Τα μοντερνιστικά κτήρια που πρέπει να σωθούν

Με την αρχιτέκτονα κα Κάριν Γεωργιάδου συναντηθήκαμε στη Μακαρίου της Λευκωσίας, λίγο πριν η μπουλντόζα κατεδαφίσει την οικία Τρύφωνος στη Στασίνου, πυροδοτώντας αντιδράσεις ανάμεσα σε φορείς και πολίτες. Αφορμή του ραντεβού μας ήταν η είδηση που είχε δημοσιευτεί από τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων για ένα άλλο πολύτιμο κτήριο που ανήκει στον μοντερνισμό και κινδυνεύει να κατεδαφιστεί, του πολυώροφου στη λεωφόρο Μακαρίου που για δεκαετίες στέγαζε το Συνεργατικό των Δασκάλων. «Κοίτα εκεί», μου λέει καθώς περπατάμε γύρω από το σημερινό εργοτάξιο του κτηρίου «τα μεταλλικά κάθετα στοιχεία και τα αλουμίνια άρχισαν ήδη να αφαιρούνται από τις όψεις. Αυτό είναι σημάδι ότι επίκειται κατεδάφιση». Στην παρούσα φάση, επισημαίνει η αρχιτέκτονας, αναμένεται η έγκριση ή όχι της κατεδάφισης από τον ΕΟΑ Λευκωσίας. 

Κτήριο ορόσημο

Μπροστά από την αντιπροσωπευτική σκάλα στο πίσω μέρος του οικοδομήματος η κα Γεωργιάδου αρχίζει να εξιστορεί την ιστορία του κτηρίου. «Το εγκαταλειμμένο εδώ και καιρό κτήριο ανεγέρθηκε το 1966 με σχέδια του μακαρίτη Πεύκιου Γεωργιάδη και ιδιοκτήτης ήταν η ΠΟΕΔ. Στέγαζε στο ισόγειο το κεντρικό υποκατάστημα του Ταμιευτηρίου των Δασκάλων και στους πάνω ορόφους τα γραφεία τους. Εντός του κτηρίου στεγαζόταν επιπλέον δανειστική βιβλιοθήκη και η Πνευματική Στέγη του Υπουργείου Παιδείας, ενώ στο ισόγειο υπήρχαν και ορισμένα καταστήματα. Πάρα πολλοί άνθρωποι εργάστηκαν για δεκαετίες εδώ», θυμάται η κ. Γεωργιάδου, καθώς χαζεύουμε μαζί μια ξεθωριασμένη πινακίδα.

Με τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων να κάνει λόγο στην ανακοίνωσή του για κτήριο ορόσημο, ζητάω από τη συνομιλήτριά μου να μου πει ποια είναι τα στοιχεία που το κάνουν να ξεχωρίζει. «Το κτήριο αντανακλά τους στόχους του νεοσύστατου τότε κυπριακού κράτους να φτιάξει υποδομές για την παιδεία και να δώσει αξία και σημασία στους εκπαιδευτικούς. Ήταν μια προσπάθεια για δημιουργία γερών θεμέλιων που να στηρίζονταν στην παιδεία» σημειώνει.

«Είναι πράγματι ένα εκλεκτό δείγμα του κινήματος του μοντερνισμού στην Κύπρο, με έμφαση σε οριζόντια στοιχεία, με τη δεύτερη επιδερμίδα του κτηρίου να έχει βιοκλιματικά χαρακτηριστικά με σκιάδια ηλιοπροστασίας και με τη χρήση μεικτών υλικών, τόσο μετάλλου, όπως αυτό στη σκάλα που λειτουργεί ως έξοδος κινδύνου, όσο και αλουμινίου και οπλισμένου σκυροδέματος».

Ο μοντερνισμός

Ως κίνηση ο μοντερνισμός αναπτύχθηκε σε όλους τους χώρους της τέχνης, πώς εκδηλώθηκε συγκεκριμένα στην αρχιτεκτονική της Κύπρου; «Ο μοντερνισμός στην αρχιτεκτονική είναι ένα δυναμικό, διαρκώς μεταβαλλόμενο κίνημα που άρχισε τη δεκαετία του 1920 και διήρκεσε, περίπου, μέχρι τη δεκαετία του 1970. Στην Κύπρο ήρθε με την κάθοδο νέων επιστημόνων, είτε αυτοί ήταν αρχιτέκτονες, είτε πολιτικοί μηχανικοί που σπούδασαν στο εξωτερικό και έφεραν μαζί τους νέες ιδέες για τη χρήση του νέου και επαναστατικού τότε υλικού, του οπλισμένου σκυροδέματος».

Στην αρχιτεκτονική, συμπληρώνει η δραστήρια αρχιτέκτονας «το κίνημα του μοντερνισμού επιδίωξε να κόψει τους στιλιστικούς και ιστορικούς δεσμούς με το παρελθόν, απορρίπτοντας τον διακοσμητικό χαρακτήρα και προτάσσοντας την ανάγκη για λύσεις σε πιο σύγχρονες απαιτήσεις με τη χρήση μοντέρνων υλικών, δομικών στοιχείων μαζικής παραγωγής και βιομηχανοποίησης των κατασκευών. Το νέο υλικό, το οπλισμένο σκυρόδεμα έδωσε δυνατότητες στους αρχιτέκτονες και πολιτικούς μηχανικούς να αναπτύξουν με πρωτόγνωρη ελευθερία τις δημιουργικές τους ιδέες».

Παλαιότερα, αναφέρει η κα Γεωργιάδου, είχαμε άλλα κινήματα στην αρχιτεκτονική, όπως ο νεοκλασικισμός που φαίνεται ξεκάθαρα στην Εθνική Τράπεζα (σ.σ. της Μακαρίου) που βλέπεις απέναντι, μου λέει. «Μιλάμε ξεκάθαρα για εντελώς διαφορετική αρχιτεκτονική γλώσσα, με κάθετα ανοίγματα, με αυστηρή οργάνωση και με κολόνες και κιονόκρανα που παραπέμπουν σε αρχαιοελληνικά στοιχεία. Πρόκειται για τα παραδοσιακά κτίσματα που συναντώνται κυρίως στο αστικό τοπίο της Κύπρου και που χτίστηκαν μέχρι το 1920».

«Εδώ στην κλινική το βρίσκω ωραίο που έχεις τριώροφο κτίσμα στον δρόμο και το κτήριο ανεβαίνει ψηλότερα σε υποχώρηση, με αποτέλεσμα όταν εσύ περπατάς να μη νιώθεις ότι θα πέσει πάνω σου».

Κομμάτι της ιστορίας μας

Δυστυχώς, στις μέρες μας πολλά κτήρια του μοντερνισμού, όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και σε άλλες χώρες, είναι στα πρόθυρα να κατεδαφιστούν επειδή δεν αναγνωρίζεται η αξία τους. Γιατί τα μοντέρνα δεν τα σεβόμαστε εξίσου, διερωτώμαι. «Προφανώς δεν υπάρχει η απαραίτητη γνώση και παιδεία γύρω από την αξία τους. Αν συνεχίσουμε όμως να τα κατεδαφίζουμε, οι νέες γενιές θα νομίζουν ότι κάναμε κτήρια μόνο όπως τα σημερινά. Τίθεται επομένως επιτακτικό το ερώτημα - δεν θέλουμε να διατηρήσουμε την ιστορική συνέχεια και αρχιτεκτονική ταυτότητα της πόλης μας και κατ’ επέκταση του λαού μας; Δεν είναι μόνο τα κτήρια που χτίστηκαν από το 1900 μέχρι το 1920 που πρέπει να σωθούν αλλά και τα μεταγενέστερα».

«Μπορεί για το συγκεκριμένο κτήριο να είναι πλέον αργά επειδή έχει πωληθεί σε επενδυτή και αντιλαμβάνομαι ότι τα αναπτυξιακά δικαιώματα του κάθε ιδιώτη δεν μπορούν να του αφαιρεθούν από τη στιγμή που αγόρασε κάτι το οποίο δεν ήταν κηρυγμένο ως διατηρητέο», επισημαίνει η κ. Κάριν Γεωργιάδου. «Νομίζω όμως ότι νομικοί και διοικητικοί φορείς όπως η Πολεοδομία και ο ΕΟΑ θα μπορούσαν να κάτσουν μαζί με τον νέο ιδιοκτήτη για να βρουν ή έστω να εισηγηθούν λύσεις».

Πολλά τα κτήρια παγκυπρίως που πρέπει να σωθούν

Σε όλες τις πόλεις μας υπάρχουν πολλά μοντερνιστικά κτήρια που πρέπει να διατηρηθούν, πιστεύει η κ. Γεωργιάδου. Λίγα μέτρα παρακάτω, για παράδειγμα, μου λέει καθώς συνεχίζουμε την απογευματινή βόλτα μας, βρίσκεται η κλινική του Μίκη Αναστασιάδη για την οποία εδώ και πολύ καιρό επίσης γίνεται λόγος για κατεδάφιση, με τις πιο πρόσφατες πληροφορίες ωστόσο να λένε ότι θα σωθεί και θα μετατραπεί σε μπουτίκ ξενοδοχείο. Φτάνοντας έξω από την κλινική, παρατηρούμε την πρόσοψη του γοητευτικότατου αυτού κτηρίου, που είναι προγενέστερο του προηγουμένου, όπως μου εξηγεί. Πρόκειται για κτήριο του πρώιμου μοντερνισμού και είναι εκπληκτικό δείγμα μικτής χρήσης.

«Στην κλινική Αναστασιάδη εφαρμόστηκε επένδυση στις όψεις με μωσαϊκές πλάκες που γίνονταν επί τόπου με μάρμαρο από τον Πενταδάκτυλο. Κοίτα τι όμορφες που είναι οι σιδεριές της! Μιλάμε στο μεταξύ για τεχνοτροπίες που έχουν εκλείψει». Άλλα στοιχεία του μοντερνισμού που διακρίνονται στην εν λόγω κλινική, σύμφωνα με την Κάριν Γεωργιάδου, είναι τα στρογγυλά ανοίγματα, σαν φινιστρίνια που σου δίνουν την αίσθηση ότι είσαι σε καράβι καθώς και οι σκάλες που τοποθετούνται πλέον προς τα έξω.

«Εδώ στην κλινική το βρίσκω πολύ ωραίο που έχεις τριώροφο κτίσμα στον δρόμο και το κτίριο ανεβαίνει ψηλότερα σε υποχώρηση, με αποτέλεσμα όταν εσύ περπατάς να μην νιώθεις ότι θα πέσει πάνω σου». Έλα να δεις πόσο όμορφο είναι κι αυτό το μικρό στέγαστρο στη μπροστινή είσοδο, μου λέει, «είναι πάνω στη στρογγυλή κολόνα και σηκώνεται προς τα πάνω λες και σου λέει έλα μέσα!».

Η κα Κάριν Γεωργιάδου μπροστά από την εμβληματική σκάλα του Διδασκαλικού Ταμιευτηρίου, που βρίσκεται στη λεωφόρο Μακαρίου Γ΄ στη Λευκωσία.

Υπάρχει περιοχή που συγκεντρώνει πολλά μοντερνιστικά, τη ρωτάω. «Είναι παντού διάσπαρτα αλλά η παλιά Λευκωσία έχει σίγουρα πάρα πολλά, ειδικά το παλιό εμπορικό κέντρο, η Λήδρας, η Ονασαγόρου και οι παράλληλοι Φωκίωνος και Σόλωνος. Δρόμοι που είχαν εμπορικές χρήσεις και όπου οι καταστηματάρχες επειδή είχαν λεφτά ήθελαν να δείξουν ότι είναι σύγχρονοι και μοντέρνοι».

Η Αμμόχωστος, συμπληρώνει, είχε πάρα πολλά τέτοια κτήρια τα οποία λόγω της πολιτικής κατάστασης έχουν μείνει αναλλοίωτα αλλά και στο έλεος του χρόνου. «Η Λευκωσία έχει επίσης πολλές οικιστικές περιοχές όπως ο Άγιος Ανδρέας και ορισμένες γειτονιές του Αγίου Δομετίου, της παλιάς Έγκωμης και των Αγίων Ομολογητών που έχουν διώροφες μοντερνιστικές κατοικίες που και εκεί βλέπουμε τον τελευταίο καιρό να κατεδαφίζονται πολλές από αυτές. Αντιλαμβάνεσαι ότι είναι πολύ πιο προσοδοφόρο να ρίξεις μια διώροφη κατοικία και να χτίσεις μια πολυκατοικία με διαμερίσματα».

Τι θα πούμε στα παιδιά μας;

Το κτήριο του Ταμιευτηρίου δύσκολα θα σωθεί, πιστεύει η κα Γεωργιάδου, εύχεται όμως η προσπάθεια για ευαισθητοποίηση να γίνει το έναυσμα για το κράτος και την Πολιτεία να εγκύψουν πιο επισταμένα στην ανάγκη για προστασία. «Σίγουρα δεν μπορεί το κράτος να τα κηρύξει όλα τα μοντερνιστικά διατηρητέα, αλλά μπορεί να γίνει έστω μια επιλογή. Το σημαντικότερο είναι να γίνει όσο έχουμε ακόμη τον χρόνο, αφού κάθε μέρα βλέπουμε να κατεδαφίζεται ακόμα ένα» και συνεχίζει λέγοντας: «Θα μείνουμε χωρίς μαρτυρίες της ιστορίας των πόλεών μας; Τι θα πούμε στα παιδιά και τα εγγόνια μας; Ότι για πολλές δεκαετίες δεν είχαμε αρχιτεκτονική ιστορία; Ότι έχουμε μόνο τα νεοκλασικά, τα πετρόχτιστα και τα πλινθόκτιστα;

Όταν επιτρέπουμε κτήρια που φέρουν το αποτύπωμα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής στην Κύπρο να κατεδαφιστούν, χάνουμε ένα πολύτιμο κομμάτι της ταυτότητάς μας, ως λαός, ως κοινωνία και ως κράτος», καταλήγει.