Η καθημερινότητα μπορεί να είναι και ονειρεμένη

Ο Αντώνης Βολανάκης, εικαστικός, επίκουρος καθηγητής Τμήμα Καλών Τεχνών, Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, μιλάει στην «Κ» για τη συμμετοχή του στο 10ο διεθνές φεστιβάλ ΣΑΡΔΑΜ: η λογοτεχνία αλλιώς. Ο Αντώνης Βολανάκης, ο οποίος θα συμμετάσχει στην ομαδική βραδιά (Sardam Main Event), στην έναρξη της βραδιάς θα υπάρχει και εικαστική παρέμβασή του. Ο Αντώνης Βολανάκης λέει στην «Κ» πως η οπτική ποίηση, για παράδειγμα τα καλλιγράμματα του Μαλαρμέ και του Απολλιναίρ, ακόμα είναι σύγχρονα, έτσι κι αλλιώς και στις εικαστικές τέχνες ακόμα διαπραγματευόμαστε τις πρωτοπορίες των αρχών του 20ού αιώνα που έσπασαν τις παραδόσεις της αυτονομίας της ζωγραφικής και της γλυπτικής, δηλαδή τα τελευταία 100 χρόνια ακόμα «χωνεύουμε» τις αλλαγές.

 –Κατ’ αρχάς τι μπορούμε να πούμε γι’ αυτό που θα παρουσιάσετε στο φεστιβάλ Σαρδάμ;
–Μάλλον τίποτα, ελάτε να το ζήσετε!

–Πώς οι λέξεις μπορούν να μετατραπούν σε εικαστικό έργο και να αποτελέσουν ένα αυτόνομο έργο;
–Η σύνδεση εικόνας και λέξεων είναι καταστατική από τις πρώτες καταγραφές γλώσσας και αφήγησης. Ας θυμηθούμε ότι τα ιερογλυφικά, τα εικονογράμματα και τα ιδεογραφήματα είναι μέθοδοι αφηγήσεων που συνδέουν την καθημερινή μας πρακτική, η οποία διεισδύει και στην ψηφιακή μας παρουσία. Σαν να υπάρχει μια κυκλική αφήγηση προς το παρελθόν καθώς τα emoticons έχουν αντικαταστήσει λέξεις και συνλειτουργούν στην καθημερινή μας επικοινωνία.
Από την άλλη, η αντιμεταβίβαση μεταξύ των τεχνών είναι μία μέθοδος που τη διδάσκουμε και στο Πανεπιστήμιο: η συνάντηση της λογοτεχνίας με τις εικαστικές τέχνες έχει γενικά και ειδικά χαρακτηριστικά που αξίζει να μελετήσει κανείς από τις πρωτοπορίες του προηγούμενου αιώνα. Η οπτική ποίηση, για παράδειγμα τα καλλιγράμματα του Μαλαρμέ και του Απολλιναίρ, ακόμα είναι σύγχρονα, έτσι κι αλλιώς και στις εικαστικές τέχνες ακόμα διαπραγματευόμαστε τις πρωτοπορίες των αρχών του 20ού αιώνα που έσπασαν τις παραδόσεις της αυτονομίας της ζωγραφικής και της γλυπτικής, δηλαδή τα τελευταία 100 χρόνια ακόμα «χωνεύουμε» τις αλλαγές.

–Είναι οι λέξεις, εν είδει λεζάντας ή επεξηγηματικού κειμένου, αυτές καθ’ αυτές αρκετές για να μας κάνουν να αντιληφθούμε πλήρως ένα εικαστικό έργο;
–Η αντίληψη του εικαστικού έργου είναι διαδικασία σωματικής και διανοητικής εμπειρίας. Ένα έργο τέχνης το προσλαμβάνουμε και το αναλαμβάνουμε ως θεατές με όλες τις αισθήσεις μας, τα διαφορετικά γνωσιακά πλαίσια που μπορεί να έχουμε για να γίνουμε οι τελικοί ιδιοκτήτες/τριες των ν(ο)ημάτων και των αναπαραστάσεων που φέρουν. Βέβαια και το ά-λογο του ενστίκτου μας στη συνάντησή μας με έργα τέχνης διαμορφώνει αρχικά μία πρωτογενή εμπειρία αλλά και ένα δίκτυο συγκείμενών της. Οπότε ο τίτλος του έργου τέχνης μπορεί να φωτίσει ή να διαβρώσει το κυρίαρχο αφήγημα του έργου τέχνης ή να αιωρείται ανάμεσα στο studium και στο punctum του έργου.

Ο πολιτισμός είναι και τα αποτελέσματα και μία διαδικασία παραγωγής και καλλιέργειας της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Στη φωτογραφία γλυπτική εγκατάσταση μεγάλου μεγέθους που αποτελείται από 33 νυφικά, στην έκθεση “Ειδύλλια Οδός” στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Ρέθυμνο.

–Αλλάζει ο κόσμος με την τέχνη ή πρόκειται για ένα a priori λάθος ερώτημα;
–Ο κόσμος εξελίσσεται ως ένα εν-τω-γίγνεσθαι οικοσύστημα. Η τέχνη, η επιστήμη, η φιλοσοφία, η θρησκεία υπηρετούν το υπαρξιακό και οντολογικό ερώτημα της ζωής και του θανάτου. Ας πιστεύουμε στην αλλαγή για να πραγματωθεί μία μικρή μετατόπιση.

–Τι σημαίνει πολιτισμός για εσάς; Υπάρχει ορισμός;
–Ο πολιτισμός εγκαθιδρύεται στην καθημερινή μας πρακτική του «ευχαριστώ / παρακαλώ» και της ειλικρινούς καλημέρας. Η ενεργός ακρόαση προς τους συνανθρώπους μας. Αυτό προσπαθεί και η τέχνη: να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους. Ας το κάνει και με αισθητικές αξίες μόνο μερικές φορές, μας μαλακώνει και μας ευαισθητοποιεί. Ο πολιτισμός είναι και τα αποτελέσματα και μία διαδικασία παραγωγής και καλλιέργειας της ανθρώπινης δημιουργικότητας.

Το εκάστοτε έργο τέχνης έχει δημιουργηθεί σ’ ένα συγκεκριμένο χρονικό και χωρικό πλαίσιο και μετακινείται η νοηματοδότησή του κάθε φορά. Στη φωτογραφία το τρίπτυχο έργο ‘All is less’, (μεικτής τεχνικής με φωτογραφία, σχέδιο, κολάζ) που διαπραγματεύεται τη γυναικεία έμφυλη ταυτότητα που βασίζεται σε ένα αρχείο από τις Βρυξέλλες.

–Είναι τα έργα τέχνης παιδιά της κάθε κοινωνίας; Τι σημαίνει διαχρονικό έργο τελικά;
–Τίποτα. Η έννοια της διαχρονικότητας είναι μία ανάγκη του ανθρώπου να εξηγεί τα πράγματα με τέτοιο τρόπο για να νιώθει ότι τα ορίζει. Η επιστήμη της Φυσικής εδώ και δεκαετίες μάς μιλά για πολλαπλές και παράλληλες διαστάσεις μέσα και έξω από το χρόνο. Οι καλλιτέχνιδες/ες αναγνωρίζονται μετά θάνατο συνήθως και οι εν ζωή αναγνωρισμένοι πολλάκις ξεχνιούνται μετά από ένα δύο αιώνες. Το εκάστοτε έργο τέχνης έχει δημιουργηθεί σ’ ένα συγκεκριμένο χρονικό και χωρικό πλαίσιο και μετακινείται η νοηματοδότησή του κάθε φορά. Ας δεχτούμε ότι όλη η τέχνη είναι διαχρονική για να ξεφύγουμε από αξιολογικά κριτήρια, τα οποία θα καταρρίψουν οι ιστορικοί και θεωρητικοί τέχνης μετά από εκατό χρόνια.

–Είναι η τέχνη φάρμακο και αντίδοτο στο δηλητήριο της καθημερινότητας;
–Η καθημερινότητα μπορεί να είναι και ονειρεμένη! Ας μην ξεχνάμε ότι τα αντίθετα ισχύουν εξίσου. Το φάρμακο μπορεί να είναι και φαρμάκι. Η τέχνη μπορεί και συνλειτουργεί με δημιουργική παραίνεση στο φαντασιακό μας και μπορεί να μετουσιώσει την πραγματικότητα σε όσους ανθρώπους το επιτρέψουν. Οι άνθρωποι όλοι είναι δημιουργοί. Συν Τέχνη και χείρα κίνει!

Aυτή την περίοδο ο Αντώνης Βολανάκης εκθέτει και στην γκαλερί Citronne στο Κολωνάκι στην Αθήνα στην ομαδική έκθεση “Εγγύτητες και αποστάσεις ΙΙ”, το τρίπτυχο έργο ‘All is less’, (μεικτής τεχνικής με φωτογραφία, σχέδιο, κολάζ) διαπραγματεύεται την γυναικεία έμφυλη ταυτότητα που βασίζεται σε ένα αρχείο από τις Βρυξέλλες. Τα πλευρικά μέρη εμπνέονται από τους στίχους του Paul Celan “All things are less than they are. All are more” και παραπέμπουν στο παράδοξο της ταυτότητας και της αναπαράστασής της. Επίσης στην έκθεση “Ειδύλλια Οδός” στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Ρέθυμνο -σε επιμέλεια της καλλιτεχνικής διευθύντριας Μαρίας Μαραγκού- μπορείτε να δείτε την γλυπτική εγκατάσταση μεγάλου μεγέθους που αποτελείται από 33 νυφικά.

Πληροφορίες

Θέατρο Ριάλτο / Ανδρέα Δρουσιώτη 19, Πλατεία Ηρώων, Λεμεσός.

Σάββατο, 24 Σεπτεμβρίου, ώρα 8 μ.μ.

Είσοδος - 8 ευρώ / Κρατήσεις: 77777745 & E-ticket: www.rialto.com.cy

Το φεστιβάλ Σαρδάμ θα λάβει χώρα στη Λεμεσό, στις 23, 24 και 25 Σεπτεμβρίου και στην Αθήνα στις 22 Οκτωβρίου.