Του Μάριου Χριστοφή
Ο Φειδίας Παναγιώτου, το φαινόμενο όπως χαρακτηρίστηκε, ήταν ο μεγάλος νικητής των Εκλογών της 9ης Ιουνίου, καθώς κατάφερε να κάνει τη μεγάλη έκπληξη και να εκλεγεί ευρωβουλευτής, ξεπερνώντας σε ψήφους κόμματα όπως το ΕΛΑΜ και το ΔΗΚΟ. Ο Youtuber χωρίς πολιτικές θέσεις και με μόνο εργαλείο τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) κατάφερε να πείσει τον κόσμο να τον εμπιστευτεί με την ψήφο του, δίνοντας ένα δυνατό χαστούκι στα παραδοσιακά κόμματα, τα οποία μετά το τέλος της εκλογικής αναμέτρησης άρχισαν συζητήσεις για το τι μπορεί να πήγε λάθος.
Η εκλογική επιτυχία του Φειδία, με τις μεθόδους που ακολούθησε, δημιούργησε νέα δεδομένα σε ό,τι αφορά τη διεξαγωγή προεκλογικών εκστρατειών και μένει να φανεί αν τα κόμματα ή υποψήφιοι θα μιμηθούν τις μεθόδους του και κατά πόσο τα ΜΚΔ έχουν τη δύναμη να εκλέξουν έναν πολιτικό ή απολίτικ υποψήφιο σε ένα πολιτικό αξίωμα. Η «Κ» ζήτησε τη γνώμη για το φαινόμενο «Φειδία» από την επίκουρη καθηγήτρια Δημοσιογραφίας και Ψηφιακών Μέσων του Τμήματος Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, Βενετία Παπά. Η κα Παπά μιλάει και για τη νέα δυναμική που ανέπτυξαν τα ΜΚΔ μετά την εκλογή του Yotuber στις Ευρωεκλογές.
«Ο Φειδίας Παναγιώτου κατάφερε να συνδυάσει μεθοδικά τα διαδραστικά εργαλεία του Τik Τok [όπως ένας ‘maitre d’orchestre’] με την πιο σύγχρονη μορφή (α)πολιτικής έκφρασης».
Ο Φειδίας εστίασε στο «Εγώ»
Ερωτηθείσα η κα Παπά αν μετά την εκλογή Φειδία μπορούμε να πούμε ότι τα ΜΚΔ μπορούν να εκλέξουν ευρωβουλευτή, ανέφερε πως η απάντηση είναι πολυσύνθετη και πρέπει να ξεφεύγει από ουτοπιστικά και δυστοπικά πλαίσια ερμηνείας κυρίως ως προς τον ρόλο της τεχνολογίας. «Τα ΜΚΔ τα τελευταία χρόνια έχουν εδραιωθεί και στην Κύπρο ως βασικό εργαλείο πολιτικής επικοινωνίας, παρέχοντας τη δυνατότητα κινητοποίησης και μεγαλύτερης στόχευσης συγκεκριμένων ομάδων ψηφοφόρων κυρίως της νεολαίας» σημείωσε, λέγοντας επίσης πως η συγκεκριμένη τάση διαφαίνεται να εδραιώνεται από τις κυπριακές βουλευτικές εκλογές του 2021, οπότε και τα ΜΚΔ αποτέλεσαν ένα χώρο μεταφοράς της εκλογικής επικοινωνίας των υποψηφίων αλλά και των κομμάτων λόγω της πανδημίας του COVID-19, συμπληρώνοντας: «Το γεγονός αυτό, συνδέεται με τα ευρήματα της διεθνούς βιβλιογραφίας (βλ. Castells, 2002) όπου αρκετοί ερευνητές πιστεύουν στην αναβίωση μιας πιο συμμετοχικής ψηφιακής δημόσιας σφαίρας διαλόγου, την ίδια ώρα που ο ρόλος των παραδοσιακών ΜΜΕ και των πολιτικών δρώντων αποδυναμώνεται» και αυτή η αποδυνάμωση, όπως λέει η κα Παπά, οφείλεται και εν μέρει στην πολιτική πληροφόρηση των ‘παραδοσιακών μέσων’, η οποία εστιάζει περισσότερο σε μια επιφανειακή και παρασκηνιακή πολιτική ενημέρωση που εντείνει τον κυνισμό και την απάθεια των πολιτών, με συνέπεια μια εγγενή αδιαφορία και απολιτικοποίηση όπου συχνά η πολιτειακή συμμετοχή αρθρώνεται στον ψηφιακό κόσμο. «Ως εκ τούτου», πρόσθεσε «ο Φειδίας Παναγιώτου κατάφερε να συνδυάσει μεθοδικά τα διαδραστικά εργαλεία του Τik Τok [όπως ένας ‘maitre d’orchestre’] με την πιο σύγχρονη μορφή (α)πολιτικής έκφρασης, εστιάζοντας στο ‘Εγώ’ ως ενεργό και αντιπροσωπευτικό μέλος της ‘νεολαίας΄, χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση παιχνιδιάρικη αλλά και προσεγμένη, δοκιμάζοντας και ανατρέποντας τα όρια και την ιεραρχία των (α)πολιτικών θεμάτων αλλά και των παραδοσιακών πολιτικών αξιών».
Ψήφος διαμαρτυρίας κατά των κόμματων ή ψήφος με άρωμα κωμωδίας;
Η ψήφος προς τον Φειδία Παναγιώτου χαρακτηρίστηκε και ως ψήφος διαμαρτυρίας κατά των κόμματων ή ψήφος με άρωμα κωμωδίας, ωστόσο η κα Παπά δεν θεωρεί απαραίτητα ότι ήταν ψήφος διαμαρτυρίας ή ψήφος με άρωμα κωμωδίας, αλλά περισσότερο μια ένδειξη ότι οφείλουμε ως κοινωνία να προβληματιστούμε, τονίζοντας χαρακτηριστικά: «πρόκειται για μία ψήφο που καταδεικνύει ότι τα ΜΚΔ αποτελούν πλέον έναν δημόσιο χώρο που εξυπηρετεί σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και την ίδια ώρα μπορεί να υποστηρίξει έμμεσα τη δημιουργία μιας ρευστής αντιπολευτικής δράσης μέσω χαλαρών αφηγήσεων, μέσω ενός πολυμεσικού περιεχομένου, όπου συνυπάρχει η αλγοριθμική λογική της ίδιας της πλατφόρμας και θέματα που ο ίδιος ο πολίτης θεωρεί σημαντικά. Ιδιαίτερα διαφαίνεται ότι οι ψηφοφόροι πριμοδότησαν έναν υποψήφιο με 2,6 εκατομμύρια συνδρομητών στο YouTube που αντικατάστησε την ‘πληρωμένη πολιτική διαφήμιση’ με μικρά δημιουργικά βίντεο με καθόλου ή λίγη πολιτική υφή. Τα βίντεο εστίαζαν σε καθημερινά ζητήματα/γεγονότα, προωθώντας παράλληλα ένα πλαίσιο διαφάνειας, οικοδόμησης εμπιστοσύνης και οικειότητας με τη νεολαία», συνεχίζοντας η επίκουρη καθηγήτρια σημείωσε πως έμμεσα το πολυμεσικό περιεχόμενο φάνηκε να μπορεί να διατηρήσει ταυτόχρονα τους όποιους δεσμούς κοινότητας ακόμη και «εικονικής» προϋπήρξαν μεταξύ των χρηστών (ως followers/friends) γύρω από ένα υποψήφιο αλλά και να αντλήσει νέους. «Δηλαδή, διαφάνηκε ότι οι ψηφοφόροι θα προσπεράσουν την ξύλινη γλώσσα και τα στημένα βίντεο που παρατηρούμε συνήθως στα παραδοσιακά μέσα για ένα απλουστευμένο υλικό από το Τik Τok. Ο Φειδίας Παναγιώτου προτάσσει ένα ανάλαφρο αφήγημα γύρω από την καθημερινότητα, αλλά και την προοπτική διεξόδου καθώς και τις ικανότητες ως ‘νέος’ να ανταποκριθεί στις ανησυχίες των νέων (π.χ. παιδεία, τεχνολογία κ.λπ.) με ξεκάθαρη παρακίνηση στο συναίσθημα. Ο Φειδίας αναπαριστά ‘τον άνθρωπο της διπλανής πόρτας’ που από απλός πολίτης γίνεται παραγωγός περιεχομένου και τέλος εκλέγεται σε πολιτικό αξίωμα. Η δημοτικότητα του περιεχομένου που ανέβαζε ειδικότερα ανάμεσα στους νέους (18-25), θα μπορούσε να δημιουργήσει τις συνθήκες για μια πιο ουσιαστική σχέση μεταξύ των πολιτών και των πολίτικών (βλ. σχετικά Tranova και Venetti, 2022). Εν μέρει, ίσως η σημαντική συμμετοχή των νέων στην εκλογική διαδικασία να οφείλεται και στην πολύμεσικότητα των α-πολιτικών μηνυμάτων του Φειδία Παναγιώτου στο Τik Τok, που τους επιτρέπει να διαπραγματευτούν έμμεσα τη δημόσια ατζέντα, προτάσσοντας την αγανάκτησή τους απέναντι στους πολιτικούς θεσμούς. Ο πολίτης που ψήφησε τον Φειδία Παναγιώτου πραγματεύεται το δημόσιο μέσω μιας εικονικής-ιδιωτικής σφαίρας».
«Τα ΜΚΔ φαίνεται να έχουν την δυναμική να μεταφέρουν πραγματικά αποτελέσματα και μπορούν να αποτελέσουν τον καθρέφτη της κοινωνίας μας».
Θα υπάρξει μιμητισμός από τα κόμματα;
Όσον αφορά αν τα πολιτικά κόμματα μετά τα αποτελέσματα των εκλογών θα προσπαθήσουν να μιμηθούν τις μεθόδους που ακολούθησε ο Φειδίας στα ΜΚΔ, η κ. Παπά είπε πως σίγουρα η χρήση των ΜΚΔ μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές δυναμικές, ενδυναμώνοντας ή αποδυναμώνοντας ερμηνευτικά αφηγήματα, που δυνητικά μπορούν να επηρεάσουν την εκλογική συμπεριφορά και συμμετοχή του πολίτη στις εκλογές. «Σε επίπεδο αποτελέσματος, και ενώ στις προεδρικές εκλογές του 2023 δεν διαφάνηκε η σημαντικότητα των μεθόδων π.χ των ‘Podcast Talks’ ως καινοτομία φαίνεται εδώ λίγους μήνες μετά τα ΜΚΔ να καταφέρνουν με τα διαδραστικά τους εργαλεία, να αποτελέσουν καταλυτικό παράγοντα πολιτικού μετασχηματισμού. Συνεπώς, αν τα επιτελεία των υποψηφίων θεώρησαν τον ψηφιακό μικρόκοσμο των ΜΚΔ ως μη-αντιπροσωπευτικό της κοινής γνώμης ίσως βρέθηκαν προ εκπλήξεως το βράδυ της Κυριακής. Τα ΜΚΔ φαίνεται να έχουν τη δυναμική να μεταφέρουν πραγματικά αποτελέσματα και μπορούν να αποτελέσουν τον καθρέφτη της κοινωνίας μας».
Εδραιώνεται ένα διαφορετικό επικοινωνιακό μοντέλο και στην Κύπρο
Σίγουρα η απάθεια αλλά και η έντονη χρήση των ΜΚΔ συμβάλλει στην εδραίωση ενός διαφορετικού επικοινωνιακού μοντέλου και στην Κύπρο, λέει η κα Παπά, ενός μοντέλου προσαρμοσμένο στην αυτό-έκφραση, τη διαφορετικότητα με μια τάση ιδεολογικής ρευστότητας και το οποίο κατηγοριοποιείται ως ‘πολιτικό υλικό’ χωρίς απαραίτητα να είναι, σχετικά με το ερώτημα αν η αποστροφή των νέων προς τα παγιωμένα πολιτικά κόμματα σε συνάρτηση της αυξητικής τάσης χρήσης των ΜΚΔ κατά ποσό συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός νέου πολιτικού σκηνικού. Καταληκτικά η κα Παπά ανέφερε πως δεν σημαίνει όμως ότι αυτό είναι και ‘απολιτικ’. «Η Παπαχαρίσση ήδη το 2011 αναφερόταν ότι τέτοιου είδους δραστηριότητες "πιθανόν να μη χωρούν σε καλούπια πολιτικών ηθών του παρελθόντος, χωρίς να σημαίνει όμως ότι δεν εκφράζουν τις πολιτικές ευαισθησίες του σύγχρονου κοινού". Βέβαια το φαινόμενο Φειδίας Παναγιώτου δεν είναι ‘καινούργιο’ με την έννοια ότι είναι ήδη εδραιωμένο στην πολιτική αρένα. Μπορούμε να κάνουμε αναφορά εδώ στον Κυριάκο Μητσοτάκη που επικοινωνεί συχνά στο Τik Τok, ή ακόμη και στον Simon Harris τον πρωθυπουργό της Ιρλανδίας».
