Του Γιώργου Κακούρη
Το προσχέδιο της έκθεσης της εξεταστικής επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη χρήση κατασκοπευτικών λογισμικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν μακροσκελές και αναλυτικό, όμως στην περίπτωση της Κύπρου ένα σημαντικό μέρος των πληροφοριών αποτελούσαν επανάληψη γνωστών πληροφοριών και ζητημάτων που αφορούν την απουσία των απαραίτητων θεσμικών πλαισίων. Το σημείο ωστόσο που ξεχωρίζει στο προσχέδιο ήταν η ξεκάθαρη διαπίστωση της εισηγήτριας πως η Κύπρος αποτελεί κόμβο εξαγωγής τεχνολογιών παρακολούθησης (που παράχθηκαν εκτός Κύπρου) σε άλλες χώρες, καθώς και η καταγραφή των πληροφοριών για διασυνδέσεις μεταξύ πολιτικών προσώπων σε Ελλάδα και Κύπρο συνεισέφεραν στη χρήση του Predator στην Ελλάδα Παρά την επιμονή της κυπριακής κυβέρνησης πως ουδέποτε έδωσε άδεια εξαγωγής για προϊόντα παρακολούθησης, οι ευρωβουλευτές έχουν ενημερωθεί για τα «κόλπα» με τα οποία μια εταιρεία μπορεί να το κάνει. Η διαδικασία για τη σύνταξη της έκθεσης, η οποία δεν έχει δεσμευτικό ή νομικό χαρακτήρα, συνεχίζεται, με τη συζήτηση επί του προσχεδίου να αναμένεται να ξεκινήσει στα τέλη Νοεμβρίου και να συνεχίζεται με κατάθεση τροπολογιών μέχρι την έκδοσή της το συντομότερο τον Μάρτιο, ή ενδεχομένως τον Ιούνιο.
Το hardware του προϊόντος αποστέλλεται στη χώρα παραλήπτη χωρίς να έχει φορτωθεί σε αυτό το λογισμικό. Ένας άλλος τρόπος είναι το προϊόν να δηλώνεται πως εξάγεται μόνο για σκοπούς επίδειξης
Ωστόσο, παρά τον μη δεσμευτικό χαρακτήρα της έκθεσης, τα συμπεράσματά της αποτελούν ήδη πεδίο αντιπαράθεσης και για τα μέλη της ίδιας της PEGA, όπως διαφάνηκε και από την απόφαση της εισηγήτριας Σόφι ιν ‘τ Βελντ να δημοσιοποιήσει το προσχέδιο και τις αντιδράσεις των ευρωβουλευτών του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.
Παράκαμψη των κανόνων
Σημαντικό μέρος του κεφαλαίου του προσχεδίου για την Κύπρο εστιάζει στις επίσημες διαδικασίες με τις οποίες μπορούν να γίνουν νόμιμες παρακολουθήσεις για λόγους εθνικής ασφάλειας, ενώ αρκετός χώρος αφιερώνεται στα γνωστά στοιχεία της υπόθεσης του μαύρου βαν και των δημόσιων καταγγελιών του δημοσιογράφου Μακάριου Δρουσιώτη για παρακολούθησή του. Εξαρχής για την PEGA ένα από τα ερωτήματα είναι πώς συνάδουν οι αναφορές της NSO Group σε έκθεση διαφάνειας το 2001 πως οι δραστηριότητες της εταιρείας ρυθμίζονται «από τις αρχές για τον έλεγχο των εξαγωγών στις χώρες από τις οποίες εξάγουμε τα προϊόντα μας: Ισραήλ, Βουλγαρία και Κύπρο» και την απάντηση της κυπριακής κυβέρνησης στο ερωτηματολόγιο της PEGA πως η εταιρεία δεν έχει κάνει εξαγωγές από την Κύπρο.
Το προσχέδιο καταγράφει το νομικό πλαίσιο που διέπει την εξαγωγή αλλά και τη διέλευση μέσω της χώρας προϊόντων διπλής χρήσης (στρατιωτικής και μη).
Στην παράγραφο 213 του προσχεδίου, που επικαλείται δημοσιεύματα του Inside Story και του «Φιλελεύθερου», σημειώνεται ότι «στην πράξη η Κύπρος φέρεται να είναι επιεικής στην παροχή αδειών εξαγωγής σε εταιρείες spyware. Οι εταιρείες χρησιμοποιούν κόλπα για να παρακάμψουν τους κανόνες. Δηλαδή, το hardwareτου προϊόντος αποστέλλεται στη χώρα παραλήπτη χωρίς να έχει φορτωθεί σε αυτό το λογισμικό. Ένας άλλος τρόπος είναι το προϊόν να δηλώνεται πως εξάγεται μόνο για σκοπούς επίδειξης, παρόλο που προστίθεται μια λεπτομερής περιγραφή του προϊόντος». Αν και δεν πρόκειται για τεκμηρίωση συγκεκριμένων ενεργειών των εταιρειών που βρίσκονται στο μικροσκόπιο, η αναφορά αυτή παραπέμπει ουσιαστικά στο πώς θα μπορούσαν να είχαν γίνει εξαγωγές... χωρίς να γίνουν, με τις εταιρείες να χρησιμοποιούν την παρουσία τους σε μια χώρα της Ε.Ε. για να προβάλουν τον ισχυρισμό πως λειτουργούν νόμιμα ενώ οι κυβερνήσεις αγνοούν ή αποκρύπτουν πως γίνονται κόμβος πώλησης τέτοιων τεχνολογιών.
Στην παράγραφο 241 της έκθεσης καταγράφεται πως βάσει της απάντησης της κυβέρνησης στην PEGA η NSO Group (που παράγει το Pegasus) δεν έχει παρουσία στην Κύπρο, όμως έξι μέλη του Δ.Σ. της έχουν στήσει ή αγοράσει εταιρείες στην Κύπρο. Σε αυτό το πλαίσιο η έκθεση εντάσσει πληροφορίες που της παρέσχε το ΑΚΕΛ για εξαγωγή του Pegasus μέσω θυγατρικής της NSO Group στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ενώ γίνεται αναφορά (με παραπομπή στο βιβλίο του Μ. Δρουσιώτη και δημοσίευμα της «Haaretz») για παρουσία Σαουδάραβων σε παρουσίαση του λογισμικού στη Λεμεσό, ένα χρόνο πριν από τη δολοφονία Κασόγκι.
Η PEGA και τα κόμματα
Πριν ακόμα την ολοκλήρωση της επίσκεψης της αντιπροσωπείας της PEGA σε Ελλάδα και Κύπρο, η εισηγήτρια Σόφι ιν ‘τ Βελντ (Φιλελεύθεροι, Κάτω Χώρες) είχε ενημερώσει τον Τύπο πως θα παρουσίαζε το προσχέδιό της στις 8 Νοεμβρίου, αμέσως μετά που θα το μοιραζόταν με τους συναδέλφους της. Είχαν ήδη προηγηθεί δημόσιες κόντρες με την Ελίζα Βόζεμπεργκ (Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, Ελλάδα), η οποία κατηγόρησε την εισηγήτρια πως χρησιμοποιεί την επιτροπή για να προωθήσει προσωπικές απόψεις και η απάντηση της Σάσκια Μπρικμόντ (Πράσινοι, Βέλγιο) μέσω Twitter πως τα όσα αναφέρθηκαν στην συνέντευξη Τύπου είχαν συμφωνηθεί.
Αμέσως μετά την παρουσίαση του προσχεδίου οι ευρωβουλευτές του ΕΛΚ στην PEGA, με επικεφαλής τον Xουάν Ιγκνάσιο Ζόιντο (ΕΛΚ, Ισπανία) διαχώρισαν τη θέση τους με επιστολή σε όλα τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής, επικρίνοντας τους χειρισμούς Ιν ‘τ Βελντ. Πληροφορίες θέλουν το κλίμα εντός της PEGA να είναι συχνά έντονο, με ευρωβουλευτές του ΕΛΚ να υποβαθμίζουν τη σημασία των ευρημάτων προστατεύοντας την κυβέρνηση Μητσοτάκη, και τον πρόεδρο της, Γερούν Λενάερς (ΕΛΚ, Κάτω Χώρες) να διατηρεί τις ισορροπίες, όπως έκανε δίνοντας διευκρινίσεις μετά την επιστολή Ζόιντο πως το κείμενο αποτελεί προσχέδιο, χωρίς να παίρνει θέση.
Από τη μία, το ΕΛΚ κατηγορείται για επιείκεια με Ελλάδα και Κύπρο, ενώ αντιμετωπίζει διαφορετικά την κατάσταση σε Πολωνία και Ουγγαρία (όπου δεν έχει σχέσεις με τις κυβερνήσεις), και από την άλλη πλευρά, τόσο η κ. Ιν ‘τ Βελντ όσο και η αντιπολίτευση σε Ελλάδα και Κύπρο κατηγορούνται από το ΕΛΚ πως πολιτικοποιούν τη συζήτηση.
Πιέσεις
Η κίνηση Ιν ‘τ Βελντ μπορεί να ερμηνευτεί ως προσπάθεια άσκησης πιέσεων μέσω της κοινής γνώμης τόσο στους συναδέλφους της που αμφισβητούν καταθέσεις και ευρήματα, όσο και στις εθνικές κυβερνήσεις (που δεν είναι μόνο η Ελλάδα και η Κύπρος, αλλά και η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Ισπανία αλλά και άλλες χώρες των οποίων τις νομοθεσίες το οικοσύστημα των εταιρειών παρακολουθήσεων αξιοποιεί). Λίγο πριν από τη δημοσιοποίηση του προσχεδίου άλλωστε, η PEGA έλαβε επιστολή (με ημερομηνία 18/10) την οποία υπογράφει η επικεφαλής των μόνιμων αντιπροσώπων στο Συμβούλιο της Ε.Ε. και η οποία όπως αναφέρεται, στάλθηκε με αίτημα των κρατών μελών μετά την αποστολή του ερωτηματολογίου σε όλα τα κράτη μέλη. Στην επιστολή, τα κράτη μέλη υπογραμμίζουν πως είναι δεσμευμένα να τηρούν το κράτος δικαίου και πως είναι δεσμευμένα για «παραγωγική συνεργασία μεταξύ των θεσμών», αλλά επισημαίνουν ότι «σύμφωνα με τις Συνθήκες, αποτελεί αρμοδιότητα της Κομισιόν να επιβλέψει και να αξιολογήσει την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ από τα κράτη μέλη».
Η Κομισιόν συλλέγει πληροφορίες
Η ίδια η Κομισιόν περιορίζεται σε επανάληψη δημόσιων δηλώσεων περί κράτους δικαίου και πως αναμένει από τα κράτη μέλη να σέβονται το κράτος δικαίου, όταν πραγματοποιούν παρακολουθήσεις για λόγους εθνικής ασφάλειας. Σε δηλώσεις του σε δημοσιογράφους μετά την δημοσίευση του προσχεδίου, ο εκπρόσωπος της Κομισιόν για θέματα δικαιοσύνης Κρίστιαν Βίγκαντ πρόσθεσε: «Συλλέγουμε πληροφορίες για τη φερόμενη χρήση spyware όπως τα Pegasus και Predator» και παρέπεμψε στις πρόνοιες της πρότασης Ευρωπαϊκής Πράξης για την Ελευθερία των ΜΜΕ για περιορισμό των παρακολουθήσεων δημοσιογράφων. Εκ των πραγμάτων, η Κομισιόν μπορεί μόνο να αναμένει την έκδοση και έγκριση της έκθεσης από την Ολομέλεια του Κοινοβουλίου τον Μάρτιο, οπότε και λήγει η εντολή της PEGA, ή τον Ιούνιο αν παραταθεί (η εντολή μιας ερευνητικής επιτροπής μπορεί να παραταθεί δύο φορές για τρεις μήνες. Υπενθυμίζεται πως η έκθεση για το κράτος δικαίου της Κομισιόν (η οποία το 2022 κατέγραψε τις κατηγορίες για παρακολουθήσεις στην Ελλάδα) εκδίδεται τον Ιούλιο και αποτελεί εργαλείο πρόληψης και συνεννόησης. Η Κομισιόν θα μπορούσε ενδεχομένως να ξεκινήσει διαδικασία επί παραβάσει σε σχέση με τον κανονισμό για τα προϊόντα διπλής χρήσης ή για παραβίαση του κράτους δικαίου, όμως σε αυτή τη φάση κάτι τέτοιο είναι αρκετά απομακρυσμένο.
Έντυπη Έκδοση
