Του Απόστολου Κουρουπάκη
Οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη Προέδρου στη νεαρά Κυπριακή Δημοκρατία έγιναν στις 13 Δεκεμβρίου του 1959. Κεντρικό πρόσωπο της πρώτης εκείνης εκλογικής αναμέτρησης του 1959 ήταν ο Γλαύκος Κληρίδης, ο οποίος δεν υποστήριξε την υποψηφιότητα του πατέρα του Ιωάννη. και κατηγορήθηκε ότι δεν υπάκουσε, ως όφειλε, στη χριστιανική εντολή «τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου...». Ο Γλαύκος Κληρίδης απαντούσε με το αρχαιοελληνικό ρητό: «Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερόν εστιν η Πατρίς και σεμνότερον και αγιώτερον». Οι υποψήφιοι ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο οποίος στηριζόταν από τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ, θεωρούμενος ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης των Ε/κ. Αντίπαλος του Μακαρίου ήταν ο δικηγόρος Ιωάννης Κληρίδης, πρώην δήμαρχος Λευκωσίας που στηριζόταν από τις δυνάμεις του ΑΚΕΛ, αλλά και όσων ήταν αντίθετοι με τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, που συνασπίστηκαν στη «Δημοκρατική Ένωση», όπως οι Πολύκαρπος Ιωαννίδης, ο δήμαρχος Λευκωσίας Θεμιστοκλής Δέρβης, και άλλοι.
Στο βιβλίο του «Η κατάθεσή μου» ο Γλαύκος Κληρίδης αναφέρει ότι προσπάθησε να πείσει τον πατέρα του να αποσύρει την υποψηφιότητά του για να προλάβει την αναμέτρηση με τον Μακάριο. Μία εκλογική αντιπαράθεση, αν και θα έβρισκε κερδισμένο τον Αρχιεπίσκοπο, θα έθετε εν αμφιβόλω τις Συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου. Μετά από συζήτηση Ιωάννη και Γλαύκου Κληρίδη και τη συνάντηση του τελευταίου με τον Μακάριο κανονίστηκε συνάντηση των δύο ανδρών στην παλιά Αρχιεπισκοπή με τον Γλαύκο να παρίσταται ως κοινός γνωστός. «Η συνάντηση έγινε στην παλιά αρχιεπισκοπή στις αρχές Νοεμβρίου 1959, έξι εβδομάδες πριν από τις προεδρικές εκλογές […] Ο Μακάριος άρχισε τη συζήτηση καλωσορίζοντας τον Γιάννη Κληρίδη. Ύστερα, αποφεύγοντας το θέμα των συμφωνιών, είπε ξαφνικά: ‘Κύριε Κληρίδη, έχετε έναν πολύ πειστικό γιο. Με έπεισε ότι για το καλό της Κύπρου πρέπει να ζητήσω από ορισμένους επικριτές μου να γίνουν σύμβουλοί μου. Ο Γιάννης Κληρίδης απάντησε ότι γνώριζε τη λογική των επιχειρημάτων μου. Δήλωσε ότι είχε δώσει τον λόγο του στις αντιπολιτευόμενες ομάδες πως θα κατέβαινε ως υποψήφιος τους και ότι δε θα υπαναχωρούσε παρά μόνον εάν και εκείνοι συμφωνούσαν με την πρότασή μου. Είπε ακόμα ότι είχε ζητήσει συνάντηση για να συζητηθεί το θέμα και ότι θα βοηθούσε πολύ αν μπορούσε να διαβεβαιώσει τις αντιπολιτευόμενες ομάδες ότι μετά τη χωρίς αντίπαλο εκλογή του, ο Μακάριος θα διόριζε νέο υπουργικό συμβούλιο και θ’ αντιμετώπιζε τους σημερινούς υπουργούς ως προσωρινούς. Η ερώτηση αυτή με αιφνιδίασε. Αιφνιδίασε επίσης και τον Μακάριο, ο οποίος με κοίταξε περιμένοντας να επέμβω ως κοινός γνωστός. Πράγμα που έκανα. Είπα ότι αυτό που συζητούσαμε ήταν η πρότασή μου να διοριστούν ορισμένες πολιτικές προσωπικότητες ως σύμβουλοι κι όχι ως υπουργοί. Η πρότασή μου δεν προέβλεπε αλλαγή υπουργών, αλλά την ανάμειξη της πείρας με το καινούργιο πνεύμα που δημιούργησε ο αγώνας και εξέφρασαν αυτοί που πήραν μέρος. Ο Μακάριος γύρισε στο Γιάννη Κληρίδη και του είπε: ‘Νομίζω ότι ο γιος σας απάντησε στην ερώτησή σας, κ. Κληρίδη’. Κι ο πατέρας μου του αποκρίθηκε: ‘Ναι, μου απάντησε’».
Ο ρόλος του προέδρου από συνταγματική σκοπιά
Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας στο άρθρο 1 αναφέρει: «Η Κυπριακή Πολιτεία είναι ανεξάρτητος και κυρίαρχος Δημοκρατία, προεδρικού συστήματος, της οποίας ο Πρόεδρος είναι Έλλην και ο Αντιπρόεδρος Τούρκος, εκλεγόμενοι αντιστοίχως υπό της ελληνικής και της τουρκικής κοινότητος της Κύπρου, ως εν τω παρόντι Συντάγματι ορίζεται». Αυτή η συνταγματική επιταγή, λόγω της αποχώρησης των Τ/κ από τα πολιτειακά όργανα της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν εφαρμόζεται, έως ότου φυσικά βρεθεί μία λύση που θα επιστρέφει τη χώρα σε πολιτειακή και συνταγματική κανονικότητα.
Στο άρθρο 36 αναφέρεται ρητά πως ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο Αρχηγός της Πολιτείας και προηγείται πάντων εν τη Δημοκρατία. Όσον αφορά τις συνταγματικές διατάξεις για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας, αυτές ορίζονται από το άρθρο 39, παράγραφος 2 του Συντάγματος όπου αναφέρεται: «Ο υποψήφιος ο λαμβάνων υπέρ τα πεντήκοντα επί τοις εκατόν των δοθεισών εγκύρων ψήφων εκλέγεται. Εάν μηδείς των υποψηφίων λάβη τον απαιτούμενον αριθμόν ψήφων, η εκλογή επαναλαμβάνεται κατά την αντίστοιχον ημέραν της αμέσως επομένης εβδομάδος μεταξύ των δύο υποψηφίων των λαβόντων τον μεγαλύτερον αριθμόν των δοθεισών εγκύρων ψήφων και ο υποψήφιος ο λαμβάνων κατά την επαναληπτικήν ταύτην εκλογήν τον μέγιστον αριθμόν των δοθεισών εγκύρων ψήφων θεωρείται ως εκλεγείς».
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από την ελληνική κοινότητα, όπως ορίζεται στο Σύνταγμα, για διάρκεια πέντε ετών, μετά από καθολική και μυστική ψηφοφορία, έχοντας εξασφαλίσει την απόλυτη πλειοψηφία των έγκυρων ψήφων. Συμφώνως με το άρθρο 41 του Συντάγματος το λειτούργημα του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι ασυμβίβαστο με οποιοδήποτε «αξίωμα του υπουργού ή του βουλευτού ή του μέλους Κοινοτικής Συνελεύσεως ή δημοτικού συμβουλίου, συμπεριλαμβανομένου του δημάρχου, ή προς την ιδιότητα του ανήκοντος εις τας ενόπλους δυνάμεις ή τας δυνάμεις ασφαλείας της Δημοκρατίας ή προς έτερον δημόσιον ή δημοτικόν αξίωμα ή θέσιν».
Όπως ορίζεται στο άρθρο 42 ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας εγκαθίστανται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, ενώπιον της οποίας δίνουν τη διαβεβαίωση: «Διαβεβαιώ επισήμως πίστιν και σεβασμόν εις το Σύνταγμα και τους συνάδοντας αυτώ νόμους και εις την διατήρησιν της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητος της Δημοκρατίας της Κύπρου».
Τροποποίηση άρθρου 40
Με τον περί της Δέκατης Τρίτης Τροποποίησης του Συντάγματος Νόμο του 2019 τροποποιήθηκε το άρθρο 40 του Συντάγματος, το οποίο απαγορεύει πλέον τρίτη θητεία στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, με την προσθήκη του εδαφίου ε, στο άρθρο όπου αναφέρεται στις τυπικές προϋποθέσεις, να είναι πολίτης της Δημοκρατίας, να έχει συμπληρώσει τα 35, να μην έχει καταδικαστεί, να μην πάσχει από διανοητική νόσο. Στο πέμπτο εδάφιο, με την τροποποίηση σημειώνεται επιπρόσθετα να μην έχει υπηρετήσει συνεχόμενα στο αξίωμα του Προέδρου ή του Αντιπροέδρου της Δημοκρατίας τις αμέσως δύο προηγούμενες θητείες. Το άρθρο 40 είναι δυνατόν να τροποποιηθεί επειδή, όπως αναφέρεται στο Προοίμιο του Νόμου, το Άρθρο 40 του Συντάγματος δεν περιλαμβάνεται στα θεμελιώδη Άρθρα του Συντάγματος τα οποία δεν μπορούν με οποιοδήποτε τρόπο να τροποποιηθούν ή να καταργηθούν, και επειδή, λόγω της συνεχιζόμενης τουρκικής κατοχής και των εξαιρετικών συνθηκών που επικρατούν στην Κύπρο ως αποτέλεσμα αυτής, οι Τουρκοκύπριοι δεν συμμετέχουν στη λειτουργία της Βουλής των Αντιπροσώπων, και επειδή το δίκαιο της ανάγκης δικαιολογεί τη διατήρηση της εξουσίας της Βουλής των Αντιπροσώπων να τροποποιεί μη θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος.
Βλ. Χ. Θ. Λοττίδης, «Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, η πολυπλοκότητα του και η ανεπιτυχής προσπάθεια αναθεώρησής του, τo 1963», εκδ. Σάκκουλα, 2019.
