Σάκης Ιωαννίδης
Τον Δεκέμβριο του 2013 η τότε γενική διευθύντρια της UNESCO Ιρίνα Μπόκοβα απηύθυνε μια πρόσκληση στη Μεγάλη Βρετανία εκ μέρους της Ελλάδας. Η πρόταση ήταν να καθίσει η Βρετανία στο ίδιο τραπέζι με την Ελλάδα και να διαπραγματευθεί για τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Η απάντηση της Βρετανίας στην επιστολή της UNESCO δεν ήρθε ποτέ. Ή σχεδόν ποτέ.
Δέκα μήνες μετά την πρόσκληση, τον Οκτώβριο του 2014, τα μέλη της UNESCO συνεδρίασαν και πάλι. Ορισμένα κράτη-μέλη είχαν εκφράσει τη δυσαρέσκειά τους για τη συμπεριφορά της βρετανικής πλευράς στο αίτημα του Οργανισμού. Αυτό το κλίμα έδωσε στην Ελλάδα την ευκαιρία να προτείνει στην UNESCO την υιοθέτηση μιας νέας Σύστασης από την Επιτροπή που υποχρέωνε τα κράτη-μέλη να απαντούν στις προσκλήσεις διαμεσολάβησης εντός έξι μηνών. «Η Σύσταση, την οποία συνέταξα επί τόπου και ψηφίστηκε ομόφωνα, υποχρέωσε τη Βρετανία να μπει σε διαδικασία απάντησης. Τέσσερις μήνες αργότερα ανήρτησε την απάντησή της στην ιστοσελίδα του Βρετανικού Μουσείου, πριν καν η απάντηση αυτή αποσταλεί επισήμως στην UNESCO και την Ελλάδα», λέει στην «Κ» η δικηγόρος και καθηγήτρια Νομικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας Ειρήνη Σταματούδη, που είχε την αρχική ιδέα της διαμεσολάβησης.
Το περιστατικό που περιγράφει η νομικός είναι μία από τις πολλές ιστορίες που έχουν να διηγηθούν όσοι παρευρέθησαν σε διεθνή fora, για την άτεγκτη στάση που διατηρούσε επί χρόνια η βρετανική πλευρά. Το Βρετανικό Μουσείο, ο ισχυρότερος οργανισμός πολιτιστικής διπλωματίας της Αγγλίας, όχι μόνο δεν άλλαζε στάση, αλλά κατά καιρούς ζητούσε από τους Ελληνες διαπραγματευτές να συμπληρώσουν μία από τις αιτήσεις δανεισμού αρχαιοτήτων εάν ήθελαν να δουν τα Γλυπτά στην Αθήνα.
Η ελληνική πλευρά εξακολουθεί να διαμηνύει ότι δεν συζητάει οποιαδήποτε μορφή δανεισμού.
Γι’ αυτό και πολλοί, ανάμεσά τους και η κ. Σταματούδη, βλέπουν να συντελείται μια μεγάλη σημειολογική στροφή στη ρητορική του Βρετανικού Μουσείου, όπως αυτή εκφράζεται από τον επικεφαλής του, τον πρώην υπουργό Οικονομικών Τζορτζ Οσμπορν, αλλά και μέσω των εκπροσώπων του που λένε πλέον ανοιχτά ότι αναζητούν «μια νέα συνεργασία για τον Παρθενώνα» και ότι συνεχίζονται οι «εποικοδομητικές συζητήσεις» με την Ελλάδα.
Πριν από την αλλαγή του χρόνου είχαμε ορισμένα δεδομένα που δεν αναιρέθηκαν, ούτε διαψεύστηκαν: τις δηλώσεις Οσμπορν περί «συμφωνίας» που μπορεί να γίνει με την Ελλάδα και τις διαπραγματεύσεις που ανέλαβε με τον επικεφαλής του Βρετανικού Μουσείου το επιτελείο του Μεγάρου Μαξίμου. Στο μεταξύ, μέσα στο 2022 επανενώθηκε το θραύσμα Fagan με τα γλυπτά του Παρθενώνα στο Μουσείο Ακρόπολης και στην εκπνοή του χρόνου ανακοινώθηκε η επιστροφή ακόμη τριών θραυσμάτων του μνημείου από το Βατικανό. Σε σχέση με τις διαπραγματεύσεις είχαμε «μείνει» στην προσπάθεια «τετραγωνισμού του κύκλου», δηλαδή στην εύρεση της κατάλληλης νομικής φόρμουλας για την επιστροφή των Γλυπτών. Αυτό όμως φαίνεται να άλλαξε. Αλλαξε;
Την εβδομάδα που μας πέρασε είχαμε ένα «μπαράζ» δημοσιευμάτων από διεθνή μέσα ενημέρωσης με έδρα τη Βρετανία που αν και όχι με τις ίδιες λέξεις, περιέγραφαν το ίδιο πράγμα: α) ότι οσονούπω κλείνει μια συμφωνία πολιτιστικής ανταλλαγής με την Ελλάδα και β) ότι μέρος των Γλυπτών θα επιστρέψει με μια μορφή δανεισμού.
Ο διάβολος όμως κρύβεται στις λεπτομέρειες. Το διεθνές πρακτορείο Bloomberg έβαζε στο κάδρο της συμφωνίας τα δύο μουσεία (Βρετανικό και Ακρόπολης) και μιλούσε για μια εκ περιτροπής έκθεση των Γλυπτών στην Ελλάδα· διαψεύστηκε από πηγές του ΥΠΠΟΑ και το Μουσείο Ακρόπολης. Η Daily Telegraph έγραψε ότι η συμφωνία μεταξύ Βρετανίας και Ελλάδας προβλέπει τον μακροχρόνιο δανεισμό (long-term loan) μέρους των Γλυπτών με αντάλλαγμα τον «Αναβάτη του Αρτεμισίου» ή και τη χρυσή «Μάσκα του Αγαμέμνονα», ενώ το κύριο άρθρο των Times του Λονδίνου έκανε λόγο για την επίτευξη συμβιβασμού στη βάση ενός «δανείου αορίστου χρόνου» (open-ended loan) των Γλυπτών, δίνοντας συγχαρητήρια στον Τζορτζ Οσμπορν ο οποίος αναμένεται –κατά την εφημερίδα– να ανακοινώσει σύντομα τη συμφωνία.
Το Μαξίμου
Πώς ερμηνεύει αυτές τις διαρροές η ελληνική κυβέρνηση; «Είτε είναι μια προσπάθεια προώθησης του ζητήματος και δημιουργίας μιας ατμόσφαιρας ή θέλουν να το κάψουν», λένε στην «Κ» πηγές από το Μέγαρο Μαξίμου με γνώση του θέματος και επιμένουν ότι από την τελευταία επίσκεψη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Λονδίνο στα τέλη του περασμένου Νοεμβρίου δεν έχει υπάρξει καμία νέα επικοινωνία των δύο πλευρών. Οι τότε συζητήσεις έγιναν σε «δημιουργικό κλίμα αμοιβαίας κατανόησης» και όπως μας είπαν δεν υπάρχει κάποια νέα επικοινωνία προγραμματισμένη.
Οι ίδιες πηγές τονίζουν ότι «το δάνειο δεν υπάρχει ως νομική μορφή» για την ελληνική πλευρά. Αντιθέτως, η ελληνική πρόταση που έγινε στους Βρετανούς ήταν μια συμφωνία που θα έμοιαζε με την επιστροφή του θραύσματος Fagan από το Παλέρμο. «Χωρίς να θίγονται το θέμα “δάνειο” και το ιδιοκτησιακό», σημειώνουν και προσθέτουν ότι σε αυτό το θέμα συνάντησαν την αντίδραση της βρετανικής πλευράς που δεν θέλει να καταγραφεί η όποια συμφωνία ως «κατάθεση» προς την Ελλάδα.
«Η σημειολογία προσδιορίζει και την ουσία μερικές φορές», τονίζουν και γι’ αυτό εκτιμάται ότι ακόμη έχει να διανυθεί αρκετός δρόμος. Στο Μέγαρο Μαξίμου ορισμένοι εκτιμούν ότι η υπόθεση δεν θα καταλήξει κάπου μέχρι τις εκλογές, θέλοντας ίσως να διασκεδάσουν τον ισχυρισμό του ΣΥΡΙΖΑ για προεκλογικά παιχνίδια με τα Γλυπτά.
Ενα από τα σενάρια που εξετάστηκε είναι και αυτό της «συμβολικής κίνησης», π.χ. της επιστροφής αρχικά ενός αντικειμένου, αλλά όπως επανέλαβαν το θέμα δεν είναι η κλίμακα. Πάντως, πηγές που χειρίζονται τις διαπραγματεύσεις σημείωναν ότι δεν έγινε καμία συζήτηση για συγκεκριμένα εκθέματα που προτίθεται να στείλει η Ελλάδα στο Βρετανικό Μουσείο. «Δεν υπάρχει κατάλογος εκθεμάτων», μας λένε.
Οσοι γνωρίζουν το θέμα επαναλαμβάνουν ότι πρόκειται για μια σύνθετη νομική υπόθεση, η οποία μπορεί να συμφωνηθεί σε πολιτικό επίπεδο, αλλά θα πρέπει να μπει σε ένα νομικό έγγραφο όπου οι όροι έχουν άλλη βαρύτητα.
Επανένωση, όχι επιστροφή
Τι θα γίνει όμως εάν η βρετανική πλευρά ετοιμάζει κάποια θεαματική κίνηση ή ανακοίνωση, όπως λένε οι Times του Λονδίνου; Εάν δηλαδή ο Τζορτζ Οσμπορν πάρει την πρωτοβουλία των κινήσεων και ανακοινώσει δημόσια ότι η βρετανική πρόταση προς τους Ελληνες είναι ένα «δάνειο αορίστου χρόνου»; Σας τα επιστρέφουμε, αλλά να ξέρετε ότι είναι δικά μας. «Αν οι Βρετανοί ρίξουν το μπαλάκι στην Ελλάδα με τέτοιον τρόπο θα χρειαστεί έξυπνη διαχείριση και όχι βιαστικές απαντήσεις», μας λέει η Ειρήνη Σταματούδη, η οποία δεν συμμετέχει στις τρέχουσες διαπραγματεύσεις. «Αν έπρεπε να απαντήσω εγώ, θα έλεγα ότι η επιστροφή δεν είναι από μόνη της αυτοσκοπός. Σκοπός είναι η επανένωση των Μαρμάρων στο μέρος καταγωγής τους και αυτό απαιτεί μονιμότητα».
