Kathimerini.gr
*Γαβριήλ Χαρίτος
Το Κατάρ αναδεικνύεται βασικός συντονιστής της διεθνούς προσπάθειας να παραταθεί η εκεχειρία Ισραήλ – Χαμάς και να απελευθερωθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι Ισραηλινοί αιχμάλωτοι, χωρίς να αποκλείεται μία κατάπαυση πυρός μακράς διαρκείας. Με βάση αυτό το δεδομένο και με αφορμή την ανθρωπιστική πτυχή του πολέμου στη Γάζα, ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης επισκέφθηκε στις 26-27/11 την Ντόχα για να προωθήσει τον σχεδιαζόμενο θαλάσσιο διάδρομο μεταφοράς ανθρωπιστικής βοήθειας στους Παλαιστινίους αμάχους.
Ωστόσο, ανεξαρτήτως των εξελίξεων στη Γάζα, η επίσκεψη Χριστοδουλίδη στο Κατάρ στόχευε στην εμβάθυνση των διμερών σχέσεων, που τα τελευταία χρόνια γνώρισαν ενδιαφέρουσες διακυμάνσεις, κυρίως λόγω της στρατηγικής συνεργασίας Ντόχας – Αγκυρας. Πέρα από τα καταριανά κεφάλαια που επενδύθηκαν στην τουρκική αγορά –εξέλιξη που σχετίζεται με τον γνωστό οικονομικό ανταγωνισμό μεταξύ Κατάρ και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων–, από τον Οκτώβριο του 2015 η Τουρκία διατηρεί στο Κατάρ στρατιωτική βάση, γεγονός που είχε τότε προβληθεί ως «επιστροφή της οθωμανικής επιρροής στον φυσικό της χώρο». Τα εγκαίνια της τουρκικής βάσης στο Κατάρ είχαν συμπέσει τόσο με τη διπλωματική κρίση που αντιμετώπιζε η Ντόχα με τη Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, όσο και με τις προβληματικές σχέσεις Αγκυρας – Ριάντ. Παράλληλα, η Ντόχα δεν ξεχνάει την εικόνα των σαουδαραβικών στρατευμάτων, όταν τον Μάρτιο του 2011 προήλαυναν στο γειτονικό Μπαχρέιν, κατόπιν πρόσκλησης του μονάρχη του, για να κατασταλεί η «Αραβική Ανοιξη», και μέχρι σήμερα θεωρεί ότι είναι χρήσιμη μία πρόσθετη (μουσουλμανική) ασπίδα προστασίας, πέραν των αμερικανικών στρατευμάτων που σταθμεύουν μόνιμα στην καταριανή χερσόνησο.
Εκτοτε, η στρατηγική συνεργασία Τουρκίας – Κατάρ έδειχνε να επεκτείνεται και στο Κυπριακό, όταν η Αγκυρα άρχισε δειλά να προωθεί τη «λύση των δύο κρατών». Η αποκάλυψη του σκανδάλου των Cyprus Papers από το δίκτυο Al Jazeera τον Αύγουστο του 2020, εξελήφθη στη Λευκωσία ως μία τουρκικής εμπνεύσεως προσπάθεια να εκτεθεί το ελληνοκυπριακό πολιτικό σύστημα ως «ακατάλληλο να διαχειριστεί τίμια» ένα «ενιαίο κυπριακό μέλλον», προσδίδοντας πρόσθετα επιχειρήματα στην αναθεωρημένη τουρκική επιχειρηματολογία για την επίλυση του Κυπριακού. Η κυπριακή αντίδραση αποδείχθηκε ευφυής, κινητοποιώντας το εγχώριο δικαστικό σύστημα με διάθεση αυτοκριτικής. Στη συνέχεια, αξιοποίησε το δεδομένο ότι τόσο η Κυπριακή Δημοκρατία, όσο και το Κατάρ αντιλαμβάνονται την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας ως «διπλωματικό εργαλείο».
Με αυτήν τη συλλογιστική, τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ του Al Jazeera ερμηνεύθηκαν από την κυπριακή διπλωματία ως «έμμεσο αίτημα» των Καταριανών για επέκταση της επιχειρηματικής τους παρουσίας στην Κύπρο. Aλλωστε, ήταν ακόμα νωπές οι μνήμες της ατυχούς απόπειρας των Καταριανών να επενδύσουν στην Ελλάδα της κρίσης, ενώ η Κύπρος αναδεικνυόταν ως εξίσου συμφέρουσα εναλλακτική. Ετσι, τον Δεκέμβριο του 2021 το Κατάρ εγκαινίασε την πρεσβεία του στη Λευκωσία, αποδεικνύοντας εμπράκτως ότι λαμβάνει αποστάσεις από τις τουρκικές διχοτομικές επιδιώξεις. Από την άλλη, δεν πρέπει να θεωρείται τυχαίο ότι ακριβώς ένα μήνα πριν από τα εγκαίνια της καταριανής πρεσβείας στη Λευκωσία, τα ΗΑΕ ανακοίνωναν επενδύσεις 10 δισ. δολαρίων στην τουρκική αγορά, τη στιγμή που η ψυχρότητα Κύπρου – Κατάρ λάμβανε τέλος.
Ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς ανέδειξε την ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα, ενεργοποιώντας τα τουρκικά ισλαμιστικά ανακλαστικά. Η Κύπρος, από την άλλη, έχει εμπεδώσει τα μαθήματα που έλαβε τον Μάιο του 2010, όταν η Αγκυρα θέλησε να αξιοποιήσει την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα με τον στολίσκο του «Mavi Marmara», που προηγουμένως θα στάθμευε στο κατεχόμενο λιμάνι της Αμμοχώστου, σε μια προσπάθεια διεθνούς νομιμοποίησης της «ΤΔΒΚ». Είναι φανερό ότι η κυπριακή πρωτοβουλία του θαλάσσιου διαδρόμου καλείται να αποτρέψει ενδεχόμενη επανάληψη παρόμοιας τουρκικής μεθόδευσης – ενόψει μάλιστα του 2024, χρονιά κατά την οποία εκτιμάται ότι η Αγκυρα θα εντείνει τις προσπάθειες να νομιμοποιήσει την «ΤΔΒΚ» με αφορμή τη συμπλήρωση 50 ετών από την εισβολή του 1974.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ο κομβικός ρόλος που επιδιώκει να αποκτήσει η Κυπριακή Δημοκρατία, με αφορμή την ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα, δεν αποτελεί μία απλή «υπόθεση γοήτρου». Αποτελεί δήλωση διεθνούς νομιμοποίησης και επιβεβαίωσης της μοναδικότητάς της. Και ο συντονιστικός ρόλος του Κατάρ σε αυτόν τον πόλεμο αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τις κυπριακές επιδιώξεις.
Ηδη από την τρίτη μέρα του πολέμου, Κατάρ και Ισραήλ φέρονται να συμφωνούν με την κυπριακή πρωτοβουλία, όπως διέρρευσε σε έγκυρα ισραηλινά ΜΜΕ. Τίποτα όμως δεν επιτυγχάνεται χωρίς εγγυήσεις. Μετά την επίσκεψη Χριστοδουλίδη στην Ντόχα, επίκειται αντιπροσωπεία Καταριανών επενδυτών στο νησί και η Λευκωσία αναμένει να δει τις προσπάθειές της να ευοδώνονται.
*Ο κ. Γαβριήλ Χαρίτος διδάσκει Ιστορία των Πολιτικών Σχέσεων Ελλάδας – Ισραήλ – Κύπρου στο Πανεπιστήμιο Μπεν Γκουριόν και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ.
