταν ήμουν παιδί, ήταν πρέσβης της Ολλανδίας (έχω ολλανδική καταγωγή) και το τελευταίο του πόστο ήταν στην Αθήνα. Εκείνη την εποχή ζούσαμε στο Ντουμπάι και ερχόμασταν συχνά στην Ελλάδα για να τον επισκεφτούμε. Και όταν συνταξιοδοτήθηκε, αγόρασε ένα μικρό σπίτι στην Αμοργό, το οποίο έχουν οι γονείς μου ακόμη. Και έτσι από παιδί πηγαίναμε στην Αμοργό και ως μαθήτρια έμαθα και ελληνικά.
– Επηρεάζονται τα ηφαίστεια από την κλιματική αλλαγή;
– Ναι επηρεάζονται. Υπήρξε μια δημοσίευση στο περιοδικό Nature για μια έρευνα που μελετούσε τις αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας λόγω της κλιματικής αλλαγής και τον συσχετισμό με τα ηφαίστεια. Υποστηρίζει πως όταν η στάθμη της θάλασσας είναι χαμηλή, κάνει διαφορά στο φορτίο, και αυτό διευκολύνει το ηφαίστειο να εκραγεί επειδή ασκείται λιγότερη πίεση σε αυτό. Και σίγουρα έχουμε δει στην Ισλανδία ότι αν βάλεις έναν παγετώνα πάνω σε ένα ηφαίστειο, ασκείται αρκετή πίεση ώστε να είναι πιο δύσκολο να εκραγεί. Και για αυτό, όπως γνωρίζουμε στο τέλος της εποχής των παγετώνων, με το φορτίο αυτό να αφαιρείται, είχαμε ως ακολουθία μια σειρά χιλιάδων ετών με περισσότερες εκρήξεις ηφαιστείων. Αλλά αυτό εξακολουθεί να συμβαίνει σε μεγάλες γεωλογικές χρονικές κλίμακες.
– Είπατε παραπάνω πως το ηφαίστειο «επαναφορτίζεται». Θα μπορούσαμε να πούμε εντέλει πως βρισκόμαστε σε αυτή τη φάση;
– Τους τελευταίους έξι μήνες, υπήρξε όντως κάποια «επαναφόρτιση» στο ηφαίστειο. Φαίνεται ότι αυτή η έγχυση μάγματος ίσως να έχει σπρώξει όλο αυτό το υλικό στο πλάι. Αλλά δεν είμαστε σίγουροι για το τι θα συμβεί μετά. Θα συνεχίσει την επαναφόρτιση ή αυτό είναι το τέλος; Επομένως, πρέπει να συνεχίσουμε να το παρακολουθούμε.
