Του Παύλου Ξανθούλη
Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν επιχειρεί να εκμεταλλευθεί στο έπακρον τη δεινή θέση στην οποία έχουν περιέλθει οι σχέσεις Ε.Ε.-ΗΠΑ, αλλά και το απολεσθέν κύρος της ενωμένης Ευρώπης διεθνώς, η οποία βρίσκεται στο όριο της πολιτικής ανυποληψίας. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», ο Τούρκος πρόεδρος, που είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα, πρόσφερε «χείρα βοηθείας» στην Ε.Ε. και εμφανίστηκε έτοιμος να συνδράμει τις προσπάθειες της Ένωσης να ανακτήσει το χαμένο έδαφος σε όλα τα μείζονα ανοικτά μέτωπα, περιλαμβανομένου του Ουκρανικού, ως επίσης και στην οικονομία, την εξωτερική πολιτική, αλλά και την άμυνα και την ασφάλεια, ως επίσης και να «ξεκλειδώσει πόρτες» που σήμερα είναι κλειστές για τις Βρυξέλλες.
Όλα αυτά, «με το αζημίωτο», καθώς όπως είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, ο κ. Ερντογάν ζήτησε ως αντάλλαγμα την εκπόνηση ενός «οδικού χάρτη για αναζωογόνηση όλου του φάσματος (fully-fledged) των ευρωτουρκικών σχέσεων», ως επίσης και ρόλο στον «σχεδιασμό» της πολιτικής της Ε.Ε. για ζητήματα άμυνας και ασφάλειας. Όπως μάλιστα έλεγε στην «Κ» άριστα ενημερωμένη κοινοτική πηγή, ο Τούρκος Πρόεδρος άφησε εκτός το Κυπριακό «σαν να μην υφίσταται», αποφεύγοντας να τοποθετηθεί στην τυπική και «καθηκόντως» τοποθέτηση που έκανε ο Αντόνιο Κόστα, για διευθέτηση του προβλήματος της Κύπρου, στηρίζοντας τις προσπάθειες του γ.γ. ΟΗΕ. Σύμφωνα με δύο Ευρωπαίους διπλωμάτες, η κίνηση Ερντογάν να προσφέρει χείρα βοηθείας προς την Ε.Ε. ήταν «αναμενόμενη», όπως εξίσου αναμενόμενη ήταν και η διασύνδεση της «τουρκικής προσφοράς» με την εξασφάλιση ανταλλαγμάτων. Επιχειρώντας να εκμεταλλευθεί τα μεγάλα προβλήματα που ορθώνονται αυτή τη στιγμή ενώπιον της Ε.Ε., που δείχνει να μην έχει λύσεις, στην παρούσα συγκυρία.
Ο Ερντογάν εμφανίζεται σαν ένας «δυνητικός σωτήρας», του οποίου οι «σωτήριες υπηρεσίες» προς την Ε.Ε., «θυμίζουν λίστα σουπερμάρκετ (shopping list)», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε κοινοτικός επίσημος
Τα «ευρωπαϊκά κενά» εκτείνονται άλλωστε σε όλα τα επίπεδα, με την Ε.Ε. να κινδυνεύει να χάσει το παιχνίδι στο Ουκρανικό, δεδομένου του «αποκλεισμού» από τις συζητήσεις για τερματισμό του πολέμου, που της επιφυλάσσει ο Ντόναλντ Τραμπ. Ενώ την ίδια ώρα κινείται σε πολύ «ρηχά νερά» στη Συρία, έχει αυτοεξαιρεθεί στο ζήτημα της Γάζας δεδομένης της αδυναμίας της να αποκτήσει ρόλο και λόγο στις εξελίξεις, «ψάχνεται» στο ζήτημα της αυτονόμησης της άμυνας και της ασφάλειάς της, ενώ οι πραγματικές προοπτικές για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας υπολείπονται κατά πολύ των εξαγγελιών της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και των ημιμέτρων του Συμβουλίου, που δεν φαίνονται να πείθουν κανένα. Τη δύσκολη αυτή εξίσωση συνδράμει κατ’ εξακολούθηση ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος με ερειστικό τρόπο, συγκρουσιακό ύφος και τη γνωστή του «ευγένεια» προανήγγειλε ότι θα επιβάλει δασμούς 25% στα ευρωπαϊκά προϊόντα, δηλώνοντας ενώπιον τηλεοπτικών συνεργείων ότι η Ε.Ε. έχει «γαμ@@@» τις ΗΠΑ (!). Η πρακτική «αποκλεισμού» της Ε.Ε. από τις ΗΠΑ εκτιμάται ότι εξηγεί και την ακύρωση της συνάντησης του ΥΠΕΞ Μαρκ Ρούμπιο με την ύπατη εκπρόσωπο Κάγια Κάλας, στην Ουάσιγκτον.
Κι ενώ η νέα αμερικανική διοίκηση Τραμπ βάζει στο ψυγείο τις Βρυξέλλες και φέρεται να επιδιώκει την «προσαρμογή» της Ε.Ε. στη νέα τάξη πραγμάτων που επιδιώκει να επιβάλει ο πλανητάρχης στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή, ο Ταγίπ Ερντογάν εμφανίζεται σαν ένας «δυνητικός σωτήρας», του οποίου οι «σωτήριες υπηρεσίες» προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, «θυμίζουν λίστα σουπερμάρκετ (shopping list)», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε κοινοτικός επίσημος.
Τα θέλει όλα
Η έκταση των απαιτήσεων του προέδρου της Τουρκίας έναντι της Ε.Ε., υπερβαίνει την αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης, στην οποία είχαν επενδύσει τόσο οι Βρυξέλλες, όσο και το Βερολίνο αλλά και το Παρίσι, που θεωρούσαν ότι προσφέροντας στην Άγκυρα μια τέτοιου είδους εμπορικοοικονομική συμφωνία, θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την υποκατάσταση της ενταξιακής πορείας της υποψήφιας χώρας και κατά συνέπεια τον τερματισμό της «ευρωπαϊκής της προοπτικής». Ωστόσο, οι κινήσεις του Ταγίπ Ερντογάν διαψεύδουν τις προσδοκίες που δημιουργήθηκαν στους κόλπους της Ε.Ε. και καταδεικνύουν ότι ο Τούρκος Πρόεδρος δεν εξαντλεί τις απαιτήσεις του μόνο σε μια εμπορικοοικονομική σχέση, αλλά απαιτεί τόσο για λόγους ουσίας, όσο και για λόγους υστεροφημίας την υλοποίηση του οράματος της πλήρους ένταξης της χώρας του στην Ε.Ε., «διατηρώντας σε πρώτο χρόνο ανοικτή αυτή την προοπτική, ώστε να είναι δυνατή η υλοποίησή της, σε δεύτερο μεταγενέστερο χρόνο, όταν δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες». Με βάση αυτή την ανάγνωση, που ανήκει σε σημαίνοντες κύκλους στην Ε.Ε., «οι υπηρεσίες σωτηρίας» που προσφέρει ο Ταγίπ Ερντογάν προς την Ε.Ε., προϋποθέτουν τις εξής ανταποδοτικές κινήσεις εκ μέρους της Ένωσης, κάτι που όπως ανέφεραν κοινοτικοί κύκλοι «ήταν το ζητούμενο» τόσο στο τηλεφώνημα με τον Αντόνιο Κόστα, όσο και στις συζητήσεις του Τούρκου προέδρου με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προ δύο περίπου μηνών:
• Την εκπόνηση οδικού χάρτη για αναζωογόνηση όλου του φάσματος των ευρωτουρκικών σχέσεων, κάτι που συνεπάγεται την επανέναρξη και των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας, οι οποίες κρίθηκε ότι βρίσκονται σε αδιέξοδο από το 2018.
• Τη συμμετοχή της Τουρκίας στον σχεδιασμό της πολιτικής άμυνας και ασφάλειας της Ε.Ε.
• Τη δρομολόγηση της αναβάθμισης της Τελωνειακής Ένωσης της Τουρκίας που εκτιμάται ότι θα υπερδιπλασιάσει τον όγκο ευρωτουρκικών εμπορικών συναλλαγών που το 2023 ανήλθε σε 206 δισεκατομμύρια ευρώ. Σημειώνεται ότι η εν λόγω διαδικασία αναβάθμισης έχει ήδη δρομολογηθεί, αλλά ο Ερντογάν απαιτεί ολοκλήρωσή της με συνοπτικές διαδικασίες.
• Τον τερματισμό της υποχρέωσης θεωρήσεων διαβατηρίων για όλους τους Τούρκους πολίτες, χωρίς την εκπλήρωση των απαραίτητων 72 κριτηρίων (benchmarks) και ενώ η Ε.Ε. εμφανίζεται έτοιμη να παράσχει μόνο «διευκολύνσεις» για φοιτητές και επιχειρηματίες.
• Την υπογραφή Περιεκτικής Αεροπορικής Συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας, κάτι που επίσης είναι έτοιμη να δρομολογήσει η Ε.Ε., αλλά όχι με τους γοργούς ρυθμούς και την αμεσότητα που αξιώνει η Άγκυρα.
Ανύπαρκτο το Κυπριακό
Αν και η Ε.Ε. θέτει συχνά ενώπιον του Ερντογάν και Τούρκων αξιωματούχων το Κυπριακό και την ανάγκη διευθέτησής του, στο πλαίσιο του ΟΗΕ, οι ευρωπαϊκές επισημάνσεις έχουν μάλλον τυπικό χαρακτήρα, ως μέρος των αναφορών που καθηκόντως οφείλει να κάνει η Ε.Ε. Τέτοιου είδους αναφορές, έκανε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στο πλαίσιο της τελευταίας της επίσκεψης στην Άγκυρα, καθώς και η ύπατη εκπρόσωπος της Ε.Ε. Κάγια Κάλας, αλλά και ο Αντόνιο Κόστα, πριν από μερικές μέρες στη διάρκεια της τηλεφωνικής επικοινωνίας με τον Τούρκο πρόεδρο. Με την αναφορά στο Κυπριακό να αποσπά λιγότερη προσοχή, αλλά και δημοσιότητα από τις ευχές που απηύθυνε ο κ. Κόστα στον Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος την προηγούμενη μέρα είχε την 71η επέτειο των γενεθλίων του.
Άλλωστε, καμιά από αυτές τις αναφορές για το Κυπριακό δεν συνοδευόταν από κάποιο μοχλό πίεσης, έστω και αμφιβόλου αποδοτικότητας/ αποτελεσματικότητας, έναντι της Τουρκίας και ως εκ τούτου, η Άγκυρα και ο Τούρκος πρόεδρος έχουν κάθε λόγο να θεωρούν ότι οι ευρωπαϊκές εκκλήσεις για διευθέτηση του Κυπριακού, εξαντλούνται σε ένα τυπικό ευχολόγιο άνευ ουσίας. Πόσο μάλλον, όταν η Ε.Ε., κυρίως όπως εμφανίζεται σήμερα, δεν μπορεί να κοιτάξει στα μάτια κανέναν από τους ισχυρούς παίκτες της διεθνούς σκηνής και άρα η όποια άσκηση επιρροής, είναι εκ των πραγμάτων εξαιρετικά περιορισμένη.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η Άγκυρα έχει ακούσει μεν το τελευταίο διάστημα πολλές φραστικές επισημάνσεις «και» για την ανάγκη λύσης του Κυπριακού, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν μπήκε στον κόπο ούτε να απαντήσει, αλλά ούτε και να δεσμευθεί έστω εξίσου φραστικά για τη διευθέτηση του προβλήματος. Όπως μας έλεγε κοινοτική πηγή, σε προηγούμενες συζητήσεις που είχαν γίνει με Τούρκους αξιωματούχους, το μάξιμουμ που έχει ειπωθεί από τουρκικά χείλη για το Κυπριακό είναι ότι «θα το δούμε». Εμμένοντας σε κάθε περίπτωση στις γνωστές θέσεις για λύση του προβλήματος στη βάση της «κυριαρχικής ισότητας», δύο ισότιμων γειτόνων που απλώς διαβιούν δίπλα-δίπλα.
