Γράφει η Ρουμπίνα Σπάθη
Την εβδομάδα που πέρασε δόθηκαν στη δημοσιότητα στοιχεία για τις επενδύσεις της Σαουδικής Αραβίας που φέρουν το βασίλειο των Σαούδ να έχει μειώσει την έκθεσή του σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων έξι και πλέον ετών. Σύμφωνα με στοιχεία του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών, μόνο μέσα στον Ιούνιο το Ριάντ πούλησε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου αξίας άνω των 3 δισ. δολ., μειώνοντας τις επενδύσεις του στο αμερικανικό χρέος για τρίτο συναπτό μήνα. Ετσι, η έκθεση του βασιλείου στους αμερικανικούς τίτλους έχει περιοριστεί στα 108 δισ. δολ., έχοντας μειωθεί κατά 41% από τις αρχές του 2020. Στη διάρκεια του Ιουνίου, άλλωστε, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα πούλησαν αμερικανικό χρέος ύψους σχεδόν 4 δισ. δολ. Και δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι τον Ιούνιο η Κίνα πούλησε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου ύψους 11,3 δισ. δολ., μειώνοντας την έκθεσή της στο αμερικανικό χρέος στο χαμηλότερο επίπεδο από τα μέσα του 2009.
Οι εκ πρώτης όψεως επενδυτικής φύσεως αυτές επιλογές έπονται σειράς αντίστοιχων κινήσεων από πλευράς των χωρών του λεγόμενου «παγκόσμιου Νότου», χωρών που είτε δεν πρόσκεινται στην Ουάσιγκτον είτε βλέπουν τα συμφέροντά τους να αποκλίνουν από εκείνα του δυτικού στρατοπέδου και ανησυχούν για ενδεχόμενες οικονομικές επιπτώσεις επιλογών τους μη αρεστών στην υπερδύναμη. Ειδικότερα, μετά τις σαρωτικές κυρώσεις που επέβαλαν η Ουάσιγκτον και η Ε.Ε. στη Ρωσία «παγώνοντας» συναλλαγματικά της διαθέσιμα ύψους άνω των 300 δισ. δολ. Εχουν, έτσι, μειώσει την έκθεσή τους στους αμερικανικούς τίτλους, ενώ παράλληλα περιορίζουν το μερίδιο του δολαρίου στα συναλλαγματικά τους διαθέσιμα. Συνεπώς, στα τέλη του 2022 το δολάριο αντιπροσώπευε μόλις το 58% των παγκόσμιων συναλλαγματικών διαθεσίμων, καταγράφοντας σημαντική μείωση από το άνω του 70% που ήταν το μερίδιό του το 1999.
Εχουν προχωρήσει σε διμερείς συμφωνίες, με τη Σαουδική Αραβία να είναι για πρώτη φορά μετά 48 χρόνια δεκτική σε πληρωμές σε γουάν για το πετρέλαιο που πουλάει στην Κίνα, τη Ρωσία και το Ιράν να σχεδιάζουν από κοινού κρυπτονόμισμα με βάση τον χρυσό, ενώ Ινδία και Αραβικά Εμιράτα συζητούν για το εκτός πετρελαίου διμερές εμπόριο σε ινδικές ρουπίες.
Την ίδια στιγμή, όμως, μερίδα αυτών των χωρών επιχειρεί να μην περιοριστεί σε μια αμυντική στάση και έχει μακρόπνοες φιλοδοξίες, όπως η θέσπιση νομίσματος που θα μπορεί να αντικαταστήσει το δολάριο σε μεγάλο μέρος του διεθνούς εμπορίου. Ο λόγος για τα σχέδια της ομάδας χωρών που είναι γνωστές πλέον με το ακρωνύμιο BRICS, επινόηση του Τζιμ Ο’ Νιλ από το 2001, όταν ήταν κορυφαίος οικονομολόγος της Goldman Sachs, από τα αρχικά τους, Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότιος Αφρική.
Ενόψει της προγραμματισμένης συνεδρίασης της ομάδας BRICS από τις 22 έως και τις 24 Αυγούστου στο Γιοχάνεσμπουργκ, 40 χώρες του «παγκόσμιου Νότου» έχουν εκφράσει έμμεσα ή άμεσα την επιθυμία να προσχωρήσουν σε αυτήν την ετερόκλητη συμμαχία. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται ένας παραδοσιακός σύμμαχος της Ουάσιγκτον, η Σαουδική Αραβία. Ισως η φιλοδοξία ενός κοινού νομίσματος των χωρών BRICS να μη βρεθεί στο επίκεντρο στην επικείμενη σύνοδο, καθώς επείγουν άλλα ζητήματα, η συζήτηση κρίνεται ενδεχομένως πρόωρη, ενώ παραμένουν ισχυρές οι φυγόκεντρες δυνάμεις. Οπως έχουν επανειλημμένως επισημάνει οικονομικοί αναλυτές, πρόκειται για μια εξαιρετικά ετερόκλητη ομάδα χωρών, με αποκλίνοντα συμφέροντα, θεμελιώδεις διαφορές στη δομή των οικονομιών τους και χωρίς γεωγραφική εγγύτητα, παράγοντες που δυσχεραίνουν εξαιρετικά την επίτευξη των σχεδίων τους.
Η ταχύτατα αναπτυσσόμενη Ινδία διαφωνεί με το σχέδιο
Οι φυγόκεντρες δυνάμεις στους κόλπους του μετώπου που έχουν συμπτύξει οι BRICS εκδηλώνονται κυρίως από πλευράς της Ινδίας. Ενόψει της επικείμενης συνόδου, ο Ινδός υπουργός Εξωτερικών Υποθέσεων, Σουμπραχμανιάμ Τζαϊσανκάρ, τόνισε σε συνέντευξη Τύπου ότι η Ινδία δεν ενδιαφέρεται να συμμετάσχει στο ενιαίο νόμισμα που σχεδιάζουν να δημιουργήσουν εν ευθέτω χρόνω οι χώρες BRICS. Διευκρίνισε μάλιστα πως η χώρα του δεν πρόκειται να υποστηρίξει το σχέδιο, καθώς προτεραιότητά της είναι να ενισχύσει το δικό της εθνικό νόμισμα, την ινδική ρουπία, που έχει δεχθεί πιέσεις παρά τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της ινδικής οικονομίας.
Είναι εύλογη η στάση της ταχέως αναπτυσσόμενης και ανερχόμενης ασιατικής οικονομίας, που σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις οικονομολόγων και διεθνών οργανισμών θα υπερβεί την Κίνα από κάθε άποψη. Στην τρέχουσα συγκυρία τής μετά την πανδημία εποχής και του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία, η Ινδία είναι η μοναδική χώρα από την ετερόκλητη συμμαχία των BRICS που εμφανίζει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, το 2023 η ινδική οικονομία θα αναπτυχθεί κατά 6% και θα αφήσει σαφώς πίσω της την ασθμαίνουσα Κίνα, που όλα δείχνουν πως δεν θα επιτύχει τον στόχο του 5%. Εν ολίγοις η Ινδία δεν χρειάζεται τη στήριξη του μετώπου των BRICS και μπορεί να τα καταφέρει χωρίς ένα κοινό νόμισμα μαζί τους.
Η περίπτωση της Ινδίας σκιαγραφεί, άλλωστε, και τις συγκρούσεις συμφερόντων ανάμεσα στα μέλη της ετερόκλητης ομάδας που μπορούν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Οπως τονίζουν πολιτικοί αναλυτές, η Ινδία διατηρεί καλές σχέσεις με όλη τη λεγόμενη Δύση, τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με την Ε.Ε., και έχει μαζί τους εμπορικές συναλλαγές και συμφωνίες αμυντικής και στρατιωτικής φύσεως αξίας πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Δεν θα διακινδυνεύσει εύκολα να κλονίσει τις σχέσεις της με τις δυτικές δυνάμεις επενδύοντας σε ένα ενιαίο νόμισμα που ακόμη παραμένει ένα φευγαλέο όραμα. Και η Ινδία αναμένεται να είναι η χώρα που θα ασκήσει πιέσεις για να καθοριστούν με σαφήνεια τα κριτήρια για την προσχώρηση νέων μελών και δεν θα αρκεστεί σε θετικές συστάσεις των υφιστάμενων μελών.
Σημειωτέον ότι από το 2010, οπότε και προσχώρησε στον σχηματισμό τους η Νότιος Αφρική, προσθέτοντας και το γράμμα S στο τέλος του ακρωνυμίου, οι BRICS δεν έχουν διευρυνθεί περαιτέρω. Δεδομένων, όμως, των σημαντικών πόρων που διαθέτουν τα κατεξοχήν ιδρυτικά μέλη της, η Κίνα και η Ρωσία, η προσχώρηση φαίνεται ιδιαιτέρως ελκυστική σε χώρες της Μέσης Ανατολής, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής που χρήζουν οικονομικής στήριξης. Ανάμεσα στις 40 χώρες που έχουν εκφράσει ενδιαφέρον συγκαταλέγονται η Αίγυπτος και η Αργεντινή.
Κίνα και Ρωσία, οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές του νομίσματος
Η δημιουργία ενιαίου νομίσματος των BRICS είναι κυρίως κινεζική φιλοδοξία, ενώ οι άλλες χώρες-μέλη της ομάδας παραμένουν επιφυλακτικές, φοβούμενες πως μπορεί να τις χρησιμοποιήσει η Κίνα για να επιτύχει την τελική επικράτησή της. Η Ινδία με μονίμως τεταμένες σχέσεις με την Κίνα παραμένει αμυντική απέναντι στις φιλοδοξίες του Πεκίνου. Εχει κατά καιρούς απαγορεύσει την είσοδο κινεζικών προϊόντων στη χώρα, όπως και τη λειτουργία της δημοφιλούς εφαρμογής TikTok.
Η ιδέα ενός νέου νομίσματος ικανού να κλονίσει την παντοδυναμία του δολαρίου κυκλοφορεί σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες από τη δεκαετία του 1960. Σύμφωνα, πάντως, με αρκετούς οικονομολόγους, η συγκεκριμένη ομάδα χωρών που την εξετάζει εδώ και χρόνια μάλλον έχει κάποιες δυνατότητες επιτυχίας λόγω της νέας συγκυρίας. Η Ρωσία επιδεικνύει τελευταία αναενωμένο ενθουσιασμό και τον Μάρτιο ο αντιπρόεδρος της ρωσικής Δούμας, Αλεξάντερ Μπαμπάκοφ, τάχθηκε υπέρ του εγχειρήματος με σκοπό τη χρήση ενός νομίσματος των BRICS για τις μεταξύ τους συναλλαγές. Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Λουίζ Ιγνάσιο Λούλα, δήλωσε πως κάθε βράδυ αναρωτιέται «για ποιο λόγο πρέπει όλες οι χώρες να συναλλάσσονται σε δολάρια».
Σύμφωνα με τον Ζόζεφ Σάλιβαν, σύμβουλο στον όμιλο Lindsey και πρώην οικονομικό σύμβουλο του Λευκού Οίκου στην κυβέρνηση Τραμπ, η υλοποίηση ενός κοινού νομίσματος θα μπορούσε να αμβλύνει τις φυγόκεντρες δυνάμεις ανάμεσα στις BRICS.
Σε πρόσφατο άρθρο του στο Foreign Policy, ο εν λόγω οικονομολόγος επισημαίνει πως στην παρούσα συγκυρία η Ρωσία συναλλάσσεται με την Κίνα σε γουάν. Η Μόσχα είναι, ωστόσο, επιφυλακτική φοβούμενη την υπερβολική εξάρτηση από τον ισχυρό γείτονά της, γι’ αυτό και επιμένει να καλύπτει μεγάλο μέρος των αναγκών της με εισαγωγές από άλλες χώρες και να κρατάει δολάρια. Κάτι που, σύμφωνα με τον Σάλιβαν, μπορεί να αλλάξει αν οι δύο χώρες συναλλάσσονται σε ένα κοινό νόμισμα.
Επιπλέον, η εν λόγω ομάδα χωρών παρουσιάζει τον τελευταίο χρόνο συνολικό εμπορικό πλεόνασμα ύψους 387 δισ. δολ., κυρίως χάρη στην Κίνα, ενώ αντιπροσωπεύει πλέον το 31,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ έχοντας υπερβεί το μερίδιο της ομάδας του G7 που έχει περιοριστεί στο 30%. Και αυτό σημαίνει, κατά τον Σάλιβαν, πως θα ξεκινήσουν με μεγάλη αυτάρκεια, κάτι που έλειψε από άλλες απόπειρες νομισματικών ενώσεων. Αναμένεται δε πως μέχρι το 2030 το μερίδιό τους θα έχει φτάσει στο 50%.
Διαπιστώνοντας τη δυναμική που αναπτύσσουν τελευταία οι συσπειρώσεις γύρω από την ομάδα των BRICS, ο Γκίντερ Μάιχολντ, αναπληρωτής διευθυντής του γερμανικού Ινστιτούτου Ασφάλειας και Διεθνών Σχέσεων SWP, τόνισε πως «οι χώρες BRICS έχουν αυτήν τη στιγμή τη μεγάλη γεωπολιτική τους ευκαιρία».
Ωρα για αποφάσεις
Μιλώντας για το «τεράστιο παγκόσμιο ενδιαφέρον» γύρω από τις BRICS και την επιθυμία χωρών να προσχωρήσουν στον σχηματισμό τους και στην αναπτυξιακή τους τράπεζα, η υπουργός Διεθνών Σχέσεων της Νοτίου Αφρικής, Ναλέντι Πάντορ, τόνισε πως «μόλις διαμορφώσουμε τα κριτήρια για τον δανεισμό, θα ανακοινώσουμε αποφάσεις».
Πολιτική ένωση
Σχολιάζοντας τις εξελίξεις στο μέτωπο των BRICS από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και μετά, ο Μάθιου Μπίσοπ, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Σέφιλντ, διέγνωσε πως «ορισμένοι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί πολιτικοί ανησυχούν πως ίσως οι BRICS αποτελέσουν λιγότερο μια οικονομική συσπείρωση που προσπαθεί να επηρεάσει την παγκόσμια ανάπτυξη, αλλά περισσότερο μια πολιτική ένωση».
