Λουκάς Βελιδάκης
Από τη «λαοθάλασσα» και τη «μυσταγωγία της δημοκρατίας» που αναφωνούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου προς το ογκώδες πλήθος στην κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ το 1985, έως τα βίντεο των ελάχιστων δευτερολέπτων στο TikTok προκειμένου να φτάσει το μήνυμα στους 400.000 νέους που ψηφίζουν για πρώτη φορά, η χρονική διαφορά μπορεί είναι μόλις λίγων χρόνων, η ποιοτική ωστόσο είναι τεράστια.
«Αν δεν μπορείς να το υποστηρίξεις, η εικόνα μπορεί να είναι στα όρια του κωμικού»
Μέσα σε λίγες δεκαετίες η πολιτική επικοινωνία έχει αλλάξει άρδην – ό,τι συνέβαινε πριν από μερικά χρόνια, τώρα φαντάζει ρετρό και συνταγή αποτυχίας. Τα κόμματα και οι πολιτικοί αρχηγοί επιχειρούν να προσαρμόσουν τα μηνύματά τους και να τα απευθύνουν καταλλήλως σε συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι αυτό του Έλληνα πρωθυπουργού, ο οποίος επέλεξε να απευθύνει μέσω TikTok το πρώτο του μήνυμα για τη διεξαγωγή των εκλογών. Λίγες ημέρες μετά, παραχώρησε σε συνέντευξη -μέσω YouTube– στην 25χρονη Νεφέλη Μεγκ. Και στις δύο περιπτώσεις, η στόχευση ήταν σαφής: οι νέοι ψηφοφόροι.
Οι αρχηγοί (μα και όλοι οι υποψήφιοι εν γένει) επιλέγουν νέους διαύλους επικοινωνίας, ενώ ταυτοχρόνως προσαρμόζουν το λεκτικό τους μήνυμα. Ο Αλέξης Τσίπρας -σε πρόσφατο σοσιαλμιντιακό βίντεο- αποκλήθηκε (μ)πρόεδρος από νεαρό αγόρι.
Είναι πλέον σαφές ότι τα social media (με όλη τη δυναμική και τις ιδιαιτερότητές τους) θα έχουν βασικό, αν όχι πρωταγωνιστικό, ρόλο στις πολιτικές καμπάνιες.
Η ανάγκη χρήσης και ο κίνδυνος
«Παλιά ο κόσμος πήγαινε να ακούσει τον πολιτικό, αυτή τη στιγμή ο πολιτικός προσπαθεί να πάει στον κόσμο. Παλιά είχαμε τις πλατείες, μετά μπήκαμε στην τηλεόραση. Κατόπιν άρχισε να μειώνεται το ποσοστό της καθημερινής τηλεθέασης και υπάρχει μεγάλη μετατόπιση προς τα social media. Οι πολιτικοί, αν θέλουν πραγματικά να επικοινωνούν με τον κόσμο, πρέπει να μπουν στα social media», σημειώνει στην «Κ» ο σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας, Ευτύχης Βαρδουλάκης.
Ο ίδιος διαπιστώνει ότι υπάρχει μία ηλικιακή διαστρωμάτωση όσον αφορά την επιλογή πλατφόρμας – φερ’ ειπείν, οι άνω των 35 ετών επιλέγουν το Facebook, ενώ οι μικρότερες ηλικίες το TikTok.
«Οποιος θέλει να επικοινωνήσει με αυτά τα κοινά, είναι υποχρεωμένος να χρησιμοποιήσει κι αυτά τα μέσα. Δεν είναι εύκολο: έχουν μια ιδιαίτερη λογική, μια δική τους αισθητική, υφολογική και εικαστική ταυτότητα με το βίντεο και την εικόνα», σημειώνει και προσθέτει: «Αρα είναι κάτι που δεν μπορεί να υποστηριχθεί από όλους. Υπάρχει ο κίνδυνος, αν δεν μπορείς να το υποστηρίξεις, η εικόνα να είναι στα όρια του κωμικού».
Ο κ. Βαρδουλάκης υπογραμμίζει ότι «η χρήση του μέσου πρέπει να γίνεται με φειδώ», σημειώνοντας ότι «η συντριπτική πλειονότητα των πολιτικών, που έχουν ένστικτο, το αντιλαμβάνονται και ελάχιστοι επιλέγουν το TikTok. Οι περισσότεροι επιλέγουν το Instagram, που είναι πιο ελεγχόμενο, ή πολύ περισσότερο το Facebook».
Κυρίαρχη η τηλεόραση
Προς το παρόν, σχολιάζει, «η τηλεόραση παραμένει το νούμερο ένα μέσο επικοινωνίας» και «θα παραμείνει κυρίαρχη για κάποια χρόνια ακόμα». «Τα social media αναπαράγουν υλικό που δίνει η τηλεόραση» εκτιμά, συμπληρώνοντας ότι «στις επόμενες ή μεθεπόμενες εκλογές, θα είναι ακόμα μεγαλύτερο το κομμάτι κάθε πολιτικής εκστρατείας που θα υλοποιείται, θα εκπέμπεται και θα διαχέεται μέσω των σόσιαλ μίντια».
Προσθέτει μία ακόμα διάσταση που προκύπτει από τα social media: «Εχει φοβερή δυναμική, είναι ένα φοβερά εξελιγμένο και δυναμικό μέσο, απαιτεί μεγάλες δεξιότητες για να γίνει αποτελεσματικό. Κι επειδή ως μέσο είναι διαδραστικό, πολλές φορές δημιουργείται μία αίσθηση οικειότητας, που ενδέχεται να φέρει και περιφρόνηση, όπως έλεγε ο Οσκαρ Γουάιλντ».
Μειώνεται η απόσταση, αυξάνεται η αντιπαράθεση
«Ολο αυτό επηρεάζει και τη σχέση. Δεν υπάρχει η απόμακρη εικόνα, ο ηγέτης των μυθικών διαστάσεων, όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Τους έβλεπες από την τηλεόραση και δεν είχες δυνατότητα διάδρασης. Τώρα μπαίνεις κάτω από τον πολιτικό που δεν γουστάρεις και τον βρίζεις – αυτό απομυθοποιεί. Υπάρχουν πολιτικοί που ανοίγουν κουβέντα με χρήστες». Ολη αυτή η διάδραση μειώνει τις αποστάσεις και «κάνει πιο οξύ το τοπίο της αντιπαράθεσης».
Ερωτηθείς αν τα κόμματα οργανώσουν ανοιχτές πολιτικές ομιλίες σε πλατείες, ο κ. Βαρδουλάκης απαντά θετικά, λέγοντας ότι «αυτό σου παράγει υλικό».
«Θα παρευρεθούν να σε παρακολουθήσουν 2.000 άνθρωποι και θα είσαι και ευτυχισμένος, ενώ παλιά οι συγκεντρώσεις ήταν τρόπος επικοινωνίας, πήγαινες για να ακούσεις τι λέει ο άλλος. Τώρα χρησιμοποιούνται ως μέσο παραγωγής πολιτικού επικοινωνιακού υλικού. Κάνεις την εκδήλωση, όχι για να σε ακούσουν οι υποστηρικτές, αλλά για να έχεις περιεχόμενο. Πάντα θα χρειάζεσαι ευκαιρίες για να πεις όσα θέλεις».
Φωτ. ΑΠΕ – ΜΠΕ
Το βίντεο ως κομιστής μηνύματος
«Την τελευταία δεκαετία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ναι μεν επηρέασαν το τοπίο, αλλά κυρίως στο κομμάτι της διάθεσης και προώθησης του μηνύματος», σημειώνει ο Φλόρεντς Τσελάι, σύμβουλος στρατηγικής και μηχανικής δεδομένων, δίνοντας ταυτόχρονα μεγάλη έμφαση στη δύναμη των βίντεο ως ισχυρού διαύλου.
Εκτιμά ότι το βίντεο ήταν πάντα σημαντικό, ωστόσο «λειτουργούσε επικουρικά και συνήθως αφορούσε δήλωση σε κάποιον δημοσιογράφο, απόσπασμα από κάποια εκπομπή ή ένα προσεκτικά διατυπωμένο μήνυμα».
«Θεωρώ πως πάμε σε μια κατάσταση που το βίντεο θα είναι το πρωταρχικό μέσο, όχι απλώς διαφήμισης και προώθησης, αλλά πρωτογενούς περιεχομένου», λέει, για να υπογραμμίσει ότι «δεν είμαστε όμως ακόμα εκεί».
Ο ίδιος αναφέρει ότι το βίντεο στις «προσεχείς εκλογές δεν θα έχει σημαντικό αποτύπωμα, αφενός λόγω του χρονικού πλαισίου (καλοκαίρι) και αφετέρου λόγω της πρόσκαιρης χρήσης του από την πληθώρα των mainstream πολιτικών».
Ο κ. Τσελάι πιστεύει ότι θα είναι λάθος οι πολιτικοί να αντιμετωπίσουν τη χρήση των social media με όρους 90ς. «Το ζήτημα δεν είναι να ντυθείς με φαρδιά ρούχα, να πας στην πλατεία καβαλώντας ένα πατίνι και να πεις “σας πάω και ήρθα στα μέρη που συχνάζετε εσείς να κάνουμε φάση”». Οπως λέει, «αυτή είναι μια πατερναλιστική, συγκαταβατική, προσβλητική προσέγγιση που δεν ξεγελάει κανέναν. Είναι ο ορισμός του cringe».
Θεωρεί, πάντως, ότι, ενώ σε 120 χαρακτήρες (Τwitter) δεν μπορείς να διατυπώσεις μια πολιτική πρόταση, σε 120 δευτερόλεπτα βίντεο ίσως μπορείς: «Να δείξεις ένα γράφημα της αγοραστικής δύναμης, να δείξεις δέκα καρέ από την καθημερινότητα που βελτιώνεις. Μπορείς με το ύφος σου να δείξεις την όποια “ανθρωπιά” σου».
Φωτ. ΙΝΤΙΜΕ
«Δεν θα επηρεάσει τις ψήφους μας»
Οπως προκύπτει, ένα μεγάλο μέρος της προεκλογικής καμπάνιας θα διεξαχθεί μέσω των κινητών τηλεφώνων μας, ενώ θα δοθεί έμφαση στους νέους ψηφοφόρους που είναι μία… άγνωστη γη.
Πώς αντιλαμβάνονται αυτή την προσέγγιση οι νέοι;
Ο φοιτητής στο ΟΠΑ, Οδυσσέας Βλαχονικολός, θεωρεί ότι, «καθώς σκρολάρουμε στο επόμενο βίντεο και πετυχαίνουμε μια ανάρτηση πολιτικού, θα κάτσουμε να τη δούμε μόνο από περιέργεια».
Για να συμπληρώσει ότι «δεν πιστεύω πως θα επηρεάσει την ψήφο μας. Το μόνο που προσφέρει είναι ένα ακόμα βίντεο για να στείλουμε στους φίλους μας. Η προσπάθεια κάθε πολιτικού άνω των 40+, να φανεί “κουλ” και “κοντά με τους νέους”, είναι απλά ένα ακόμα υλικό για χιουμοριστικές σελίδες».
Η 21χρονη φοιτήτρια στο Πάντειο, Χριστίνα Λιάνη, υπογραμμίζει ότι «τα social media έχουν διεισδύσει στην καθημερινότητά μας. Ακόμη περισσότερο το TikTok, το οποίο χρησιμοποιεί η πλειονότητα της γενιάς μου. Πλέον, με ένα scroll down, μπορούμε να ενημερωθούμε, ενώ έτσι δίνεται το κατάλληλο έδαφος στα πολιτικά πρόσωπα να επικοινωνήσουν το μήνυμά τους. Συνεπώς, η παρουσία πολιτικών στην πλατφόρμα του TikTok όλο και αυξάνεται. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το περιεχόμενο που δημοσιεύουν θα πείσει άμεσα κάποιον στην ηλικία μου. Μάλιστα, όταν μιλούν για εξειδικευμένα ζητήματα, χρησιμοποιώντας έναν πιο ξύλινο λόγο, τότε περνούν αδιάφοροι και, εν τέλει, ένας συνομήλικός μου δεν θα δει καν το βίντεο – θα πάει στο επόμενο».
Η κ. Λιάνη, αφού σημειώνει ότι ενδέχεται να βαρεθεί αν τα βίντεο είναι μεγάλα σε διάρκεια, εκτιμά ότι «ορισμένοι δεν το “έχουν” με την τεχνολογία και θα έλεγα ότι, στην προσπάθειά τους να ταυτιστούμε μαζί τους, γίνονται λίγο… cringe. Μερικοί με πείθουν έως έναν βαθμό, καθώς επιλέγουν να θίξουν ζητήματα που αφορούν άμεσα τη γενιά μου, όπως είναι η ανεργία των νέων, το στεγαστικό ζήτημα. Ομως οι περισσότεροι όχι».
Το κόμμα που γεννήθηκε και εξαπλώθηκε μέσω Iντερνετ
Πώς βλέπει, όμως, το παιχνίδι της προεκλογικής επικοινωνίας η απέναντι πλευρά; Ζητήσαμε την άποψη της προέδρου ενός μικρού κόμματος, της Φιλελεύθερης Συμμαχίας.
«Για εμάς, τα social media είναι εφαρμοσμένη συμμετοχικότητα και δυνατότητα συνδιαμόρφωσης θέσεων για πραγματική κοινωνική αλλαγή», τονίζει η Δέσποινα Λιμνιωτάκη, που αφηγείται πώς το κόμμα της γεννήθηκε διαδικτυακώς.
«Η Φιλελεύθερη Συμμαχία είναι ο πρώτος στην Ελλάδα πολιτικός σχηματισμός που γεννήθηκε μέσα από το Διαδίκτυο, όταν το 2003 δύο νέοι φοιτητές Ιατρικής ανέβασαν στον αέρα του κυβερνοχώρου το e-rooster.gr, ένα καθαρόαιμο πολιτικό ιστότοπο μέσα από τον οποίο σχολίαζαν την επικαιρότητα με έναν ριζοσπαστικό για τα δεδομένα της εποχής τρόπο. Μην έχοντας πρόσβαση στα παραδοσιακά μίντια, οι δύο φίλοι κατάφεραν να ενώσουν ανθρώπους από όλη την Ελλάδα, χρησιμοποιώντας την αυξανόμενη δημοφιλία του Ιντερνετ».
«Η ΦΙ.ΣΥ. εξαπλώθηκε μέσα από το Διαδίκτυο, έγινε κόμμα χάρη στις πρώτες ιντερνετικές κοινότητες που τη στήριξαν και είκοσι χρόνια μετά συνεχίζει να έχει ως επίσημο μέσο διάχυσης του μηνύματός της τα social media. Στις μέρες μας -ανάμεσα σε άλλα- μας ενδιαφέρουν οι προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην παραγωγή πολιτικής, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο οι θάλαμοι αντήχησης του Διαδικτύου (echo chamber) διαμορφώνουν ακραίες ιδεοπολιτικές συνειδήσεις, η επίδραση των οποίων ελλοχεύει κινδύνους για τη χώρα».
