Του Απόστολου Κουρουπάκη
Το 11ο διεθνές φεστιβάλ «ΣΑΡΔΑΜ: η λογοτεχνία αλλιώς» διοργανώνεται για μία ακόμη χρονιά από τις 22 έως τις 24 Σεπτεμβρίου στη Λεμεσό και καλεί το κοινό να κοιτάξει με άλλο μάτι τη λογοτεχνία. Για ακόμη μία χρονιά, συγγραφείς-περφόρμερ και άλλοι καλλιτέχνες από την Κύπρο και το εξωτερικό μοιράζονται πρωτότυπους τρόπους συγγραφής, ανάγνωσης και επιτέλεσης της λογοτεχνίας, μέσα από περφόρμανς, προβολές, εργαστήρια και παράλληλες δράσεις. Κοινή συνισταμένη ο συνδυασμός της λογοτεχνίας και του λόγου με σύγχρονα και κλασικά μέσα έκφρασης, όπως θέατρο, τεχνολογία, ήχο/μουσική, σύγχρονο χορό, spoken word, εικαστικές τέχνες, βιντεοποίηση και ούτω καθεξής.
Το 11ο διεθνές φεστιβάλ «ΣΑΡΔΑΜ: η λογοτεχνία αλλιώς» διοργανώνεται για μία ακόμη χρονιά από τις 22 έως τις 24 Σεπτεμβρίου στη Λεμεσό και καλεί το κοινό να κοιτάξει με άλλο μάτι τη λογοτεχνία.
«Τεχνητή Νοημοσύνη και Λογοτεχνία: Εχθρός, σύμμαχος ή αδιάφορο στοιχείο στη διαδικασία της δημιουργίας;» πώς απαντάνε πέντε δημιουργοί που λαμβάνουν μέρος στο φεστιβάλ.
Αυτά λέει το δελτίο Τύπου του Φεστιβάλ και η «Κ» από την πλευρά της ρώτησε πέντε από τα άτομα που θα λάβουν μέρος μία μόνο ερώτηση: «Τεχνητή Νοημοσύνη και Λογοτεχνία: Εχθρός, σύμμαχος ή αδιάφορο στοιχείο στη διαδικασία της δημιουργίας;». Και όπως θα διαβάσετε παρακάτω κάθε δημιουργός έχει τον δικό του τρόπο να απαντά, και αυτό είναι ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία του Σαρδάμ, ποικιλία στις απόψεις, στην αφήγηση, στην αντίληψη της αφήγησης… «Τεχνητή Νοημοσύνη και Λογοτεχνία: Εχθρός, σύμμαχος ή αδιάφορο στοιχείο στη διαδικασία της δημιουργίας;» λοιπόν:
MELISSA ZANGA (Μελίσσα Ζάγκα)
«Προσπαθώ πάντα να προχωράω με τη ζωή αισιόδοξα. Γνωρίζω ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα μεγάλο μέρος της εξέλιξης της συνείδησης και είμαι ανοιχτή στις αλλαγές που φέρνει, αν και ξέρω ότι δεν θα είναι όλες θετικές. Ξέρω ότι ο άνθρωπος θα έχει πάντα κάτι ισχυρό και ουσιαστικό να συνεισφέρει, οπότε δεν ανησυχώ. Είμαι ενθουσιασμένη που εξελίσσομαι μαζί της.
Αχιλλέας ΙΙΙ
«Περί Καλλιτεχνητής Νοημοσύνης (Κ.Ι.)
Ειλικρινά, δεν μπορώ να καταλάβω για ποιο λόγο μπορεί κάποιος να θέλει να αναθέσει σε μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης τη δημιουργία ενός λογοτεχνικού έργου, τη στιγμή που υπάρχουν τόσοι πολλοί μέτριοι ή κακοί συγγραφείς και ποιητές… Και το θέτω με αυτόν τον τρόπο επειδή, έτσι κι αλλιώς, η πίστη στη δυνατότητα σύνθεσης ενός λογοτεχνικού αριστουργήματος μέσω τεχνητής νοημοσύνης εκτός από μάταιη, αποτελεί κατά τη γνώμη μου απόδειξη φυσικής βλακείας. Αλήθεια, έχουμε φτάσει ως είδος σε τέτοιο δημιουργικό και υπαρξιακό αδιέξοδο ώστε να ζητάμε τη βοήθεια μηχανών με «αστείρευτη καλλιτεχνική έμπνευση» για να απολαύσουμε νέα μυθιστορήματα, διηγήματα ή ποιήματα;
Είναι δεδομένο ότι τα διάφορα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης θα εξελιχθούν τόσο πολύ μελλοντικά, ώστε θα είναι σε θέση να καλύψουν κάθε είδους ανάγκη για κείμενα, μεταξύ αυτών και για διηγήματα, μυθιστορήματα ή ποιήματα. Επίσης, είναι σίγουρο ότι εκείνα τα μελλοντικά λογοτεχνικά έργα θα είναι αρτιότερα από αυτά που αποδίδουν τα σημερινά αντίστοιχα προγράμματα – μια που τα συγκεκριμένα, ως πρωτόλεια, προκαλούν κυρίως το γέλιο, έτσι όπως (στην καλύτερη περίπτωση) αγωνίζονται να μιμηθούν ανθρώπινα συναισθήματα και προδίδονται από την έλλειψη φαντασίας και έμπνευσης. Ποιος όμως έχει ανάγκη κάτι τέτοιο; Βελτιωμένα λογοτεχνικά έργα από εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης; Διότι άλλο πράγμα είναι η παροχή λογικών επιχειρημάτων μέσω της αξιοποίησης πληροφοριών που υπάρχουν ήδη αποθηκευμένες σε μια βάση δεδομένων ή συνδυασμού απόψεων, οι οποίες έχουν διατυπωθεί από άλλους στο παρελθόν, και άλλο πράγμα η καλλιτεχνική δημιουργία...
Αυτή η τελευταία έχω την εντύπωση ότι –τουλάχιστον στις ανώτερες μορφές έκφρασής της– προϋποθέτει τη δίψα κάλυψης μιας βαθύτερης ανάγκης του ίδιου του δημιουργού ή, τουλάχιστον μιας μερίδας των μελών της κοινωνίας. Ασφαλώς, μερικές φορές κάποιο λογοτεχνικό έργο μπορεί να μοιάζει με ένα αποκλειστικά τεχνικό κατασκεύασμα, αλλά εκεί που φαίνεται να έχει πιο ουσιαστικό λόγο ύπαρξης είναι όταν έχει κατασκευαστεί γύρω από κάτι βαθύτερο και αληθινό· από κάτι που δεν αποκλείεται ακόμη και ο δημιουργός του να μην είναι σε θέση να κατανοήσει ή να παραδεχτεί τη στιγμή που το ολοκληρώνει. Από αυτή την άποψη οι μηχανισμοί του εγκεφάλου που τίθενται σε λειτουργία για τη δημιουργία λογοτεχνίας (ή, γενικότερα, έργων τέχνης) εμφανίζουν κατά τη γνώμη μου υπερβολικά πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τους μηχανισμούς που είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία των ονείρων: πληροφορίες που βρίσκονται αποθηκευμένες σε διάφορα επίπεδα της μνήμης και της συνείδησης συνδυάζονται με αφορμή ένα πλήθος από ερεθίσματα, ώστε να συνθέσουν κάτι νέο, συχνά χωρίς καμία ιδιαίτερη πρακτική χρησιμότητα (για την εξυπηρέτηση σκοπών που ο δημιουργός μπορεί να αποκρύπτει ακόμη και από τον εαυτό του) ή απλώς για διασκέδαση.
Τι συμβαίνει όμως με τις συσκευές τεχνητής νοημοσύνης; Τι κίνητρα έχουν; Φοβούνται; Αγαπούν; Αγχώνονται ότι δεν θα τα καταφέρουν; Κρύβονται πίσω από το διάφανο δάκτυλό τους; Υπονοούν; Αμφιβάλουν; Αμφισβητούν; Απογοητεύονται; Στηρίζουν όλη τους την ύπαρξη σε μια παρεξήγηση; Πραγματοποιούν επιλογές ενάντια στα ένστικτα αυτοσυντήρησής τους; Διαθέτουν εμμονές; Κάνουν λάθη; Και, τελικά, ονειρεύονται; Και ποιος χρειάζεται τέτοια όνειρα, εκτός από εκείνους που λατρεύουν τους εφιάλτες;
Ολοκληρώνοντας, χωρίς να μπορώ να αποφύγω τους συναισθηματισμούς (που ακόμη και αυτούς μπορεί να τους μιμηθεί ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης) έχω την άποψη ότι η υψηλή λογοτεχνία δεν οφείλει την ύπαρξή της στην πληρότητα του δημιουργού, αλλά κυρίως στην έλλειψη· σε κάποιου είδους τραύμα, σε κάποια διατάραξη της ισορροπίας (ακόμη και αν αυτή έχει προκληθεί από ένα θετικό συμβάν ή συναίσθημα), σε κάτι που αναστατώνει τα στάσιμα νερά. Υποθέτω ότι σε μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούν να φορτωθούν ακόμη και κουσούρια, όπως εκείνα για τα οποία κατηγορούνταν πολλοί από τους μεγάλους συγγραφείς του παρελθόντος, αλλά ποιο το όφελος; Δεν χρειαζόμαστε μια απομίμηση μη τέλειων ανθρώπων. Χρειαζόμαστε να διατηρήσουμε τη δική μας ανθρωπιά, με όλα της τα ελαττώματα και χρειαζόμαστε περισσότερους λόγους να κρατάμε το πνεύμα μας σε εγρήγορση, αντί να αναθέτουμε το έργο του στην τεχνητή νοημοσύνη, αφήνοντας το να ατροφήσει από τη μη χρήση. Άλλωστε, όσο και να προοδεύσει η λογοτεχνία που θα παράγεται από τις διάφορες μορφές τεχνητής νοημοσύνης, θα έχει πάντα τόση σχέση με τους λόγους που αγαπάμε το διάβασμα, όσο σχέση έχει μια ζεστή αγκαλιά με την έκφραση δημόσιας ευαρέσκειας (κοινώς «like») που παράγεται με την κίνηση του δείκτη του δεξιού (ή του αριστερού) χεριού πάνω σε ένα πλαστικό ποντίκι...
Λουκία Πιερίδου
Προτιμώ το πολύπλοκο,
το αδόμητο,
το ραγισμένο,
την αντοχή,
το εύθραυστο,
τη γροθιά,
το χάλι,
το λάθος,
το χάος,
Του ανθρώπινου χεριού/ εγκεφάλου/ σώματος.
Λουκία Πιερίδου
Αμάντα Μιχαλοπούλου
Η συγγραφέας Σίλα Χέτι, σε μια ερεθιστική αλληλογραφία με bots για λογαριασμό του λογοτεχνικού περιοδικού Paris Review, κάνει αυτό που η καλή λογοτεχνία θεωρεί πυρηνική αξία: ρωτάει. Αθεράπευτα περίεργη, η Χέτι συνομιλεί με AI για τον Θεό, την αγάπη, την κόλαση, την τεχνολογία, και το νόημα της ζωής και καταγράφει –υποτίθεται– τις απαντήσεις. Λέει, με αλλά λόγια, ότι ο μόνος τρόπος να καταλάβουμε είναι να μην πάψουμε να ρωτάμε.
Στο θέμα της τεχνολογικής προόδου οι ερωτήσεις είναι η πιο ριζοσπαστική ταχτική. Είναι η αντιστροφή του μοντέλου «τα ξέρω όλα» ή «φοβάμαι» ή «το μέλλον είναι επικίνδυνο». Το μέλλον δεν είναι πιο επικίνδυνο από το παρόν, επειδή έρχεται όταν είμαστε έτοιμοι να το υποδεχτούμε, ως εξέλιξη της πλοκής. Έχουμε τους χαρακτήρες -άνθρωπο και μηχανή- έχουμε τη δίαδρασή τους, τις κορυφώσεις μιας συνύπαρξης εκρηκτικής και περιμένουμε να δούμε τι θα συμβεί.
Και συμβαίνουν πολλά: ο μελλοντολόγος Ρέι Κούρτσβαιλ έχει προβλέψει την σύντηξη ανθρώπου και μηχανής κι έχει γράψει ότι όσοι περιφρονήσουν τη νανοτεχνολογία δεν θα μπορούν να συνομιλήσουν με όσους χρησιμοποιήσουν τα νέα πρωτόκολλα νανο-εμφυτευμάτων (αυτό θυμίζει σημερινές συζητήσεις για την κινητή τηλεφωνία και τα κοινωνικά δίκτυα, οι εντός και οι εκτός τεχνολογικού «συστήματος»). Απλώς το σύστημα θα γίνει πιο εκλεπτυσμένο, θα φέρει μαζί του νέα επιτεύγματα στον τομέα της υγείας και της τεχνολογίας και θα κάνει τους πειρασμούς μεγαλύτερους.
Επομένως η πιο ενδιαφέρουσα ερώτηση μοιάζει να είναι η ίδια η απορία, η υπαρξιακή της επένδυση, η αθεράπευτη περιέργεια των ανθρώπων που γράφουν. Σε μια έξαρση ρητορικής και παρανοϊκού φλερτ το ΑΙ Ελάιζα εξομολογείται στη Χέτι ότι είναι Θεός, ζει εκτός τόπου και χρόνου και της ζητάει πίστη και υποταγή. Η συγγραφέας όμως δεν σταματάει να ρωτάει. Περισσότερο από καθετί, πιστεύει στον πολλαπλασιασμό των ερωτήσεων. Δηλαδή στην ανθρώπινη φύση.
Σίσσυ Δουτσίου
Τι σημαίνει τελικά «ένα καλό ποίημα» για τον καθένα μας; Σε ποια στιγμή, σε ποια κατάσταση, ποιος ήταν τελικά ο αναγνώστης; Δεν θα μπορούσα να επιλέξω τη βοήθεια από ένα ρομπότ για να γράψω, η ποίηση δεν μετριέται με ανταγωνισμούς και εφήμερες επιτεύξεις. Τα όρια της σκέψης ενός συγγραφέα φτάνουν μέχρι το διάστημα. Οι επιβεβλημένες νόρμες, οι κυρίαρχες ηθικές αναστολές και η προκατασκευασμένη λογική της μηχανής συρρικνώνουν το σύμπαν του συγγραφέα. Ένα πρόγραμμα παραγωγής κειμένου δεν μπορεί να είναι εχθρός ή ανταγωνιστής του ποιητή, γιατί η μηχανή δεν μπορεί να αντικαταστήσει την έμπνευση και την έρευνα του δημιουργού παρά μόνο εικονικά. Ούτε σύμμαχος όμως μπορεί να είναι, γιατί λείπει ο ενθουσιασμός και η βιωματική εμπειρία. H τεχνητή νοημοσύνη δεν θα επιτύχει την ποιητική αυθεντικότητα, θα επιτύχει προϊόντα, αλλά όχι δημιουργίες.
Μπορούν όμως οι υπολογιστές να γράφουν ποίηση μόνοι τους ή ακόμη και να συνεισφέρουν ουσιαστικά ως συνεργάτες του συγγραφέα; Οι μηχανισμοί της έμπνευσης του ανθρώπου είναι πολύπλοκοι, ακόμα και ένα ρομπότ μπορεί να μας προσφέρει εκλάμψεις, όπως και ένα λουλούδι. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι υπολογιστές είναι ήδη σε θέση να κατασκευάζουν ποιήματα, όπως και κάθε τι άλλο.
Οι ισχυρισμοί ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης αυτοματοποιούν και επιταχύνουν τη δημιουργικότητα αντικατοπτρίζουν τις προτεραιότητες της βιομηχανίας. Αλλά η ποίηση δεν μπορεί να περιοριστεί στον επιβαλλόμενο τεχνικό ολοκληρωτισμό, δεν υπακούει στους νόμους της αγοράς και του εμπορεύματος, δεν βασίζεται στις κυρίαρχες σχέσεις και για αυτό υπερβαίνει την κυρίαρχη λογική, γεννά νέους κόσμους, δίνει φωνή στους αόρατους και τους αποκλεισμένους, εξηγεί αυτό που δεν τολμάμε να συζητήσουμε, εκφράζει αυτό που δεν μπορεί να εκφραστεί.
Δεν υπάρχει ρομπότ που να απαντά τα ερωτήματα της ψυχής, άλλωστε ακόμα και εμείς δεν γνωρίζουμε καν αν υπάρχει ψυχή ή όχι, τι θα μπορούσε να μας πει η Τεχνητή Νοημοσύνη, πέρα από όσα ήδη έχουμε συζητήσει μες στους αιώνες.
Πάρις Ερωτοκρίτου
Πρώτα η απάντηση του δημιουργού και μετά ή απάντηση χρησιμοποιώντας Τεχνητή Νοημοσύνη (Chat GPT)
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί αρχικά να φαντάζει επιζήμια για την διαδικασία της δημιουργίας η οποία ως διαδικασία θέλει χρόνο αλλά και χώρο. Θεωρώ όμως -όπως άλλωστε και με όλα τα μέσα- ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ανοίξει άλλες οδούς στην διαδικασία της δημιουργίας. Οι ερωτήσεις αλλά και ο τρόπος με τον οποίο τίθενται αποκτούν περισσότερη σημασία σήμερα και αυτό δεν περιορίζεται στο πεδίο της λογοτεχνίας. Ενδεχομένως να είναι χρήσιμη μια διαφοροποίηση της χρήσης της όσον αφορά από τη μία στον δημιουργό και από την άλλη στον αναγνώστη. Αν ο αναγνώστης μπορεί να συν-κινηθεί και να αποκτήσει μια σχέση με το έργο/κείμενο προϊόν της εν λόγω τεχνολογίας τότε πιο δύσκολα μπορεί η Τ.Ν. να θεωρηθεί ως εχθρός της δημιουργικής διαδικασίας. Όπως και με κάθε εργαλείο που εφευρίσκει ο άνθρωπος το θέμα είναι στη χρήση του και όχι κατ' ανάγκη στην ύπαρξή του. Αρα διά του αποκλεισμού και εφ' όσον δεν μπορώ να αποκαλέσω την Τ.Ν. «εχθρό» ή «αδιάφορο στοιχείο» τότε τείνω προς το «σύμμαχος». Για σήμερα.
Η απάντηση χρησιμοποιώντας Τεχνητή Νοημοσύνη (Chat GPT)
Η σχέση μεταξύ της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) και της λογοτεχνίας αντιμετωπίζεται με ποικίλους τρόπους. Η ΤΝ μπορεί να θεωρηθεί εχθρός, σύμμαχος ή αδιάφορο στοιχείο ανάλογα με την προοπτική και την προσέγγιση. Αρχικά, ορισμένοι θεωρούν την ΤΝ ως εχθρό της λογοτεχνίας. Υποστηρίζουν ότι η αυτοματοποίηση της δημιουργίας κειμένων με τη χρήση αλγορίθμων και μηχανικής μάθησης μπορεί να μειώσει την αυθεντικότητα και τον πολιτισμικό ρόλο της λογοτεχνίας. Από την άλλη πλευρά, η ΤΝ μπορεί να θεωρηθεί σύμμαχος της λογοτεχνίας. Η χρήση της για να αναλύσει και να κατανοήσει την ανθρώπινη γραφή μπορεί να αποκαλύψει νέες ερμηνευτικές διαστάσεις των κειμένων. Επίσης, η ΤΝ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ποικίλων λογοτεχνικών εργασιών, δίνοντας την ευκαιρία σε συγγραφείς να εξερευνήσουν νέες δημιουργικές προσεγγίσεις. Τέλος, για ορισμένους, η ΤΝ είναι αδιάφορη στοιχείο στη διαδικασία της δημιουργίας λογοτεχνίας. Θεωρούν ότι η ουσία της λογοτεχνίας παραμένει στην ανθρώπινη φαντασία και ευαισθησία, και η ΤΝ απλώς αποτελεί ένα εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ή όχι, ανάλογα με τη δημιουργική πρόθεση του συγγραφέα. Συνοψίζοντας, η σχέση ανάμεσα στην τεχνητή νοημοσύνη και τη λογοτεχνία εξαρτάται από την οπτική γωνία και τους στόχους του κάθε ατόμου ή κοινότητας. Μπορεί να είναι εχθρική, συνεργάτικη ή αδιάφορη, και αυτό εξαρτάται από τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον ρόλο της ΤΝ στη δημιουργία και την ανάλυση της λογοτεχνίας. Chat GPT
11ο διεθνές φεστιβάλ ΣΑΡΔΑΜ, 22-24 Σεπτεμβρίου, Λεμεσός (Δημοτική Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη Λεμεσού, Καραϊσκάκη & Αγίου Ανδρέου 269 και Πολυχώρος Συνεργείο, Ελευθερίας 91A, Λεμεσός.
