Παρακολουθήσεις: Υπό μελέτη αυστηρότερο πλαίσιο για λογισμικά διπλής χρήσης

Για την αυστηροποίηση του πλαισίου που διέπει την αδειοδότηση συσκευών διπλής χρήσης, που σχετίζονται με παρακολουθήσεις προσώπων, εργάζεται αυτό το διάστημα το Υφυπουργείο Έρευνας και Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, στον απόηχο της ψήφισης της έκθεσης και των συστάσεων του Ευρωκοινοβουλίου για τις παρακολουθήσεις, όπου γίνεται ειδική αναφορά και στην Κύπρο. Αυτό ανέφερε ο Γενικός Διευθυντής του Υφυπουργείου Έρευνας Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, Στέλιος Χειμώνας, στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών, η οποία εξέτασε σε δεύτερη συνεδρία της την εμπλοκή της Κύπρου στην παραγωγή και διάθεση λογισμικών που ενδέχεται να χρησιμοποιούνται για παράνομες παρακολουθήσεις και με στόχο να ενημερωθεί από τις κρατικές αρχές για την εφαρμογή των συστάσεων της Ευρωβουλής.

Όπως είπε ο κ. Χειμώνας, «αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα ενιαίο πλαίσιο για όλα τα προϊόντα διπλής χρήσης. Εκείνο που προσπαθούμε να κάνουμε, είναι να ξεχωρίσουμε τον εξοπλισμό κυβερνοεπιτήρησης, και να έχουμε ειδικές ρυθμίσεις, λόγω και της ιδιάζουσας χρήσης αυτού του εξοπλισμού». Διεκρίνισε ότι πλέον θα δημιουργηθούν δύο ξεχωριστά μητρώα, ένα για τους κατασκευαστές τέτοιων συσκευών για το οποίο δημιουργήθηκε ένα πρώτο προσχέδιο νομοθεσίας, ενώ θα δημιουργηθεί και ένα δεύτερο μητρώο εξοπλισμού (είτε για ολόκληρο εξοπλισμό είτε τμήματα του και είτε για «software» είτε για «hardware»). Επίσης, σημείωσε ότι στη νομοθεσία θα υπάρχουν ρυθμίσεις για επιτήρηση της αγοράς και το δικαίωμα παραλαβής δειγμάτων για σκοπούς ελέγχου. Είπε ότι προσανατολίζονται στο να αγοράσουν υπηρεσίες από το εξωτερικό για αυτού του είδους τους ελέγχους, διότι είναι περιορισμένες οι δυνατότητες στην Κύπρο, από άποψη εξειδικευμένων εργαστηρίων και ανθρώπινου δυναμικού. Διευκρίνισε ότι για αυτόν τον σκοπό θα αποταθούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Την ίδια ώρα, ο κ. Χειμωνας τόνισε ότι με την υφιστάμενη νομοθεσία και λόγω της ενιαίας αγοράς της ΕΕ, η εξαγωγή λογισμικού εντός της ΕΕ δεν ελέγχεται, αλλά ελέγχονται μόνο πράξεις με τρίτες χώρες και εξέφρασε την πρόθεση να υπάρξει ρύθμιση, ώστε να αδειοδοτείται οποιαδήποτε πράξη, είτε εντός είτε εκτός ΕΕ.

Υπ. Ενέργειας: Λογισμικά χρησιμοποιούνται είτε καλόβουλα είτε για κακόβουλους σκοπούς

Από πλευράς του Υπουργείου Ενέργειας, το οποίο εκδίδει τις σχετικές άδειες εξαγωγής, ο εκπρόσωπός του είπε ότι δεν έχουν εκδοθεί άδειες για κατασκοπευτικούς μηχανισμούς, ωστόσο εκδόθηκαν άδειες για λογισμικά διπλής χρήσης. Από τον Κλάδο Εξαγωγής Στρατηγικών Ειδών του Υπουργείου αναφέρθηκε ότι τα πιο πάνω λογισμικά χρησιμοποιούνται είτε καλόβουλα είτε για κακόβουλους σκοπούς, όπως η παρακολούθηση πολιτών, δημοσιογράφων και πολιτικών, και για κάθε άδεια που εκδίδεται πρέπει να υπάρχει περιγραφή του είδους υπό εξαγωγή και σε ποια κατηγορία κατατάσσεται. Σημειώθηκε ότι για την έκδοση της άδειας δηλώνεται το είδος υπό εξαγωγή και ο τελικός χρήστης, ενώ παραπέμπεται η αίτηση στο Υπουργείο Εξωτερικών, την ΚΥΠ και άλλους φορείς ώστε να γίνει ο τελικός έλεγχος για τη χώρα προορισμού και να ελεγχθεί αν είναι πρωτότυπο το πιστοποιητικό. Στο ερώτημα, αν υπάρχουν υποψίες, ότι δηλώνεται κάτι λανθασμένα ή δεν είναι καλόβουλη η χρήση, γίνονται σχετικοί έλεγχοι, όπως αναφέρθηκε.

Νομική Υπηρεσία: Η έκθεση για το κατασκοπευτικό βαν δεν θα δημοσιοποιηθεί

Κληθείσα να τοποθετηθεί, αν η Νομική Υπηρεσία θα ακολουθήσει τη σύσταση του Ευρωκοινοβουλίου προς την Κύπρο, «να δημοσιοποιήσει την έκθεση του ειδικού ερευνητή για την υπόθεση ‘‘Spyware Van’’, όπως ζητήθηκε από την επιτροπή PEGA, κατά την επίσημη αποστολή της στην Κύπρο», η εκπρόσωπος της ΝΥ επανέλαβε τη θέση του Γενικού Εισαγγελέα, ότι η έκθεση ενός ανακριτή δεν μπορεί να δημοσιοποιείται. Σε αυτό το σημείο η εκπρόσωπος θέλησε να εξηγήσει τη διαφορά μεταξύ μίας έκθεσης ανακριτή και ενός πορίσματος, αναφέροντας ότι το πόρισμα είναι το αποτέλεσμα μίας ερευνητικής επιτροπής, σε αντίθεση με μία έκθεση που περιλαμβάνει συμπεράσματα ενός αστυνομικού ανακριτή. Πρόσθσε ότι είναι με την ίδια λογική που ένας αστυνομικός ανακριτής που υπάγεται στην Αστυνομία, δεν θα δημοσιοποιήσει τη δική του έκθεση, που θα καταγράψει τη μαρτυρία και κάποιες παρατηρήσεις. Σύμφωνα με την εκπρόσωπο της Νομικής Υπηρεσίας, υπάρχουν ειδικές νομοθεσίες, που διέπουν την εμπιστευτικότητα αυτών των εγγράφων.

Σε αυτό το σημείο το μέλος της Επιτροπής και βουλευτής του ΑΚΕΛ, Άριστος Δαμιανού, ο οποίος μαζί με άλλους βουλευτές του κόμματός του ενέγραψαν το θέμα στην Επιτροπή, παρενέβη και ανέφερε ότι λόγω της άρνησης δημοσιοποίησης από τη Νομική Υπηρεσία και το Υπουργείο Δικαιοσύνης του πορίσματος για το βαν, παρά και τις συστάσεις του Ευρωκοινοβουλίου, το ΑΚΕΛ θα προχωρήσει σε μια σειρά ενεργειών, οι οποίες θα ανακοινωθούν τις επόμενες εβδομάδες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ανακοινωσε στη Βουλή την πρόθεση να προχωρήσει μαζί με τον Ευρωβουλευτή Γιώργο Γεωργίου σε μια δημοσιογραφική διάσκεψη στις αρχές Ιουλίου, όπου θα παραθέσουν στοιχεία και γεγονότα, με αναφορά και σε πολιτικές ευθύνες σε σχέση με τις παρακολουθήσεις.

Εξηγήσεις από Αρχηγό Αστυνομίας για τη συνεργασία με την NCIS

Ο Αρχηγός Αστυνομίας, Στέλιος Παπαθεοδώρου, αφού εξέφρασε την υποστήριξη της Αστυνομίας στο νομοσχέδιο που προωθείται για αυστηροποίηση του πλαισίου, έδωσε εξηγήσεις για τη συνεργασία που είχε η Αστυνομία με την NCIS Intelligence and Security Services, συμφερόντων του Αβραάμ Σαχάκ Άβνι. Ο συγκεκριμένος επιχειρηματίας φέρεται να είναι στενός συνεργάτης του ιδρυτή της Intellexa, Ταλ Ντίλιαν, ενώ διασυνδέθηκε και με την υπόθεση του κατασκοπευτικού βαν, αλλά και με το λογισμικό Predator. Ο κ. Παπαθεοδώρου τόνισε ότι μετά τη δέσμευσή του στην προηγούμενη Συνεδρίαση της Επιτροπή Νομικών, «ένιωθα την ανάγκη να ξεκαθαρίσω το θέμα και την οποιαδήποτε σχέση είχε η Αστυνομία, σε σχέση με την εταιρεία ή τα πρόσωπα, που φέρονται να εμπλέκονται στη συνέχεια με την υπόθεση του βαν». Γι’ αυτόν τον σκοπό αναφέρθηκε, βασιζόμενος σε τιμολόγια, στο ιστορικό αγοράς δικανικής συσκευής εξαγωγής δεδομένων από την Αστυνομία, για υποβοήθηση στη διερεύνηση υποθέσεων, όπου φαίνεται η συνεργασία της Αστυνομίας με τη NICS σε δύο ξεχωριστές περιπτώσεις.

Συγκεκριμένα, ο Αρχηγός είπε ότι το 2011 η Αστυνομία αγόρασε συσκευή από εταιρεία, μετά από παρουσίαση της σε έκθεση στη Γερμανία, για εξαγωγή δεδομένων από κινητά τηλέφωνα και τάμπλετ, σύμφωνα με τις πρόνοιες νομοθεσιών και μόνο μετά από σχετικό διάταγμα από το δικαστήριο. Επίσης η γερμανική εταιρεία προχώρησε, είπε, σε εκπαίδευση πέντε μελών της Αστυνομίας.

Το 2014 αγοράστηκε και δεύτερη συσκευή από την ίδια εταιρεία, αλλά όσον αφορά την πληρωμή, τους παρέπεμψαν αυτή τη φορά στην εταιρεία NCIS Intelligence and Security Services, αφού τους ενημέρωσαν ότι ήταν ο εξουσιοδοτημένος αντιπρόσωπός τους στην Κύπρο. Το 2016, συνέχισε ο κ. Παπαθεοδώρου, τους παρέπεμψαν σε άλλο επίσημο αντιπρόσωπο στην Κύπρο, με τον οποίο υπάρχει συνεργασία μέχρι σήμερα. Σημείωσε επίσης ότι η άδεια για τη NCΙS Intelligence and Security Services εκδόθηκε το 2013 και με τη λήξη της το 2020 δεν ανανεώθηκε, μετά τα γεγονότα με το βαν. Στο τέλος, ο Αρχηγός τόνισε ότι η Αστυνομία συνεργάζεται κάθε χρόνο με χιλιάδες ιδιωτικές εταιρείες, και δεν σημαίνει ότι αν διαπράξουν κάποιοι αδίκημα, τότε η Αστυνομία θα πρέπει να είναι υπόλογη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην προηγούμενη Συνεδρίαση της Επιτροπής, στις 9 Νοεμβρίου 2022, ο βουλευτής του ΑΚΕΛ, Άριστος Δαμιανού, είχε θέσει το θέμα της συνεργασίας της Αστυνομίας με την εν λόγω εταιρεία και ζήτησε απαντήσεις από τον κ. Παπαθεοδώρου. Ο τελευταίος δήλωσε ότι δεν υπήρχε τέτοια συνεργασία. Είχε, ώμος, δεσμευτεί να διερευνήσει ξανά τα όσα είχαν αναφερθεί, για να επιβεβαιώσει τελικά και μετά από έρευνα της Αστυνομίας, στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» και τον δημοσιογράφο Φάνη Μακρίδη, τη συνεργασία της Αστυνομίας με την εταιρεία NCIS στις δύο πιο πάνω περιπτώσεις.

Με ηχηρές απουσίες η συζήτηση

Αίσθηση προκάλεσε στην έναρξη της Συνεδρίας στην Επιτροπή Νομικών η διαπίστωση της απουσία πολιτικών προϊσταμένων Υπουργείων και Υφυπουργείων, που κλήθηκαν να παρευρεθούν. Το μέλος της Επιτροπής, Άριστος Δαμιανού, επέκρινε την απουσία υπουργών και υφυπουργών από τη συνεδρίαση, λόγω Υπουργικού Συμβουλίου. «Δεν είναι τυχαίο, θεωρούμε ως ΑΚΕΛ, ότι απέναντί μας δεν έχουμε έναν πολιτικό προϊστάμενο», τόνισε, αναφερόμενος στους υπουργούς Ενέργειας, Γιώργο Παπαναστασίου, Δικαιοσύνης, Άννα Κουκκίδη – Προκοπίου και στον υφυπουργό Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, Φίλιππο Χατζηζαχαρία. Από τη συνεδρίαση απουσίαζε και ο Γενικός Εισαγγελέας, Γιώργος Σαββίδης.

Συμπεράσματα και συστάσεις Ευρωβουλής

Υπενθυμίζεται ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προχώρησε στη σύσταση ειδικής επιτροπής που διερεύνησε τα σκάνδαλα παρακολούθησης με τη χρήση κακόβουλων λογισμικών, και κατέληξε σε συγκεκριμένα συμπεράσματα και συστάσεις προς τα κράτη – μέλη, μεταξύ των οποίων καταγράφεται ότι η Κύπρος φέρεται ως κόμβος εξαγωγών συστημάτων υποκλοπής ιδιωτικής επικοινωνίας.

Συγκεκριμένα, το ψήφισμα καλεί την Κύπρο:

⦁ «να αξιολογήσει διεξοδικά όλες τις άδειες εξαγωγής που έχουν εκδοθεί για κατασκοπευτικό λογισμικό και να τις ανακαλέσει, όπου αρμόζει»

⦁ «να αξιολογήσει ενδελεχώς την αποστολή υλικού κατασκοπευτικού λογισμικού εντός της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ μεταξύ κρατών μελών και να χαρτογραφήσει τις διάφορες ισραηλινές εταιρείες ή εταιρείες οι οποίες ανήκουν και διοικούνται από Ισραηλινούς πολίτες και οι οποίες είναι εγγεγραμμένες στην Κύπρο και έχουν ανάμειξη σε τέτοιου είδους δραστηριότητες»

⦁ «να δημοσιοποιήσει την έκθεση του ειδικού ερευνητή για την υπόθεση ''Spyware Van'', όπως ζητήθηκε από την επιτροπή κατά την επίσημη αποστολή της στην Κύπρο» και

⦁ «να διερευνήσει πλήρως, με τη βοήθεια της Europol, όλες τις καταγγελίες για παράνομη χρήση και εξαγωγή κατασκοπευτικού λογισμικού, ιδίως σε δημοσιογράφους, δικηγόρους, παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών και Κύπριους πολίτες».