Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, οι χρονικές συγκυρίες αλλά και ιατρικές συνθήκες οδηγούν ολοένα και περισσότερες γυναίκες άνω των 30 να σκεφτούν τη διασφάλιση της γονιμότητάς τους, μέσω της κρυοσυντήρησης ωαρίων. Πρόκειται για μια υπηρεσία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής κατά την οποία συλλέγονται τα ωάρια γυναικών, αποθηκεύονται και συντηρούνται σε βαθιά κατάψυξη, σταματώντας έτσι τους δείκτες του ρολογιού που ξεκινούν να μετρούν αντίστροφα, ώστε η γυναίκα να επιλέξει η ίδια τη χρονική στιγμή που θα γίνει μητέρα. H «Κ» ζήτησε από την εμβρυολόγο και επικεφαλής του τμήματος Κλινικής Εμβρυολογίας στην κλινική Εξωσωματικής Γονιμοποίησης «Embryon Fertility Centre», Μόνικα Ευσταθίου, να απαντήσει σε επτά ερωτήματα για την κρυοσυντήρηση που αφορούν, μεταξύ άλλων, τη διαδικασία, τις πιθανότητες επιτυχίας, το κόστος και τη φαρμακευτική αγωγή.
1–Είναι εύκολη ή δύσκολη η διαδικασία της κρυοσυντήρησης ωαρίων;
–Η διαδικασία είναι απλή και εύκολη και ξεκινά με την επίσκεψη της κοπέλας στον γυναικολόγο, ο οποίος ασχολείται με εξωσωματική γονιμοποίηση. Θα ακολουθήσουν εξετάσεις αίματος ώστε να προσδιοριστούν οι εφεδρείες των ωοθηκών, δηλαδή τι έχει απομείνει από ωάρια και αν είναι εφικτή η διαδικασία, κάτι που βοηθά στο να διαπιστωθεί κατά πόσο πρέπει να πιεστεί μια κοπέλα ή αν υπάρχει περιθώριο χρόνου. Αφότου κριθεί ότι μπορεί να γίνει η διαδικασία, η γυναίκα ξεκινά να λαμβάνει τη δεύτερη ημέρα της περιόδου της τη φαρμακευτική αγωγή (ενέσεις στην κοιλιά), διαδικασία που διαρκεί περίπου 10-12 μέρες. Μέσα στο διάστημα αυτό η γυναίκα θα κάνει κάποιους υπέρηχους και αιματολογικές εξετάσεις, και όταν διαφανεί ότι τα ωάρια έφτασαν στο επιθυμητό σημείο ανάπτυξης, θα οριστεί η ημέρα της συλλογής. Η συλλογή των ωαρίων γίνεται μέσω μιας μικροεπέμβασης, δεν υπάρχουν τομές, ραφές ή ανάγκη η γυναίκα να μείνει στην κλινική πέραν της μιας ώρας μετά τη διαδικασία. Τα ωάρια θα συντηρηθούν σε βαθιά κατάψυξη, στους -196 βαθμούς και μέσα σε υγρό άζωτο. Η κρυοσυντήρηση ωαρίων γίνεται στις εννέα μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που λειτουργούν στην Κύπρο, σε Λευκωσία και Λεμεσό.
2–Πόσες φορές μπορεί να επαναληφθεί η διαδικασία και πόσες οι πιθανότητες επιβίωσης των ωαρίων;
–Με βάση τον νόμο μια γυναίκα μπορεί να κάνει τη διαδικασία όσες φορές επιθυμεί. Η ποσότητα ωαρίων που θα συλλεχθεί, σε κάθε κύκλο ωοληψίας, εξαρτάται από την ποσότητα που θα παραγάγει η κάθε γυναίκα. Στόχος θα πρέπει να είναι η κατάψυξη τουλάχιστον 10-15 ωαρίων ή και παραπάνω σε μεγαλύτερες αναπαραγωγικές ηλικίες. Όταν η γυναίκα αποφασίσει να προχωρήσει στην εγκυμοσύνη, κάποια από τα ωάρια θα γονιμοποιηθούν, κάποια δεν θα αντιδράσουν, άρα όσο πιο πολλά συλλεχθούν τόσο πιο καλές είναι οι πιθανότητες εγκυμοσύνης. Πλέον, τα πρωτόκολλα έχουν τελειοποιηθεί με τα ποσοστά επιβίωσης των ωαρίων κατά την κρυοσυντήρηση να αγγίζουν το 98-99%. Μάλιστα, στατιστικά, δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ κατεψυγμένων και φρέσκων ωαρίων. Αν θέλει μια γυναίκα να γονιμοποιήσει στα 50 της και έχει κρυοσυντηρήσει τα ωάρια στα 30 της, τότε αυτά θα έχουν τη δυναμική των 30 χρόνων. Συστήνεται όμως όπως μια γυναίκα προχωρήσει σε κρυοσυντήρηση πριν από τα 40, καθότι μετά την ηλικία αυτή η ποιότητα των ωαρίων και οι πιθανότητες εγκυμοσύνης μειώνονται.
3–Διαφέρει η διαδικασία από γυναίκα σε γυναίκα;
–Η διαδικασία δεν διαφέρει από γυναίκα σε γυναίκα, ωστόσο υπάρχει εξατομικευμένη προσέγγιση και είναι διαφορετικά τα πρωτόκολλα που ακολουθούνται για το κάθε άτομο. Η ομάδα που αναλαμβάνει κάθε περιστατικό με βάση το προφίλ και τις ανάγκες του κάθε οργανισμού στήνει το πρωτόκολλο ώστε να ταιριάζει στον εκάστοτε οργανισμό. Το πρωτόκολλο κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μπορεί να τροποποιηθεί ανά πάσα στιγμή, να μειωθεί ή να αυξηθεί η δόση των φαρμάκων.
4–Για πόσο καιρό μπορούν τα ωάρια να κρυοσυντηρηθούν;
–Με βάση τον νόμο τα ωάρια μπορούν να κρυοσυντηρηθούν για 10 χρόνια. Αν μετά από το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα η ενδιαφερόμενη γυναίκα εξακολουθεί να θέλει να συνεχίσει την κρυοσυντήρηση, το ιατρικό προσωπικό θα πρέπει να αποταθεί στο Συμβούλιο Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Κύπρου και να ζητήσει παράταση. Ωστόσο, 10 χρόνια είναι ένα εύλογο χρονικό διάστημα που δίνει αρκετά περιθώρια για γονιμοποίηση.
5–Υπάρχουν κίνδυνοι από τη φαρμακευτική αγωγή;
Το αυξημένο ενδιαφέρον εν καιρώ πανδημίας οφειλόταν στο ότι οι γυναίκες είχαν χρόνο να επανεξετάσουν και να προσδιορίσουν τη γονιμότητά τους.
–Τα φάρμακα που συνταγογραφούνται είναι ορμόνες οι οποίες θα προκαλέσουν διέγερση των ωοθηκών και θα βοηθήσουν στην ωρίμανση πολλών ωαρίων. Πρόκειται για ορμόνες τις οποίες παράγει ο ίδιος ο οργανισμός της γυναίκας και ως εκ τούτου δεν προκαλούν κινδύνους. Η βιβλιογραφία και οι πληθυσμιακές μελέτες που αφορούν εκατομμύρια ασθενείς εξωσωματικής καταδεικνύουν ότι είναι εντελώς ακίνδυνα και δεν συνδέονται με καρκινογενέσεις. Προσφέρουν λύσεις στα προβλήματα και ο κόσμος δεν πρέπει να τα φοβάται.
6–Υπάρχει ψυχολογικός αντίκτυπος;
–Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η ψυχολογία επηρεάζεται. Πέραν του καθημερινού στρες που βιώνουμε όλοι, το άγχος των γυναικών προέρχεται από την πίεση του χρόνου. Όσο το θέμα του χρόνου αφήνεται στο ράφι, η κατάσταση γίνεται ψυχοφθόρα και δημιουργεί άγχος. Στην αρχή οι γυναίκες ξεκινούν τρομαγμένες, γιατί η διαδικασία τούς φαίνεται βουνό, ανυπομονούν να πάνε όλα καλά και να έχουν ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Στο τέλος όμως φεύγει ένα βάρος από πάνω τους, νιώθουν ανακούφιση και ασφάλεια για το μέλλον.
7–Πόσο είναι περίπου το κόστος της κρυοσυντήρησης;
–Το κράτος προσφέρει, μέχρι τέσσερις φορές, επιδότηση ύψους 2.000 ευρώ για κρυοσυντήρηση ωαρίων για όσες ενδιαφερόμενες είναι στο ΓεΣΥ. Οι εξετάσεις και τα φάρμακα εμπίπτουν στο ΓεΣΥ και μπορούν να παραληφθούν από το Γενικό Νοσοκομείο της κάθε επαρχίας, με την προσκόμιση ειδικών εντύπων από τις κλινικές. Το συνολικό κόστος της διαδικασίας κυμαίνεται γύρω στις 3.000, ωστόσο η κάθε κλινική καθορίζει τις δικές της τιμές. Ως εκ τούτου, κατά μέσο όρο, το τελικό καθαρό ποσό που θα δώσει μια γυναίκα για τη διαδικασία, αφού πάρει το επίδομα, είναι γύρω στα 1.000 ευρώ. Για την αποθήκευση των ωαρίων το πρώτο έτος είναι δωρεάν και για κάθε νέο έτος υπάρχουν τα φύλαχτρα που κυμαίνονται γύρω στα 300-350 ευρώ ανά έτος.
Σημαντικό: H Αμερικανική Εταιρεία για την Αναπαραγωγική Ιατρική (ASRM) έπαψε να θεωρεί την κατάψυξη ωαρίων πειραματική διαδικασία από το 2013. Όπως προκύπτει από τα πιο πάνω, η κρυοσυντήρηση είναι μια σύγχρονη, αποτελεσματική και ασφαλής διαδικασία, η οποία επιτρέπει τη διαφύλαξη της γονιμότητας των γυναικών που η μητρότητα δεν βρίσκεται στα άμεσα σχέδιά τους. Η κα Ευσταθίου συμβουλεύει τις γυναίκες να λάβουν έγκαιρη ενημέρωση και να κάνουν βήματα για να προστατεύσουν τη γονιμότητά τους, αφού οι υπηρεσίες προσφέρουν πλέον αποτελεσματικές θεραπείες.
Όταν παγώνει ο χρόνος της γονιμότητας
«Η εμπειρία μου μού έδωσε θάρρος να κάνω τέσσερις κύκλους ωοληψίας, χωρίς να φοβάμαι» αναφέρει στην «Κ» η εμβρυολόγος Μόνικα Ευσταθίου.
«Η ηλικία για τις γυναίκες είναι αμείλικτη. Υπάρχει μια γόνιμη περίοδος που άπαξ και ξεπεραστεί, δεν υπάρχει κάτι άλλο που μπορείς να κάνεις». Έτσι ξεκινάει να περιγράφει την εμπειρία της κρυοσυντήρησης ωαρίων στην «Κ» η εμβρυολόγος και επικεφαλής του τμήματος Κλινικής Εμβρυολογίας στην κλινική Εξωσωματικής Γονιμοποίησης «Embryon Fertility Centre», Μόνικα Ευσταθίου. Η εμβρυολόγος, η οποία πήρε την απόφαση στα 33 της να «παγώσει» τον χρόνο, μιλάει στην «Κ» για όσα βίωσε, τα οφέλη της κρυοσυντήρησης και αναφέρει ότι υπάρχει αρκετή παραπληροφόρηση γύρω από το ζήτημα. Τονίζει ότι οι γυναίκες μπαίνουν στη διαδικασία τρομαγμένες, αλλά βγαίνουν από αυτή πιο αισιόδοξες και ανακουφισμένες.
Η κα Ευσταθίου εξηγεί ότι ανήκει στο γκρουπ των γυναικών που θέλουν να αφοσιωθούν για κάποιο χρονικό διάστημα στην καριέρα τους. «Είμαι μέσα στα δρώμενα της εξωσωματικής, γνωρίζω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι κοπέλες μεγαλύτερης ηλικίας που θέλουν να τεκνοποιήσουν, οπότε έπρεπε να πάρω τα μέτρα μου». Υπάρχουν όμως και γυναίκες οι οποίες μπαίνουν στη διαδικασία της κρυοσυντήρησης επειδή δεν έχουν βρει ακόμη τον κατάλληλο σύντροφο και το ρολόι ξεκινά να μετρά αντίστροφα ή ακόμη και για ιατρικούς λόγους, καθότι χημειοθεραπείες ή θεραπείες με ακτινοβολία μπορούν να τερματίσουν τη λειτουργία των ωοθηκών. Υπάρχουν επίσης ζευγάρια τα οποία προχωρούν στη διαδικασία επειδή θέλουν να αποκτήσουν παιδί σε μεταγενέστερο στάδιο.
«Μου έδωσε θάρρος»
Η εμπειρία της, όπως επισήμανε στην «Κ» η κα Ευσταθίου, της επιβεβαίωσε πως πρόκειται για μια απλή διαδικασία, η οποία δεν επηρέασε καθόλου την καθημερινότητά της και δεν υπήρχαν οποιεσδήποτε παρενέργειες από τη φαρμακευτική αγωγή. Το γεγονός αυτό της έδωσε θάρρος να κάνει τέσσερις κύκλους ωοληψίας, χωρίς να φοβάται. Περιγράφοντας όσα βίωσε βήμα προς βήμα, η ιατρός εξηγεί ότι η διαδικασία ξεκίνησε τη δεύτερη ημέρα της περιόδου της, όταν έκανε υπέρηχο για να διαφανεί κατά πόσο είναι εφικτό να ξεκινήσει τη διαδικασία. «Στη συνέχεια έκανα ενέσεις στην κοιλιά με την πιο λεπτή βελόνα που υπάρχει στην αγορά για 10-12 μέρες. Χρειάστηκε να κάνω υπέρηχο 2-3 φορές κατά τη διάρκεια, ώστε να ακολουθήσουμε την ανάπτυξη των ωοθυλακίων και να προσδιοριστεί πότε είναι έτοιμα τα ωάρια για να μπορέσουν να τα συλλέξουν. Την ημέρα που είχαμε φτάσει στο σημείο της ωρίμανσης των ωαρίων και ήταν επιθυμητή η συλλογή τους, ορίστηκε ημερομηνία για την ωοληψία». Η κα Ευσταθίου επισημαίνει ότι μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας δεν ένιωσε κάποιον πόνο, όμως κάποιες γυναίκες ενδεχομένως να βιώσουν ήπιους πόνους περιόδου, οι οποίοι υποχωρούν από μόνοι τους και κατά 90% δεν θα χρειαστούν κανένα παυσίπονο. «Από εκεί και πέρα μου ήρθε η περίοδος, φυσικό επακόλουθο λόγω των φαρμάκων, και οι επόμενοί μου κύκλοι ήταν όπως κάθε φορά, σταθεροί και χωρίς να επηρεαστούν καθόλου». Επιπλέον, τονίζει πως πρόκειται για μια διαδικασία που προσφέρει αισιοδοξία και ανακούφιση.
Η πανδημία
Αξιοσημείωτο είναι πάντως το γεγονός ότι το ενδιαφέρον για κρυοσυντήρηση ωαρίων παρουσίασε αυξητική τάση εν καιρώ πανδημίας. Η κα Ευσταθίου σημειώνει ότι η αυξημένη ζήτηση τη συγκεκριμένη περίοδο οφειλόταν στο ότι οι γυναίκες είχαν χρόνο να ενημερωθούν διαδικτυακά, να επανεξετάσουν και να προσδιορίσουν τη γονιμότητά τους. Εκτιμά ότι και το επίδομα που παραχωρεί το κράτος δίνει κίνητρο στις γυναίκες. Στην κλινική «Embryon Fetility Centre», όπου εργάζεται η ιατρός, το 15% του συνόλου των πελατών, κάνει τη διαδικασία. Σύμφωνα μάλιστα με τα στοιχεία του υπουργείου Υγείας, σε παγκύπρια βάση, περίπου 600 γυναίκες τον χρόνο αιτούνται επιδότησης.
