Του Απόστολου Τομαρά
Οι εκλογές της 9ης Ιουνίου είναι η τελευταία πράξη πριν την επίσημη πρώτη τη νέας τοπικής αυτοδιοίκησης την 1η Ιουλίου 2024. Ωστόσο η επιτυχία της μεγαλύτερης διοικητικής μεταρρύθμισης θα κριθεί σε βάθος χρόνου. Όπως συμβαίνει και σε άλλους τομείς της δημόσιας διοίκησης τα κριτήρια που διαμόρφωσαν την τελική μορφή της νέας τοπικής αυτοδιοίκησης απείχαν από τα τεχνοοικονομικά δεδομένα των διάφορων μελετών που πραγματοποιήθηκαν από τους εμπειρογνώμονες και τους τεχνοκράτες του Υπουργείου Εσωτερικών με αποτέλεσμα το μέλλον της νέας τοπικής αυτοδιοίκησης να φαντάζει περισσότερο ζοφερό παρά αισιόδοξο προτού καλά-καλά τεθεί σε εφαρμογή. Και δεν είναι ένα δημοσιογραφικό συμπέρασμα αλλά επίσημη κυβερνητική παραδοχή για αστοχίες που αφορούν τη μεγαλύτερη διοικητική μεταρρύθμιση από ιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας. Παραδοχή που ήλθε να επιβεβαιώσει τη φιλοσοφία που κυριάρχησε μέχρι να κλειδώσει στη Βουλή το νομοθετικό πλαίσιο για τη νέα τοπική αυτοδιοίκηση. Ωστόσο το πλέον ανησυχητικό ήταν πως ουδείς (κυβέρνηση ή Βουλή) ήταν διατεθειμένος να πάρει τολμηρές αποφάσεις προκειμένου το νέο διοικητικό σχήμα να ξεκινήσει με τους καλύτερους οιωνούς. Οι διαπιστώσεις της κυβέρνησης για αστοχίες παράμειναν απλές διαπιστώσεις υπό το φόβο πρόκλησης κομματικών τριγμών σε ένα πλαίσιο το οποίο όπως γίνεται παραδεκτό θα διαταράξει τις λεπτές ισορροπίες που οδήγησαν στη ψήφισή του από τη Βουλή. Ωστόσο η κυβέρνηση ενδεχομένως να κληθεί να θέσει τον δάκτυλο επί των τύπων των ήλων μετά την εφαρμογή των αλλαγών με πιο σοβαρή τον συνολικό αριθμό των νέων δημοτικών οντοτήτων.
Πρόκληση 1η. Ο νέος χάρτης
Κατά γενική παραδοχή το κύριο χαρακτηριστικό της διοικητικής μεταρρύθμισης ήταν το έντονο και πιεστικό αποτύπωμα των κομμάτων τα οποία ενέδωσαν με τη σειρά τους στις πιέσεις τοπικών κοινωνιών. Ο αριθμός των νέων δήμων από μονοψήφιος που ήταν (5) όταν ξεκίνησαν οι διαβουλεύσεις μετατράπηκε σε διψήφιος (20). Και δεν ήταν μόνο ο μεγάλος αριθμός. Νομοθετική και εκτελεστική εξουσία που κλείδωσαν τη μεταρρύθμιση νομοθετικά αγνόησαν βασικές παραμέτρους μελετών που ετοιμάσθηκαν, όπως την αρχική πολιτική τοποθέτηση ότι «κανείς δεν μένει μόνος». Ως εκ τούτου δήμοι όπως η Πάφος και ο Στρόβολος προχώρησαν μόνοι τους στο νέο τοπίο. Επίσης, μικροί σε μέγεθος δήμοι, Ιδαλίου, Στροβόλου, Ύψωνα, Κάτω Πολεμιδιών, Αθηένου, Αραδίππου, Παραλιμνίου, Αγίας Νάπας, Γεροσκήπου και Πέγειας, λόγω των αντιδράσεών συνενώθηκαν με μικρό αριθμό κοινοτήτων. Και το κερασάκι στην τούρτα ήταν οι αλλαγές που έγιναν στην Ολομέλεια της Βουλής μετά από προτάσεις νόμου που κατέθεσαν βουλευτές κομμάτων με αποτέλεσμα τη διεύρυνση των Δήμων Πέγειας και Πόλεως Χρυσοχούς με μεγάλο αριθμό μικρών κοινοτήτων της περιοχής Ακάμα.
Αλλαγές. Νέος χάρτης
Η καταστρατήγηση της σημαντικότερης φιλοσοφίας των μελετών που προηγήθηκαν για μονοψήφιο αριθμό νέων διοικητικών σχημάτων και με την προϋπόθεση ότι θα επιβεβαιωθούν οι αξιολογήσεις του Υπουργείου Εσωτερικών περί δημιουργίας «μη βιώσιμων Δήμων, αφού σε αρκετές περιπτώσεις δεν δημιουργείται η κρίσιμη πληθυσμιακή μάζα που απαιτείται, ούτε και τα οικονομικά οφέλη από τις συνενώσεις» θα πιέσει για αλλαγές στον χάρτη της νέας τοπικής αυτοδιοίκησης. Για το Υπουργείο Εσωτερικών η περίοδος προσαρμογής είναι μέχρι τέλος του χρόνου. Λαμβάνοντας υπόψη μόνο το οικονομικό σκέλος η κυβέρνηση ενδεχομένως να βρεθεί αντιμέτωπη με πιεστικές καταστάσεις και την ανάγκη δραστικών αποφάσεων όπως είναι η μερική αναδιάταξη του νέου χάρτη της τοπικής αυτοδιοίκησης. Πηγές με τις οποίες μίλησε η «Κ» δεν θέλησαν ούτε καν να συζητήσουν το συγκεκριμένο θέμα πριν την 1 Ιουλίου 2024. Ωστόσο δεν έπραξαν το ίδιο στο υποθετικό ερώτημα που προκύψει ανάγκη μετά την εφαρμογή της μεταρρύθμισης.
Πρόκληση 3η. Οικονομικά
Μέχρι το 2026 οι 20 νέοι δήμοι θα λάβουν συνολικά €328.522,500, οι κοινότητες €51.177.500 και οι κατεχόμενοι Δήμοι €14.100.000. Ετησίως οι Δήμοι θα μοιρασθούν €117 εκατ. ποσό το οποίο είναι αυξημένο κατά €45 εκ. (ποσοστό 62%) από το ποσό που χορηγείτο κατά τα τελευταία χρόνια στους Δήμους από το κράτος (€72 εκ.). Η κατανομή δε της κρατικής χορηγίας θα στηρίζεται πλέον σε πιο διευρυμένα κριτήρια (δημογραφικά, οικονομικά, κοινωνικά, διοικητικά και περιβαλλοντικά) και θα αποφασίζεται κατόπιν διαβούλευσης με την Ένωση Δήμων. Ωστόσο πριν τεθεί σε εφαρμογή η μεταρρύθμιση οι Δήμοι υποστηρίζουν πως οι αυξήσεις του εργασιακού και λειτουργικού κόστους (ΑΤΑ, πληθωρισμός) έχει εξανεμίσει το ποσοστό αύξησης της κρατικής βοήθειας. Με βάση το νόμο το μισθολογικό κόστος των νέων Δήμων δεν θα πρέπει να ξεπερνά το 40% του προϋπολογισμού. Ποσοστό που με βάση την πραγματικότητα κινείται στα όρια με την Ένωση Δήμων να καθορίζει το μισθολογικό κόστος στο 40% με 50% του προϋπολογισμού. Εδώ οι Δήμοι θα αναγκασθούν να καλύψουν τις όποιες επιπρόσθετες δαπάνες από άλλες πηγές προκειμένου να μην αντιμετωπίσουν προβλήματα με την έγκριση των προϋπολογισμών από το Υπουργείο Εσωτερικών που είναι προϋπόθεση για άντληση της κρατικής χορηγίας που τους αναλογεί.
Πρόκληση 4η. Προϋπολογισμός
Η βασικότερη αλλαγή που συντελείται, από το υφιστάμενο καθεστώς είναι πως καθορίζεται ένα αυστηρό πλαίσιο συμμόρφωσης αλλά και η υποχρέωση για ισοσκελισμένους-πλεονασματικούς προϋπολογισμούς, σύμφωνα με τον περί Δημοσιονομικής Ευθύνης και Δημοσιονομικού Πλαισίου νόμο. Επίσης, με απώτερο σκοπό την οικονομική αυτοτέλεια των Δήμων, μεταφέρονται έσοδα της κεντρικής κυβέρνησης στην τοπική αυτοδιοίκηση, ενώ εισάγεται το τέλος παροχής δημοτικών υπηρεσιών (city tax). Ο προϋπολογισμός σε κάθε Δήμο θα είναι ενιαίος όμως θα υπάρχει η δυνατότητα, εάν αποφασισθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο, να καθορίζεται ανώτατο όριο προϋπολογισμού ξεχωριστά για κάθε δημοτικό διαμέρισμα. Το νομοσχέδιο καθορίζει τον τρόπο παραχώρησης και υπολογισμού της κρατικής χορηγίας, αλλά και την πρόνοια ότι οι προϋπολογισμοί τυγχάνουν έγκρισης από το ΥΠΕΣ με τη συγκατάθεση του Υπουργείου Οικονομικών.
Πρόκληση 5η. Πέντε ΕΟΑ
Ο άλλος πυλώνας των μεταρρυθμίσεων είναι η δημιουργία πέντε Επαρχιακών Οργανισμών Αυτοδιοίκησης (ΕΟΑ) ενός διοικητικού σχήματος στον οποίο θα μεταφερθούν η Πολεοδομία καθώς και τρεις τομείς που έχουν να κάνουν με υπηρεσίες κοινής ωφελείας.
Υπό τη σκέπη των πέντε ΕΟΑ θα τεθούν:
-Τα Συμβούλια Υδατοπρομήθειας ή οι τοπικές αρχές που παρέχουν υδροδότηση.
-Τα Συμβούλια Αποχετεύσεων.
-Τα Συμβούλια Εκμετάλλευση Χώρων Διάθεσης ή Αξιοποίησης Οικιακών Αποβλήτων.
-Μεταφορά αρμοδιοτήτων αδειοδότησης (πολεοδομικές άδειες και άδειες οικοδομής) από τα Επαρχιακά Γραφεία Πολεοδομίας, τους Δήμους και τις Επαρχιακές Διοικήσεις.
Σε δυο επαρχίες Πάφου και ελεύθερης Αμμοχώστου η απουσία Συμβουλίου Υδατοπρομήθειας αλλά και τρία Συμβούλια Αποχετεύσεων στην Αμμόχωστο είχαν δημιουργήσει προβληματισμό. Η απουσία ενιαίου φορέα σημαίνει πως θα πρέπει να πραγματοποιηθεί συνένωση όπου υπάρχουν πέραν του ενός και δημιουργία νέας δομής για το νερό σε επαρχιακό επίπεδο. Στα βασικά προβλήματα συγκαταλέγεται και η στελέχωση των νέων δομών με προσωπικό, στελέχωση η οποία θα πραγματοποιηθεί από το μηδέν. Όχι μόνο για τους ενιαίους φορείς διαχείρισης νερού και αποχετεύσεως, στο κομμάτι στελέχωσης, εκτιμάται πως η έναρξη της μεταρρύθμισης θα βρει διοικητικές δομές με ελλείψεις με χαρακτηριστική περίπτωση την Πάφο όπου το προηγούμενο διάστημα είχε παρατηρηθεί μια απροθυμία παραχώρησης υπαλλήλων από υφιστάμενες διοικητικές δομές στον ΕΟΑ. Όπως εκτιμούν τοπικοί παράγοντες εάν το θέμα του προσωπικού δεν επιλυθεί το αμέσως επόμενο διάστημα τον ερχόμενο Ιούλιο ο ΕΟΑ θα βραχυκυκλώσει, όπως λέγεται χαρακτηριστικά, από τον όγκο εργασίας.
