Οι εκλογές «Δεξιάς - Αριστεράς»

Η απόφαση για τη διενέργεια δημοτικών εκλογών, μετά την απαγόρευσή τους το 1931, ανακοινώθηκε τον Οκτώβριο του 1942, απόφαση που έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τη μεγαλύτερη μερίδα των πολιτών. Οι εκλογές θα γινόντουσαν τον Μάρτιο του 1943, σε όλους τους δήμους του νησιού, αστικούς και αγροτικούς, που έφταναν τον αριθμό των 15, ήτοι Ακανθού, Αμμόχωστος, Καραβάς, Κερύνεια, Κυθρέα, Λάπηθος, Λάρνακα Λεύκα, Λεύκαρα, Λευκόνοικο, Λεμεσός, Μόρφου, Λευκωσία, Πάφος και Πόλις. Οι εκλογές ορίστηκαν για τις 21 Μαρτίου του 1943 και η ανάδειξη δημάρχων και αντιδημάρχων θα γινόταν στην πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου, υπό την προεδρία του Βρετανού διοικητή κάθε επαρχίας.

Οι νέες δημοτικές αρχές θα αναλάμβαναν καθήκοντα την 1η Απριλίου 1943, όπως προβλεπόταν στον Περί Δήμων Νόμο (αρ. 23 του 1942), ο οποίος δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 27 Νοεμβρίου 1942. Ψήφο δικαιούντο μόνο οι άρρενες (δεν είχαμε καμία έκπληξη... όπως το 1905, που κατά λάθος ψήφισαν και γυναίκες για τις Σχολικές Εφορείες), άνω των 21 ετών και να έχει συνεχή κατοικία για 12 μήνες στη δημαρχούμενη περιοχή που θέλει να ψηφίσει. Οι εκλογικοί κατάλογοι άρχισαν να ενημερώνονται τον Δεκέμβριο του 1942, «Από της σήμερον, δύνανται άπαντες οι πολίται των δημαρχουμένων πόλεων και κωμοπόλεων της νήσου μας να αποταθούν προς τους οικείους Δήμους των προς εγγραφήν αυτών εις τους εκλογικούς καταλόγους διά τας προσεχείς δημοτικάς εκλογάς. Ελπίζομεν, ότι άπαντες οι δικαιούμενοι να έχουν ψήφον πολίται θα θελήσουν να ενασκήσουν το ύψιστον τούτο δικαίωμά των. Μέτρον πολιτισμού είναι η επίδειξις ενδιαφέροντος υπέρ των κοινών». Λίγες μέρες αργότερα, στην «Εσπερινή» διαβάζουμε πως «ο αριθμός των εγγραφέντων εις τους εκλογικούς καταλόγους του Δήμου Λευκωσίας Ελλήνων είναι μεγαλύτερος εκείνου της προηγουμένης καταγραφής. Εν συνόλω πλησιάζει τας 5.000. Εις Βαρώσια ενεγράφησαν 3.090, εις Λεμεσόν 3.800, εις Λάρνακα 3.100, και εις Πάφον περίπου 1.600 πολίται».

Όσο για το σύστημα ψηφοφορίας διατηρήθηκε αυτό της κάλπης, χωρισμένη σε «λευκά» και «μαύρα»... Λόγω ελαττωματικότητας των καλπών και αναμείξεως των λευκών και μαύρων ψηφοδελτίων υποβλήθηκαν ενστάσεις στους δήμους Αμμοχώστου, Λεμεσού και Πάφου. Τελικά, μόνο στη Λεμεσό έγιναν επαναληπτικές εκλογές, τον Οκτώβριο του 1943, με το αποτέλεσμα να είναι το ίδιο (επικράτηση του Συνδυασμού με επικεφαλής τον Πλουτή Σέρβα), η ένσταση της Πάφου αποσύρθηκε, ενώ της Αμμοχώστου κρίθηκε πως το πρόβλημα με τις κάλπες δεν επηρέασε το αποτέλεσμα.

Ας δούμε όμως μερικά εκλογικά του 1943, μέσα από τον πλούτο του Κρατικού Αρχείου, όπου φυλάσσεται πλούσιο αρχειακό υλικό, που σχετίζεται και με αυτή την τόσο σημαντική εκλογική διαδικασία, ευχαριστώντας τους λειτουργούς του για τη βοήθειά τους.

Οι «hooligans» δεν έδρασαν

Μετά από δεκατρία χρόνια χωρίς εκλογική αναμέτρηση στο νησί, θα μπορούσε να πει κάποιος πως ο λαός είχε χάσει την ικανότητα να συμμετάσχει σε μία τέτοια σημαντική δημοκρατική πράξη. Και όμως, όλα κύλισαν ομαλά, χωρίς ιδιαίτερα παρατράγουδα. Σε προεκλογική συγκέντρωση της ομάδας του Θεμιστοκλή Δέρβη στη Λευκωσία στις 16 Μαρτίου, στην πλατεία Μεταξά, περίπου 4.000 άντρες και γυναίκες έλαβαν μέρος, οι οποίοι με το πέρας των ομιλιών, όπως αναφέρεται σε αστυνομική έκθεση προς τον αποικιακό γραμματέα [18/3/1943] διαλύθηκαν ησύχως. Στην αναφορά αυτή αναφέρεται πως στην προεκλογική αυτή συγκέντρωση παρευρέθηκαν και περίπου 200 μέλη των συντεχνιών, που φώναζαν «Κάτω, τα δέκα μαύρα χρόνια διακυβέρνησης, κάτω οι προδότες, κάτω το καθεστώς του Πάλμερ» [μετάφραση δική μας]. Αναφέρεται επίσης πως όταν τελείωσαν οι ομιλίες, περίπου 300 άτομα με επικεφαλής τους έναν σημαιοφόρο με ελληνική σημαία ακολούθησαν τον Θεμ. Δέρβη έως το γραφείο του, τραγουδώντας τον ελληνικό εθνικό ύμνο. Σε συνολική έκθεση για τις δημοτικές εκλογές του 1943, ημερομηνίας 29 Μαρτίου 1943, σημειώνεται πως τα εκλογικά αποτελέσματα ήταν λίγο πολύ αναμενόμενα, δηλαδή μία καθαρή νίκη των Δέρβη και Δημητρίου σε Λευκωσία και Λάρνακα, και σημαντικές πλειοψηφίες για το ΑΚΕΛ στη Λεμεσό και στην Αμμόχωστο. Ως μοναδική έκπληξη αναφέρεται η μικρή νίκη του Γαλατόπουλου στην Πάφο.

Ενδιαφέρον έχει πως στην εν λόγω έκθεση τονίζεται πως το σύνθημα «Κάτω εκείνοι που συνεργάστηκαν με τη δεκαετή δικτατορία» δεν είχε ευρεία απήχηση. «Όχι μόνο όλα τα μέλη των κομμάτων του Δέρβη και του Δημητρίου εξελέγησαν, αλλά και στην Κερύνεια το κόμμα του πρώην διορισμένου δημάρχου κ. Δημητριάδη επέστρεψε άνευ ανθυποψηφίου, και στην Πάφο το κόμμα του δημάρχου έλαβε περισσότερες από το 50% των ψήφων. Σε όλα, εκτός από δύο χωριά επίσης, τα διορισμένα μέλη εξελέγησαν». Ενδιαφέρον έχει επίσης η αναφορά πως οι εκλογές πέρασαν με ελάχιστα ατυχή συμβάντα... παρόλα αυτά υπήρξαν, γράφεται στην αναφορά, αναφορές για διαφθορά, δωροδοκία –αν υπήρξε – ήταν σε πολύ μικρή κλίμακα. Ως αιτία για τις ήσυχες εκλογές, ο συντάκτης της έκθεσης αναφέρει τις «έντονες βροχές την ημέρα των εκλογών αλλά και την παραμονή τους»... και φυσικά στις άψογες διευθετήσεις της Αστυνομίας. «Βεβαίως, όλοι οι ηγέτες όλων των κομμάτων έκαναν το παν δυνατόν να πείσουν τους οπαδούς τους να αποδείξουν την πολιτική του ωριμότητα με το να απέχουν από φασαρίες...

Σχετικά με τους λόγους και τα φυλλάδια των υποψηφίων, στην έκθεση σημειώνεται πως αυτά είχαν να κάνουν με οτιδήποτε άλλο εκτός από τα δημοτικά ζητήματα: «Μία αδυναμία στο να περιορίζονται σε θέματα που αφορούν την περιοχή τους είναι μία διαχρονική αποτυχία των Κύπριων πολιτικών...». Βέβαια ο συντάκτης δικαιολογεί αυτή την αδυναμία λέγοντας πως με την απουσία εκλεγμένου Νομοθετικού Συμβουλίου οι εψηφισμένοι σύμβουλοι θα ήταν οι μοναδικοί εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του λαού, οι οποίοι θα προωθούν στην κυβέρνηση πολιτικά θέματα.

Στην έκθεση του κυβερνήτη της Αμμοχώστου αναφέρεται πως η εκλογική διαδικασία εξελίχθηκε ομαλά: «ησύχως, και χωρίς τις φωνασκίες και τον θόρυβο που συνήθως συνοδεύουν τις εκλογές στην Κύπρο» και συνεχίζει γράφοντας πως παρ’ όλα αυτά η Αστυνομία έπρεπε να αντιμετωπίσει ορισμένα προβλήματα στο εκλογικό κέντρο, για να ελέγξει τη ροή των ψηφοφόρων, αφού: «οι Κύπριοι δεν έχουν ακόμη μάθει να στέκονται στην ουρά και γιατί και η Αστυνομία δεν έχει διδαχθεί να οργανώνει και να ελέγχει ουρές αναμονής. Όσο πιο σύντομα λαός και Αστυνομία το μάθουν τόσο το καλύτερο για όλους». Στην Αμμόχωστο έβαλαν υποψηφιότητα 14 άτομα, επτά ανήκαν στο Εθνικό Κόμμα, με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, «έναν μη ενεργό δικηγόρο», το αντίπαλο κόμμα ονομαζόταν «Ενιαίο Μέτωπο του Εργαζόμενου Λαού», με επικεφαλής τον Αδάμο Αδάμαντος, καθηγητή Γυμνασίου. Στην εν λόγω έκθεση αναφέρεται πως το Εργατικό Μέτωπο εργάστηκε συστηματικά για τις εκλογές και έκαναν το παν δυνατόν για να εξασφαλίσουν ότι οι υποστηρικτές τους έχουν εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους. Μάλιστα, έλεγαν πριν από τις εκλογές πως μπορούσαν να εξασφαλίσουν 1.200 ψήφους, από τις 1.992 του εκλογικού καταλόγου, πράγμα που τελικά δεν απείχε πολύ από την πραγματικότητα. Ο συνδυασμός του Αδάμαντος τελικά έλαβε 1.152 έναντι 745 του αντίπαλου συνδυασμού. Ελάχιστα ειπώθηκαν σχετικά με δωροδοκία ή άλλη διαφθορά. Στη Λάρνακα στην εκλογική μάχη ρίχθηκε ο Δημητρίου, με αντίπαλο τον Ζήνωνα Πιερίδη. Στην έκθεση του κυβερνήτη της Λάρνακας αναφέρεται πως το κύριο σύνθημα του Δημητρίου ήταν η «Ένωσις»...: «Υπόσχομαι να εκτελέσω τα καθήκοντά μου όπως αρμόζει και ότι θα εργαστώ για την Ένωση της Κύπρου με τη μητέρα Ελλάδα». Οι κακές καιρικές συνθήκες και στη Λάρνακα ήταν μάλλον ο λόγος για τον οποίο οι πιθανοί «hooligans» δεν έδρασαν. Στην έκθεση του κυβερνήτη της Λευκωσίας, με ημερομηνία 25 Μαρτίου, βρίσκουμε την εξής ενδιαφέρουσα πληροφορία, «Αt least one idiot had been included in the electoral rolls and was accordingly allowed to vote», δηλαδή ένας τουλάχιστον «τρελός» είχε συμπεριληφθεί στους εκλογικούς καταλόγους και του επετράπη να ψηφίσει. Επίσης, κατά τη διάρκεια των εκλογών στη Λευκωσία και στη Λεύκα οι αντίπαλοι συνδυασμοί, με ελληνικές και τουρκικές σημαίες, και οι επιτυχόντες, έτυχαν επευφημισμού.

Στην Πάφο επίσης, οι εκλογές διεξήχθησαν χωρίς προβλήματα, οι πολίτες συμπεριφέρθηκαν όπως έπρεπε κι οι υποστηρικτές των κομμάτων συγκρατήθηκαν από το να υποπέσουν σε ατοπήματα.

Στη Λεμεσό τα εκλογικά αποτελέσματα έγιναν δεκτά από το ΕΜΕΚΕΛ, που υποστηριζόταν από το ΑΚΕΛ με ιδιαίτερο ενθουσιασμό, αφού όπως αναφέρεται στην έκθεση του κυβερνήτη της Λεμεσού, το ΕΜΕΚΕΛ ήταν βέβαιο πως θα χάσει τις εκλογές. Και στη Λεμεσό όλα κύλησαν ομαλά, χωρίς ιδιαίτερα παρατράγουδα. Αντίστοιχες ενδιαφέρουσες ιστορίες υπάρχουν φυσικά και για τα ενδοεκλογικά της τουρκικής κοινότητας της Κύπρου, που είχε αρχίσει πια να αποκαλείται μουσουλμανική, όπως και η ελληνική, χριστιανική.

Οι ιδεολογίες

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο των δημοτικών εκλογών του 1943 είναι η ανάδυση της έντονης ιδεολογικής αντιπαράθεσης, μεταξύ των αριστερών και των δεξιών μερίδων της κοινωνίας, αν και ακόμα τα όρια Δεξιάς και Αριστεράς δεν είναι εντελώς ορισμένα. Για παράδειγμα απουσιάζουν εντελώς από τον Τύπο οι καθιερωμένοι πλέον όροι της Δεξιάς και της Αριστεράς. Το ΑΚΕΛ, που είχε ιδρυθεί τον Οκτώβριο του 1941, μετεξελισσόμενο από το ΚΚΚ, έλαβε μέρος στην εκλογική μάχη, με τη δεξιά παράταξη, ή ορθότερα τους εθνικούς συνδυασμούς, να εκπροσωπείται από εκπροσώπους κυρίως της αστικής τάξης. Κύρια αντιπαράθεση στις εκλογές του 1943 είναι το θέμα της επικράτησης ή όχι των διορισμένων τα προηγούμενα χρόνια πολιτικών προσώπων, το ζήτημα της Ένωσης. Σχετικά με τα αποτελέσματα των εκλογών ενδιαφέρον έχει η εξής αναφορά στο «θα μπορούσαμε να πούμε πως το σύστημα των κυβερνητικών διορισμών δεν ήταν δημοφιλές, οι υποψήφιοί του [σ.σ. προερχόμενοι από αυτό το σύστημα] κατά γενική ομολογία ενεκρίθησαν, και ενώ το ΑΚΕΛ, δεν είναι καθολικώς αποδεκτό [esteemed] αποτελούν μία υπολογίσιμη δύναμη». Από τα εκλογικά αποτελέσματα φαίνεται καθαρά πως σε Λεμεσό και Αμμόχωστο, πόλεις στις οποίες έχει συγκεντρωθεί σημαντικός αριθμός ατόμων που συγκροτούν την εργατική τάξη, οι αριστερόστροφοι Συνδυασμοί επικρατούν, σε αντίθεση με τους αγροτικούς δήμους και τη Λευκωσία, όπου οι Εθνικολαϊκοί συνδυασμοί καταφέρνουν να κυριαρχήσουν.

Ενδιαφέρον

Η κουρτουνιά ή αγγλιστί castor oil plant αποτελεί ένα από τα πιο τοξικά φυτά στον κόσμο και οι πόρτες των ηττημένων «διακοσμούντο» ως συνήθως με κλαδιά κουρτουνιάς, ως σημάδια απέχθειας και περιφρόνησης. Αυτό έγινε και στις επαναληπτικές εκλογές της Λεμεσού, τον Οκτώβριο του 1943, όταν ο Πλουτής Σέρβας, με τις πόρτες των υποστηρικτών του Χριστιανού Ρωσσίδη, αντίπαλου του Σέρβα, να «κοσμούνται» από κλαδιά κουρτουνιάς. Ενδιαφέρον έχει η στροφή από το ποίημα της εφημερίδας «Ρούκανος», που αναφέρεται στις δημαρχιακές εκλογές του 1926: «Στην πόλι μέσα ώρμησαν με άγριες φωνές κρατώντες εις τα χέρια των όλοι των κουρτουνιές» και παλαιότερα, το 1918, «[…] ρυθμικά και μεγαλόφωνα, με μιαν κουρτουνιάν στον ώμο εγύριζαν τους δρόμους να δίνουν εις τους Μακαρικούς παρηγοριά, που ήσαν απαρηγόρητοι […]». Τσάι κουρτουνιάς λοιπόν, διά τους απαρηγορήτους...