Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο Παύλος Κουντουριώτης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο ArtEZ της Ολλανδίας και διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος MA Performance Practices, σε συνέντευξη στην «Κ» μιλάει για την παράσταση revisiting tools/ tending, που παρουσιάστηκε στη Στέγη Χορού Λευκωσίας την Κυριακή 19 Νοεμβρίου με τη συμμετοχή επτά καλλιτεχνών. Στην παράσταση έγινε παρουσίαση του έργου της χορογράφου Αριάννας Οικονόμου, η οποία τα τελευταία 40 χρόνια δείχνει στο κοινό πολλούς και διάφορους τρόπους με τους οποίους το σώμα και το μυαλό μπορεί να εκφραστεί. Ο Παύλος Κουντουριώτης θέλησε να προτείνει πιθανές και πολυσχιδείς πτυχές της μεθοδολογίας της Οικονόμου υπό τη μορφή σκορ, για την παραγωγή καινούργιου καλλιτεχνικού έργου και την ενδυνάμωση της δημιουργικότητας νέων καλλιτεχνών. Κύριος άξονας της παράστασης ήταν το «αν-αρχείο», με τον Παύλο Κουντουριώτη να χρησιμοποιεί την ερευνητική μέθοδο του «confabulation», ένας όρος που υποδηλώνει τη διαδικασία με την οποία η δημιουργική φαντασία συμπληρώνει κενά μνήμης που υπάρχουν στην ιστορία, κάνοντας υποθέσεις, ψαχουλεύοντας το παρελθόν και επαναπροσδιορίζοντας το τότε. Η παρουσίαση στη Στέγη Χορού Λευκωσίας είναι μέρος ενός μεγαλύτερου ερευνητικού προγράμματος υπό την επιχορήγηση του Cultural Moves Europe, ArtEZ University of the Arts και του Υφυπουργείου Πολιτισμού της Κύπρου και διοργάνωση του Dance Gate Lefkosia σχετικά με τη συγγραφή βιβλίου από το ArtEZ University Press (Ολλανδία) για τη συνεισφορά της Οικονόμου στον σύγχρονο χορό και περφόρμανς
Live action drawing από τη Βασίλεια Αναξαγόρου αναφερόμενη σε άρθρο εφημερίδας του 1983 που έλεγε «αυτό δεν είναι τέχνη είναι ανωμαλία» σχετικά με το έργο «Σώμα Χώρος» (1983) της Οικονόμου.
–Πώς θα περιγράφατε την παράσταση revisiting tools/ tending scores που είδαμε την Κυριακή στη Στέγη Χορού Λευκωσίας;
–To revisiting tools/ tending scores ήταν μία πρωτότυπη διεργασία και παρουσίαση του «αν-αρχείου» του εκτενούς έργου της χορογράφου Αριάννας Οικονόμου. Την παρουσίαση την επιμελήθηκα εγώ σε συνεργασία με την Οικονόμου και είναι μέρος της έρευνάς μου σχετικά με τη συνεισφορά της των τελευταίων 40 χρόνων μέχρι σήμερα. Σε αντίθεση με ένα αρχείο που ασχολείται με πρακτικές διατήρησης και κωδικοποίησης του παρελθόντος, το «αν-αρχείο» είχε στόχο το μέλλον. Ενώ ένα αρχείο ασχολείται με ένα πρωτότυπο έργο τέχνης και την περιγραφή του, αυτό το «αν-αρχείο» πρότεινε τρόπους χρήσης του έργου της Οικονόμου για την παραγωγή καινούργιου καλλιτεχνικού έργου και την ενδυνάμωση της δημιουργικότητας νέων καλλιτεχνών. Σκεπτόμενος πώς να μεταβιβάσω την εργαλειοθήκη της Οικονόμου στις νεότερες γενιές, ξεκίνησα να αποστάζω μέσα από ένα διάλογο μαζί της τις μεθόδους εργασίας της. Η καλλιτέχνης όλα αυτά τα χρόνια ήταν απασχολημένη με τη χορογραφία, τη δημιουργία νέων προτάσεων στον χώρο της περφόρμανς και τη δόμηση ευκαιριών για συνεργασίες με άλλους καλλιτέχνες (ντόπιους και ξένους), χωρίς να την ενδιαφέρει να ονομάσει ή να επισημοποιήσει τις μεθόδους που έχτιζε καθοδόν. Χρησιμοποίησα λοιπόν την ερευνητική μέθοδο του «confabulation» – ένας όρος που υποδηλώνει τη διαδικασία με την οποία η δημιουργική φαντασία συμπληρώνει κενά μνήμης που υπάρχουν στην ιστορία, κάνοντας υποθέσεις, ψαχουλεύοντας το παρελθόν και επαναπροσδιορίζοντας το τότε. Έτσι κατάφερα να προτείνω πιθανές και πολυσχιδείς πτυχές της μεθοδολογίας της Οικονόμου στη μορφή σκορ (performance scores).
Live installation από τη Γεωργία Κωνσταντίνου-Clark ενώ υφαίνει ένα ιστό πάνω στο αρχειακό υλικό της Οικονόμου.
–Το βράδυ της Κυριακής πήραμε στα χέρια μας ένα χάρτη της Στέγης Χορού Λευκωσίας και είδαμε διάφορες παραστάσεις και installations. Τι ακριβώς συνέβη και τι σχέση έχει με το «αν-αρχείο»;
Οι επτά διεπιστημονικοί καλλιτέχνες Βασιλεία Αναξαγόρου (εικαστικός), Χάρις Ιακώβου (περφόρμερ, αρχιτέκτων), Άνθη Κέττηρου (χορογράφος), Πέτρος Κονναρής (καλλιτέχνης περφόρμερ), Γεωργία Κωνσταντίνου-Κλαρκ (χορογράφος), Γιώργος Μπίζιος (μουσικός), Ελισάβετ Παναγιώτου (χορογράφος) κατέλαβαν και δημιούργησαν σε όλους τους χώρους και γωνιές της Στέγης Χορού Λευκωσίας. Ενεργοποιήσαν το χώρο, κινητοποιήσαν το κοινό, έσμιξαν το κρυφό με το φανερό, έφεραν μνήμες από τις δουλειές της Οικονόμου, και αντήχησαν παντού ένα κλίμα σύμπνοιας και συλλογικότητας που ήταν πρωτοφανές. Με την Οικονόμου στην κεντρική σκηνή της Στέγης να φυτεύει συμβολικά σπόρους, το αρχείο της Οικονόμου εκρήγνυται και μετατρέπεται σε ένα ‘αν-αρχείο’. Κοστούμια, γλυπτά, σκηνογραφίες, βιβλία, βίντεο, κριτικές, αποκόμματα εφημερίδων και άλλα αρχειακά υλικά αναδιπλώνονται παντού καλώντας το κοινό να τα μελετήσουν, και να δημιουργήσουν τα δικά τους αφηγήματα. Οι καλλιτέχνες χρησιμοποιώντας τα σκορ ως έναυσμα και δίοδο, επένδυσαν με την καλλιτεχνική τους δράση στην «αν-αρχειακή» έρευνα, βοήθησαν δηλαδή στον επαναπροσδιορισμό της συνεισφοράς της Οικονόμου στο μέλλον και εμπλούτισαν τη δική τους δουλειά και δημιουργικότητα. Τα εν δυνάμει σκορ που θα μπορούσαν ενδεχομένως να ήταν η κινητήρια δύναμη και ο μηχανισμός πίσω από τη δημιουργία του έργου της, επέτρεψαν στη νέα γενιά δημιουργών να παραμείνουν ανοιχτοί και σε διάλογο με το υλικό. Οι καλλιτέχνες είχαν την ευκαιρία να προβληματιστούν πώς να υλοποιήσουν και να σωματοποιήσουν έννοιες, λέξεις, εργαλεία και μεθόδους της Οικονόμου. Μπήκαν σε νέους δρόμους και κατευθύνσεις με τρόπο που τους επέτρεπε και παρότρυνε να παραμείνουν πιστοί στη δική τους καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία.
Η Αριάννα Οικονόμου συνομιλούν φυτεύοντας σπόρους με τη βοηθό της Νίκολα Μητροπούλου.
–Οι καλλιτέχνες που έλαβαν μέρος στο «Revisiting Tools / Tending Scores» χρησιμοποίησαν τα ίδια καλλιτεχνικά εργαλεία με την Αριάννα Οικονόμου, αλλά με πιο σύγχρονο τρόπο;
–Ο λόγος που καλώ την παρουσίαση ‘αν-αρχείο’ είναι ακριβώς επειδή o όρος αυτός αψηφά οποιαδήποτε αρχή, οτιδήποτε αρχικό, άρα οι λέξεις «παλιό» και «καινούργιο» είναι άστοχες. Η δουλειά που κάναμε τώρα αλλά και όλη η διαδρομή της Οικονόμου δεν έχουν σχέση με το χρόνο (είτε σύγχρονο, είτε παλιό), αλλά με το καίριο που είναι πιο βαθύ, δηλαδή ό,τι είναι σημασιακό. Άλλωστε ο χορός είναι μία εφήμερη τέχνη που συνεχώς αρνείται την καταγραφή και ως εκ τούτου τη σύγκριση με το παρελθόν και μέλλον. Ο χορός της Αριάννας Οικονόμου είναι, ή καλύτερα διαπραγματεύεται το εδώ και τώρα. Επομένως το εργαστήρι που οδήγησε σε αυτή την παρουσίαση έχει να κάνει με την απόσταξη της εμπειρικής γνώσης που έχει συσσωρευτεί μέσα από το πολύχρονο και διαχρονικό της έργο.
Έτσι ο τρόπος που προσέγγισα τους καλλιτέχνες και τους ζήτησα να δουλέψουν σε αυτή την έρευνα είχε να κάνει με το πώς οι μέθοδοι της Οικονόμου τους επιτρέπουν να επεκτείνουν τις δικές τους δημιουργικές μεθόδους, διατηρώντας και εμπλουτίζοντας τη δική τους, καλλιτεχνική, ιδιοσυγκρασιακή ταυτότητα. Άρα η έρευνα στοχεύει στο να δώσει ικανότητες και δυνατότητες στη νέα γενιά καλλιτεχνών και όχι να ανακαινίσει το έργο της Οικονόμου (που δεν το χρειάζεται ούτως ή άλλως).
Περφόρμανς της Άνθης Κέττηρου, με ζωγραφιές της Maud Mnivet από την παράσταση «Προμηθέως και Compton McKenzy» (2021) της Οικονόμου, και ποίημα από τον Νίκο Κρανιδιώτη.
–«Αυτό δεν είναι τέχνη είναι ανωμαλία» έγραψαν κάποτε τα ΜΜΕ… νιώθετε ότι έχει καταφέρει η Οικονόμου να αλλάξει αυτή την εντύπωση ή απλώς η σύγχρονη τέχνη δεν προκαλεί πια;
–Όπως γνωρίζετε η φράση αυτή γράφτηκε στην εφημερίδα Σημερινή το 1983 σχετικά με την παράσταση ‘Σώμα Χώρος΄ όπου μεταξύ πολλών άλλων, δύο γυναίκες χόρευαν μαζί εξ επαφής σε αυτό που ονομάζεται σήμερα contact improvisation. Ο στόχος αυτής της παράστασης δεν ήταν καθόλου να προκαλέσει, αλλά αντίθετα η Οικονόμου (μετά τις σπουδές και εργασία στη σχολή, και αν θέλετε στο κίνημα του Dartington) έφερε στο νησί μία μορφή χορού που μόλις είχε ξεκινήσει να διαδίδεται στις ΗΠΑ και Ευρώπη και που σήμερα θεωρείται υποχρεωτική πρακτική σε όλες τις προπτυχιακές σπουδές χορού σε όλο τον κόσμο. Όπως μας έχει δείξει το έργο της όλα αυτά τα χρόνια είτε μέσω των παραστάσεών της, είτε μέσω των καλλιτεχνών που προσκάλεσε από το εξωτερικό (όπως Steve Paxton, Alito Alessi, Mary Fulkerson, Vera Orlog, Peter Hulton, Hein Haun και πολλούς άλλους) η Οικονόμου ενδιαφέρεται όχι να ταρακουνήσει ή να προκαλέσει, αλλά να κάνει γόνιμο το έδαφος για νέες δημιουργικές πρακτικές και να βοηθήσει να χτιστούν υποδομές.
