Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο Μάριος Ιωάννου Ηλία μέσα από το ορατόριό του «Πονεμένες Παναγίες» μίλησε για τον πόνο της μάνας που χάνει το παιδί της, για τον καημό της μάνας που δεν έκανε τα πρεπούμενα στον νεκρό του σπλάγχνου της, για την άσβεστη επιθυμία της να δει τον γιο της να περνάει ξανά το κατώφλι του σπιτιού της. Το ορατόριο «Πονεμένες Παναγίες» αποτελείται από 133.370 νότες, και ανατέθηκε στον συνθέτη από την Προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας, και για πρώτη φορά παρουσιάστηκε την Τετάρτη 20 Ιουλίου στις εκδηλώσεις μνήμης για τις επετείους του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής στο Προεδρικό Μέγαρο. Το έργο είναι γραμμένο για λυρικό και λαϊκό τραγουδιστή (συμμετείχαν η σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη και ο τραγουδιστής Γιάννης Διονυσίου), μικτή χορωδία νέων (συμμετείχε η Χορωδία Μουσικού Λυκείου Λευκωσίας), βυζαντινή χορωδία (Χορός Ιεροψαλτών Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου «Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός», Βυζαντινή Χορωδία Ιεράς Μητροπόλεως Τριμυθούντος «Άγιος Σπυρίδων» και ο π. Δημήτριος Δημοσθένους – Σόλο), σύνολο κρουστών και εκκλησιαστικά σκεύη, άγημα τυφεκιστών, ηλεκτρονικούς ήχους, και συμφωνική ορχήστρα (Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου), στην οποία ενσωματώνονται μπουζούκι, πιάνο και αναλογικό συνθεσάιζερ. Οι «Πονεμένες Παναγίες» χωρίζονται σε τρία μέρη, το πρώτο έχει τίτλο «Την ψυχήν διελεύσεται ρομφαία», το δεύτερο «Πλένοντας με κρασί και δάκρυα τα οστά» και το τρίτο «Μάνα, ήρτα!».
Λίγο μετά την παρουσίαση του έργου, επικοινώνησα με τον κ. Ηλία και τον ρώτησα αν οι «Πονεμένες Παναγίες» είναι μουσική παραμυθία ή υπόμνηση μιας ιεράς υποχρέωσης όλων μας στη διατήρηση της μνήμης... μου απάντησε πως οι «Πονεμένες Παναγίες» είναι ένα μνημόσυνο για τη μάνα τ’ αγνοούμενου... «εν ονόματι Τριανταφυλλιά, η οποία, στην προσωποποίηση της κάθε μάνας, στο τρίτο μέρος του έργου μετουσιώνεται στο “Ρόδον το Αμάραντο”, δηλαδή σε αυτό που ο χρόνος δεν μπορεί να το μαράνει. Η μνήμη δεν φθείρεται, όπως και η ιστορική τραγωδία της σύγχρονης Κύπρου». Ο συνθέτης, όπως και σε άλλες περιπτώσεις (βλ. την «Ελευθερία», ανάθεση των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση με 111.511 νότες) υπογράφει ένα ακόμη έργο στο οποίο συνομιλούν ήχοι, ηχοτοπία και διαφορετικές μουσικές υφές... σε αυτή την πολυφωνία ήχων, όταν τον ρωτώ σχετικά μου λέει πως τον οδηγεί ο θεματικός του πυρήνας και οι έμφυτοι του ηχητικοί και άλλες παράμετροι και συγκεκριμενοποιεί: «Εν αρχή, η τραυματική εμπειρία της όλης τραγωδίας – ο αυξομειούμενος ήχος της σειρήνας. Στη συνέχεια, τα εκκλησιαστικά σκεύη μέχρι το άγημα των τυφεκιστών, το οποίο “εκπυρσοκροτεί” τη μνήμη, τα κείμενα συνάμα με τις γλωσσικές ποικιλίες των ελληνικών, από την αρχαία ελληνική, την κυπριακή και νεοελληνική γλώσσα, την εκκλησιαστική και βυζαντινή υμνογραφία, τη λαϊκή και κλασική μουσική υφή» και συνεχίζει: «Όλα αυτά αποκτούν κατά τη διάρκεια της συνθετικής πράξης μια νέα διάσταση και ταυτότητα. Απελευθερώνονται από την αρχική τους κατάσταση, ως πρώτη ύλη, και ενσωματώνονται σ’ ένα ορατόριο, μέσω της προσωπικής μου σύγχρονης αντίληψης, προσδοκώντας την άμεση επικοινωνία μ’ ένα αυτόνομο μουσικό κώδικα επικοινωνίας».
Τα ηχοτοπία του αγήματος ή της σειρήνας είναι η ηχηρή υπόμνηση της τραγωδίας του 1974 η εις Άδου κατάβασις και το «Μάνα Ήρτα» η Ανάσταση... Βρίσκουν λυτρωμό ποτέ αυτές οι πονεμένες Παναγίες; ρωτώ τον συνθέτη: «Οι μάνες στο ορατόριο προσδοκούν στη λύτρωση ως απόρροια μιας συνειδητότητας, αναστοχαστικής και ενορατικής. H εξύψωσή τους ως μιας σύγχρονης Παναγίας υπερβαίνει το γήινο και εστιάζεται στη θεϊκή πίστη για δικαιοσύνη, στην απαλλαγή των παθών και στην επανένωση με το παιδί της» μου απαντά.
«Η οικουμενική διάσταση του ορατορίου, το οποίο τοποθετεί τη μάνα ως ιερό σύμβολο τραγικότητας και πίστης για την αναστάσιμη νίκη επί του κακού και των δεινών»
Η μάνα ιερό σύμβολο
Πολλές φορές αρκεί ένα άτομο να μετουσιώσει την ελπίδα σε συλλογικό δυναμισμό γι’ ανατροπή του κατεστημένου και του εφήμερου απραγματοποίητου σε επιτεύξιμο του αύριο
Αναφέρω στον κ. Ηλία δυο γραμμές από τα λόγια του Χορού των «Ικέτιδων» του Ευριπίδη, τα «Γοργά η ζωή κυλάει, ας την περνούμε με όση μπορούμε ειρήνη και ηρεμία» και τον ρωτώ αν έχει το ορατόριο που συνέθεσε στοιχεία πέραν από αυτά του πόνου και της απώλειας εν γένει... «Ο πόνος και η απώλεια πλάθει στη διάρκεια του χρόνου το εσωτερικό μεγαλείο της μάνας, αυτό της άμωμης αγάπης, της καρτερικότητας, της υπομονής, της προσφοράς και της απαντοχής. Είναι η αρχή και η συνέχεια, το φως και η ελπίδα. Προκαλεί ρίγη συγκίνησης και ενεργοποιεί μυστικούς κώδικες επικοινωνίας με το παιδί της. Εξίσου και η οικουμενική διάσταση του ορατορίου, το οποίο τοποθετεί τη μάνα ως ιερό σύμβολο τραγικότητας και πίστης για την αναστάσιμη νίκη επί του κακού και των δεινών».
Συνεχίζω πάλι με στίχους... «Θεριά οι ανθρώποι δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν» λέει ο Κ. Βάρναλης στους Πόνους της Παναγιάς... έχουμε ελπίδα, κ. Ηλία, να δούμε καλύτερες μέρες σε μια νέα, ενωμένη Κύπρο; «Αν κάποιος θεωρεί ότι δεν υπάρχει ελπίδα, αρχίζει να πιστεύει πως δεν υπάρχει ελπίδα και ως εκ τούτου ζει χωρίς ελπίδα» μου λέει και συνεχίζει: «Ουσιώδης ελπίδα ισοδυναμεί με την υπερνίκηση της αντιξοότητας, την προαγωγή της πνευματικής αντοχής και δυνάμεως. Πολλές φορές αρκεί ένα άτομο να μετουσιώσει την ελπίδα σε συλλογικό δυναμισμό γι’ ανατροπή του κατεστημένου και του εφήμερου απραγματοποίητου σε επιτεύξιμο του αύριο».
Ο Μάριος Ιωάννου Ηλία με τις «Πονεμένες Παναγίες» έφερε μπροστά μας όλες εκείνες τις μάνες που έστεκαν καρτερικά στο Λήδρα Πάλλας, στο Φιλοξένια, στην οδό Λήδρας, στα ξωπόρτια τους για να μάθουν τι απέγινε, χρόνια πολλά μετά τους πυριπνόους Ιούλη και Αύγουστο του 1974, κι εγώ στρέφομαι στον Ρίτσο: «Γιε μου, ποια Μοίρα στόγραφε και ποια μου τόχε γράψει /τέτοιον καημό, τέτοια φωτιά στα στήθεια μου ν᾿ ανάψει;» και από εκεί σε ολόκληρο τον «Θόλο» του Κυριάκου Χαραλαμπίδη μα κυρίως στον στίχο «Τρέξε, αν μ’ ακούς, τρέξε Χριστάκη γιε μου, κι έλα στη μάνα σου, ας είναι κι έξι μηνες» από την «Παλαικυθρίτισσα Γ΄».
