Του Παύλου Νεοφύτου
Για ακόμη ένα καλοκαίρι η Κύπρος πλήττεται από πυρκαγιές, πολλές από τις οποίες, όπως αναγνωρίζουν και οι αρμόδιες Αρχές, προκαλούνται από ανθρωπογενείς παράγοντες. Ένας 27χρονος, ο οποίος τέθηκε από την Αστυνομία υπό κράτηση, ομολόγησε τον εμπρησμό την περασμένη Τρίτη (25 Ιουνίου) σε αγροτική περιοχή στην Αραδίππου για προσωπικές διαφορές, με τις Αρχές να έχουν εντοπίσει έξι ξεχωριστές εστίες, σε έκταση τριών τετραγωνικών χιλιομέτρων περίπου. Για τη μεγάλη πυρκαγιά στον Άγιο Συλά, στη Λεμεσό (31 Μαΐου), ο αρχιπύραρχος της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας αναφέρθηκε σε κακόβουλο εμπρησμό. «Στο σημείο από όπου ξεκίνησε η φωτιά δεν μπορούσε να ήταν τυχαία, ούτε με αποτσίγαρο. Είναι ξεκάθαρο ότι κάποιος ήθελε η φωτιά να προχωρήσει και να καταστρέψει, και το κατάφερε», δήλωσε χαρακτηριστικά την επόμενη μέρα. Στο ίδιο συμπέρασμα είχε καταλήξει και το Τμήμα Δασών και για την περίπτωση δασικής πυρκαγιάς που ξέσπασε στις 12 Μαρτίου στην κοινότητα Βρέτσια της επαρχίας Πάφου, ανακοινώνοντας ότι τέθηκε και αυτή κακόβουλα.
Άραγε, ποιοι είναι οι λόγοι που ωθούν άτομα να βάλουν φωτιά; Είναι η πρόθεση εκφοβισμού, οι οικονομικές διαφορές, η διαταραχή συμπεριφοράς, η εκδίκηση, η επιθυμία για προσοχή, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η επιθυμία για έντονες συναισθηματικές εμπειρίες; Ποιο είναι το ψυχολογικό τους προφίλ; Πώς αντιμετωπίζεται το πρόβλημα σήμερα στην Κύπρο και, αν απαιτείται, ποιες βελτιώσεις θα μπορούσαν να γίνουν προς αυτή την κατεύθυνση;
Υπάρχουν διαφορετικά κίνητρα πίσω από κάθε εμπρησμό, δήλωσε στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Κέιμπριτζ, Ανδρέας Καπαρδής. Εξήγησε ότι στις ακούσιες πυρκαγιές, κάποιοι καταστρέφουν κάποτε ολόκληρα δάση και προκαλούν τεράστια ζημιά στο περιβάλλον από απροσεξία ή ανεύθυνη πράξη, χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες της πράξης τους. Εδώ επικαλέστηκε το συχνό παράδειγμα κάποιου, ο οποίος πετά σε ξηρά χόρτα ένα αναμμένο αποτσίγαρο, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει πυρκαγιά, είτε σε μία δασική περιοχή είτε αλλού.
Έγκλημα και πυρομανία
«Όσον αφορά τους εκούσιους εγκληματικούς εμπρησμούς, το κίνητρο μπορεί να είναι η εκδίκηση ή για να στείλει κάποιος ένα μήνυμα εκφοβισμού, όπως συμβαίνει και με τις βόμβες. Ο εμπρησμός είναι ένα όπλο στα χέρια κάποιων, για εκδίκηση ή για να στείλουν ένα μήνυμα και μία προειδοποίηση. Πάλι για τους εκούσιους εγκληματικούς εμπρησμούς, η μία άλλη κατηγορία κινήτρων αφορά εμπρηστές, οι οποίοι είναι πληρωμένοι. Ενεργούν όταν κάποιος πληρώνει ένα ποσό, για να προκαλέσει ζημιά στην περιουσία κάποιου άλλου. Η τελευταία κατηγορία είναι αυτοί που έχουν διαταραχές συμπεριφοράς, οι λεγόμενοι πυρομανείς, με κίνητρο την επιθυμία για προσοχή ή αναγνώριση. Τυγχάνει να είναι εμπρηστές, οι οποίοι προκαλούν την πυρκαγιά, για να έχουν οι ίδιοι τη δική τους σεξουαλική ικανοποίηση. Πρέπει να σημειώσουμε ότι πολλές φορές τέτοια άτομα είναι επίσης παρόντα στις καμένες περιοχές και προσπαθούν να βοηθήσουν τους πυροσβέστες να σβήσουν την πυρκαγιά, διότι, όπως αντιλαμβάνεστε, αντλούν την ευχαρίστησή τους», ανέφερε ο κ. Καπαρδής.
Πολλές φορές οι πυρομανείς είναι παρόντες και προσπαθούν να βοηθήσουν τους πυροσβέστες να σβήσουν την πυρκαγιά, διότι αντλούν την ευχαρίστησή τους, σημείωσε ο κ. Καπαρδής.
Το προφίλ
Αναφερόμενος σε ψυχολογικά χαρακτηριστικά, ο διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης «Cyprus rTMS» και κλινικός επίκουρος καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Γιώργος Μικελλίδης, είπε στην «Κ» ότι στους εμπρηστές περιλαμβάνονται άτομα με δυσκολία στην αυτοσυγκράτηση και στον έλεγχο των παρορμήσεων, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, η οποία μπορεί να οδηγεί σε πράξεις εμπρησμού για αναγνώριση ή επιβεβαίωση, καθώς και με αναζήτηση διεγερτικών καταστάσεων, καθώς η επιθυμία για έντονες συναισθηματικές εμπειρίες μπορεί να οδηγεί σε πράξεις εμπρησμού. Όσον αφορά τις διαταραχές, αναφέρθηκε σε άτομα με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, εξηγώντας ότι παρουσιάζουν περιφρόνηση για τα δικαιώματα των άλλων και συχνά εμπλέκονται σε παραβατικές συμπεριφορές. Ακόμη, παρατηρείται η οριακή διαταραχή προσωπικότητας, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, επιστρατεύοντας τον εμπρησμό ως μέσο προσοχής ή έκφρασης συναισθημάτων. Τέλος, για την πυρομανία, είπε ότι πρόκειται για μία διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων, όπου το άτομο αισθάνεται έντονη ανάγκη να βάλει φωτιά.
Την ίδια ώρα επικαλούμενος κοινωνικά στοιχεία, ο κ. Μικελλίδης έκανε λόγο για άτομα με ιστορικό κακοποίησης ή παραμέλησης, εξηγώντας ότι πολλοί με ιστορικό εμπρηστικής συμπεριφοράς έχουν ιστορικό τραυματικών εμπειριών. Επίσης, συμβαίνει να κουβαλούν μαζί τους την κοινωνική απομόνωση, καθώς η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και σύνδεσης μπορεί να οδηγήσει σε αντικοινωνική συμπεριφορά. «Το προφίλ ενός εμπρηστή είναι, συνεπώς, πολυδιάστατο και επηρεάζεται από μια σειρά παραγόντων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους», τόνισε, για να προσθέσει ότι οι ψυχίατροι και οι εγκληματολόγοι συνεργάζονται συχνά για την κατανόηση και την αντιμετώπιση αυτών των ατόμων, προκειμένου να προληφθούν μελλοντικές πράξεις εμπρησμού και να παρέχεται κατάλληλη θεραπεία και υποστήριξη.
Επικαλούμενος κοινωνικά στοιχεία, ο κ. Μικελλίδης αναφέρθηκε σε άτομα με ιστορικό κακοποίησης ή παραμέλησης, εξηγώντας ότι πολλοί με ιστορικό εμπρηστικής συμπεριφοράς έχουν ιστορικό τραυματικών εμπειριών.
Δύσκολες υποθέσεις
Στην Κύπρο έχουν καταδικαστεί άτομα για εμπρησμό και έχουν εκτίσει ποινές φυλάκισης, ωστόσο, όπως σημείωσε ο κ. Καπαρδής, ο εμπρησμός είναι ένα έγκλημα, το οποίο έχει χαμηλό ποσοστό εξιχνίασης. Οι λόγοι, εξήγησε, είναι διότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι δράστες έχουν κάθε ευκαιρία να διαφύγουν από τη σκηνή του εγκλήματος.
Όσον αφορά τους τρόπους αντιμετώπισης των εγκλημάτων αυτών, στο επίπεδο της πρόληψης, αναφέρθηκε στον ρόλο των δικαστηρίων και τις ποινές που προβλέπονται από τον Νόμο. «Σπάνια το δικαστήριο θα επιβάλει τη μέγιστη ποινή. Αν είναι πράξη που είναι ορθολογιστική και έχει οικονομικό όφελος, είθισται μία ποινή αποτρεπτική. Αποτρεπτική ποινή είναι αυτή που είναι περισσότερο από τη μεσαία ποινή, με σκοπό να αποθαρρύνει. Να αποθαρρύνουμε το άτομο που εμπλέκεται και δημοσιεύοντας την απόφαση, ελπίζουμε να αποθαρρυνθούν και άλλοι που σκέφτονται παρόμοια», σημείωσε.
Κενά στην αντιμετώπιση
Από την πλευρά του ο κ. Μικελλίδης επεσήμανε ότι στην Κύπρο, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, η συνεργασία μεταξύ εγκληματολόγων και ψυχιάτρων είναι σημαντική για την αντιμετώπιση εγκληματικών συμπεριφορών και ιδιαίτερα για την κατανόηση και τη θεραπεία ατόμων με ψυχιατρικές διαταραχές που διαπράττουν εγκλήματα, όπως οι εμπρηστές, αλλά, κατά την εκτίμησή του, υπάρχει πρόβλημα, γιατί δεν γίνονται αρκετές πολυθεματικές ομάδες, με την εμπλοκή των υπουργείων Δικαιοσύνης και Υγείας, για ανάλυση συμπεριφορών, σημειώνοντας ότι γίνονται μόνο όταν εξετάζεται μία αίτηση για αποφυλάκιση υπό όρους. «Αλλά το πρόβλημα είναι σε όλους αυτούς που είναι έξω και όχι στον μικρό αριθμό που είναι στη φυλακή», τόνισε. Σε αυτό το σημείο ο κ. Μικελλίδης ανέφερε ότι εκτός από την αυστηροποίηση των ποινών και την επίβλεψη των δασών είναι αναγκαία η ψυχοεκπαίδευση όλων των πολιτών, από τα παιδιά στα νηπιαγωγεία μέχρι τους ενήλικες.
Πιο πρόθυμοι οι πυρομανείς
Όπως επιβεβαίωσε ο κ. Καπαρδής, στην Κύπρο έχουν καταγραφεί περιπτώσεις με πυρομανείς, επισημαίνοντας ότι είναι κι αυτοί εμπρηστές, όμως με διαφορετικά κίνητρα. Για την περίπτωσή τους απαιτείται θεραπεία, η οποία σύμφωνα με τον κ. Μικελλίδη μπορεί να περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία, που εστιάζει στην αλλαγή των σκέψεων και συμπεριφορών που σχετίζονται με την τάση για εμπρησμό, φαρμακευτική αγωγή για τη διαχείριση των παρορμήσεων και των συναφών ψυχικών διαταραχών, και ομαδική θεραπεία, όπου οι ομάδες υποστήριξης μπορούν να προσφέρουν ένα περιβάλλον όπου τα άτομα μπορούν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να λάβουν υποστήριξη από άλλους με παρόμοια προβλήματα.
«Αρκετές μελέτες και αναφορές έχουν καταγράψει περιπτώσεις ανθρώπων με πυρομανία, οι οποίοι αναζήτησαν βοήθεια από ψυχιάτρους. Σύμφωνα με κάποιες επιδημιολογικές έρευνες, οι πυρομανείς αποτελούν περίπου το 3-6% των εμπρηστών που συλλαμβάνονται και εξετάζονται ψυχιατρικά. Οι περισσότεροι από αυτούς αναζητούν βοήθεια, αφού έχουν εμπλακεί σε πολλαπλά περιστατικά εμπρησμού. Την ίδια ώρα με βάση κλινικές αναφορές, οι ψυχίατροι αναφέρουν ότι οι ασθενείς με πυρομανία συχνά νιώθουν ενοχές και άγχος για τη συμπεριφορά τους και είναι συνήθως πιο πρόθυμοι να ζητήσουν βοήθεια σε σύγκριση με άλλους εμπρηστές που δρουν για άλλους λόγους», σημείωσε ο κ. Μικελλίδης.
