Του Παύλου Νεοφύτου
Στην Κύπρο και ευρύτερα σε χώρες της Μεσογείου η ελεγχόμενη ή συνταγογραφούμενη καύση (prescribed burning) δεν είναι άγνωστο κεφάλαιο, καθώς απαντάται δεκαετίες πίσω. Ενδεχομένως να αποτελεί μακρινή ανάμνηση για τους μεγαλύτερους σε ηλικία, όταν η πρακτική αυτή εφαρμοζόταν εκτεταμένα από επαγγελματίες του πρωτογενούς τομέα, όπως κτηνοτρόφοι και αγρότες, αλλά και δασονόμοι. Σταδιακά εγκαταλείφθηκε, ως αποτέλεσμα της έλλειψης σαφούς νομικού πλαισίου και διακριτών διαχειριστικών στόχων. Σήμερα, η καύση αγροτικής ή δασικής βλάστησης, από ομάδα ειδικών ή εκπαιδευμένων ομάδων, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και σε καθορισμένες περιοχές, εφαρμόζεται σε χώρες του εξωτερικού και πλέον στηρίζεται σε έρευνες και εκτενή βιβλιογραφία. Όσο οξύμωρο κι αν μπορεί να εκληφθεί, στον τομέα της πρόληψης των πυρκαγιών, η ίδια η φωτιά, ως ένα από τα στοιχεία της φύσης, μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο στη φαρέτρα ενός κρατικού μηχανισμού απέναντι σε αυτού του είδους τις κρίσεις, των οποίων η σημερινή έξαρση έχει συνδεθεί με την κλιματική αλλαγή.
Όπως πληροφορείται η «Κ», αυτό το διάστημα το υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο εισαγωγής της πρακτικής, πλέον σε επιστημονικό και ερευνητικό πλαίσιο, και στην Κύπρο, μετά από εκπαίδευση λειτουργών του Τμήματος Δασών και του Τμήματος Περιβάλλοντος στο εξωτερικό, όπου η συναταγογραφούμενη καύση εφαρμόζεται με απτά αποτελέσματα. Αφορμή στάθηκε η διοργάνωση από τις 14 μέχρι τις 16 Οκτωβρίου τριήμερου συμμετοχικού εργαστηρίου στη Λευκωσία υπό τον συντονισμό του Ερευνητικού Κέντρου Επιστημών Κινδύνου και Αποφάσεων CERIDES του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου. Φιλοξενήθηκε η επιστημονική ομάδα του «PAU Costa Foundation» της Ισπανίας με έδρα την Καταλονία, στο πλαίσιο του έργου «SEMEDFIRE», το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του Προγράμματος «ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΕΥΡΩΠΗ». Στο πλαίσιο του εργαστηρίου, με θέμα την Ολιστική Διαχείριση Πυρκαγιών στην Κύπρο, οι Ισπανοί ερευνητές παρουσίασαν το έργο που επιτελούν σε χώρες της Ευρώπης και της Νότιας Αμερικής, ειδικά σε σχέση με τη μεθοδολογία προστασίας των δασών από πυρκαγιές μέσω της ελεγχόμενης καύσης. Συμμετείχαν εμπλεκόμενοι και ενδιαφερόμενοι, όπως το Τμήμα Δασών, η Πολιτική Άμυνα, οι αρχές των Βρετανικών Βάσεων και εθελοντικές ομάδες πυρόσβεσης.
Χρήσιμο εργαλείο για τη διαχείριση και τη διατήρηση της υγείας των δασών και των οικοσυστημάτων, όταν χρησιμοποιείται προσχεδιασμένα και προγραμματισμένα.
Μάλιστα τη δεύτερη μέρα, αφού οι Ισπανοί ειδικοί περιηγήθηκαν μαζί με λειτουργούς του Τμήματος Δασών σε περιοχές της Κύπρου, οι οποίες έχουν ανάγκη καθαρισμού, κυρίως λόγω της εγκατάλειψης της υπαίθρου, επέλεξαν έναν χώρο στην επαρχία Λευκωσίας, ο οποίος κρίθηκε ως ο καταλληλότερος για να γίνει πιλοτικά η εφαρμογή της πρακτικής γύρω στον Φεβρουάριο, με επίδειξη σε ενδιαφερόμενους.
Ευαίσθητο θέμα
Ωστόσο, καθώς η ελεγχόμενη καύση είναι ένα ευαίσθητο θέμα και επειδή υπάρχει σοβαρή ανησυχία από το Τμήμα Δασών, για αντιδράσεις που ενδεχομένως να δημιουργηθούν, κρίθηκε αναγκαία να γίνει το προηγούμενο διάστημα διάλογος με ενδιαφερόμενους φορείς και οργανώσεις, ώστε να τους γίνει ενημέρωση, να διασκεδαστούν οι προβληματισμοί και να γίνει καταγραφή των σχολίων τους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι την τρίτη ημέρα της παρουσίας της ομάδας του Μη Κυβερνητκού Οργανισμού «PAU Costa», η υπουργός Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, Μαρία Παναγιώτου, ζήτησε να εξεταστεί το ενδεχόμενο για αποστολή μιας ομάδας λειτουργών του Τμήματος Δασών και του Τμήματος Περιβάλλοντος στην Ισπανία, για να εκπαιδευτούν από τον «PAU Costa» και να αρχίσει σιγά-σιγά η εφαρμογή της ελεγχόμενης καύσης στην Κύπρο. Όμως, οι τελικές αποφάσεις θα προκύψουν μετά από την τετράμηνη περίοδο ενημέρωσης φορέων και οργανώσεων, ώστε να «ωριμάσει το έδαφος» για αυτό το νέο βήμα στον τομέα της πρόληψης των πυρκαγιών στο νησί.
Εξέταση χαρτών στο συμμετοχικό εργαστήρι στη Λευκωσία, υπό τον συντονισμό του Ερευνητικού Κέντρου CERIDES του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, όπου η ομάδα του Μη Κυβερνητκού Οργανισμού «PAU Costa» παρουσίασε το έργο που επιτελεί σε χώρες της Ευρώπης και της Νότιας Αμερικής.
Όγκοι καύσιμης ύλης
Το πρόβλημα που δημιουργούν τα τελευταία χρόνια οι μεγάλες ποσότητες καύσιμης ύλης στο κυπριακό έδαφος, ώστε να αποτελούν σημαντικό παράγοντα πρόκλησης και επέκτασης πυρκαγιών, είναι γνωστό και επαναλαμβανόμενα τονισμένο από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, χωρίς να αντιμετωπίζεται δραστικά. «Ένα από τα μεγάλα ζητήματα που ταλαιπωρούν τις υπηρεσίες και τα αρμόδια τμήματά μας, είναι οι όγκοι της καύσιμης ύλης που παραμένουν στο έδαφος, προϊόν τόσο της εν γένει εγκατάλειψης του αγρο-δασικού χώρου, όσο και των ακραία ακανόνιστων καιρικών συνθηκών, οι οποίες μπορεί από τη μια να δώσουν βροχόπτωση τέτοια που να προκύψει εύκολα και γρήγορα οργιώδης βλάστηση, αλλά από την άλλη να δώσουν απότομη –ακόμη και «εν μια νυκτί»– αύξηση θερμοκρασίας τέτοια, που να μετατρέψει τη βλάστηση σε υπέρξηρη καύσιμη ύλη, που είναι απειλητικά διευκολυντική για την έκρηξη και επέκταση πυρκαγιών», εξήγησε στην «Κ» η Κλέλια Βασιλείου, εκ μέρους του Ερευνητικού Κέντρου CERIDES του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου.
Η μεθοδολογία
Σημείωσε ότι στην Ισπανία κυρίως, αλλά και αλλού, το «PAU Costa» υλοποιεί την ελεγχόμενη καύση με προσχεδιασμένη και προγραμματισμένη μεθοδολογία, αποδίδοντας στη φωτιά την ουσιαστική της ιδιότητα ως ένα από τα στοιχεία της φύσης, δηλαδή φωτιά, νερό, αέρας και γη. «Η μέθοδος χρησιμοποιείται αυστηρά, με προσεκτικά σχεδιασμένο και ελεγχόμενο τρόπο. Στόχο αποτελεί η απομάκρυνση νεκρής και ξηρής βιομάζας, όπως φύλλα, κλαδιά και ξερά χόρτα, και συμβάλλει στην πρόληψη καταστροφικών ανεξέλεγκτων πυρκαγιών, αλλά και στη διαχείριση της υγείας του οικοσυστήματος», πρόσθεσε. Η καύση γίνεται προγραμματισμένα, όχι ημερολογιακά, αλλά βάσει λίστας ελέγχου που φέρει ακριβή μετεωρολογικά χαρακτηριστικά, έκταση, τύπο βλάστησης, ειδική ομάδα διαχείρισης, όρια καύσης, και όρια έντασης της πυρκαγιάς, η οποία ελέγχεται σε απόλυτο βαθμό. Παράλληλα, τόνισε ότι είναι κοινώς αποδεκτό πως η χρήση της φωτιάς αποτελεί μέρος της φυσικής αναγέννησης των οικοσυστημάτων σε πολλές περιοχές του κόσμου, κυρίως σε μεσογειακού τύπου οικοσυστήματα, όπως αυτά στην Κύπρο.
Οι στόχοι
Ειδικότερα, σύμφωνα με όσα ανέφεραν οι Ισπανοί ειδικοί στους συμμετέχοντες στο εργαστήρι, οι κύριοι στόχοι της ελεγχόμενης καύσης είναι τέσσερις: Πρόληψη δασικών πυρκαγιών: Με την απομάκρυνση του ξηρού υλικού που μπορεί να αποτελέσει καύσιμο για ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, μειώνεται σημαντικά ο κίνδυνος μεγάλης κλίμακας πυρκαγιών. Διαχείριση οικοσυστημάτων: Πολλά δασικά οικοσυστήματα, όπως τα πευκοδάση, έχουν προσαρμοστεί στο να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται καλύτερα μετά από μια φωτιά. Με την ελεγχόμενη καύση, τα δάση διατηρούν τη βιοποικιλότητά τους και τις φυσικές τους λειτουργίες. Η απομάκρυνση ξενικών ειδών: Η ελεγχόμενη καύση μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την εξάλειψη ξενικών φυτικών ειδών που επιβαρύνουν τα οικοσυστήματα, επιτρέποντας την ανάπτυξη της τοπικής βλάστησης. Η αναγέννηση τους εδάφους και της βλάστησης: Μετά από μια φωτιά, το έδαφος εμπλουτίζεται με θρεπτικά συστατικά από την καύση της οργανικής ύλης, βοηθώντας την ανανέωση της βλάστησης.
Οι παράγοντες
Η επιτυχής εφαρμογή της ελεγχόμενης καύσης απαιτεί λεπτομερή σχεδιασμό και προετοιμασία. Ως εκ τούτου, η διαδικασία και οι παράγοντες που εξετάζονται από τους διαχειριστές που εφαρμόζουν τη μεθοδολογία είναι οι καιρικές συνθήκες (οι κατάλληλες συνθήκες, όπως η υγρασία, η θερμοκρασία και η κατεύθυνση του ανέμου, είναι απαραίτητες για να διασφαλιστεί ότι η καύση θα παραμείνει ελεγχόμενη), ο τύπος βλάστησης (η ποσότητα και η σύνθεση της βλάστησης που θα καεί είναι επίσης σημαντικές, καθώς διαφορετικά είδη φυτών αντιδρούν διαφορετικά στη φωτιά) και η ασφάλεια (πριν ξεκινήσει η καύση, λαμβάνονται μέτρα για να διασφαλιστεί ότι οι γειτονικές κοινότητες, η άγρια ζωή και οι υδάτινοι πόροι δεν θα επηρεαστούν αρνητικά).
Υπάρχουν κίνδυνοι;
Απαντώντας σε σχετικό ερώτημα, η κα Βασιλείου σημείωσε ότι βεβαίως δεν είναι πανάκεια, ούτε έρχεται χωρίς κινδύνους η συνταγογραφούμενη καύση. «Κάποια οικοσυστήματα (τροπικά δάση, τα εύκρατα και βόρεια δάση, οι υγρότοποι και τα αλπικά οικοσυστήματα) δεν προσαρμόζονται εύκολα στην πυρκαγιά ούτε και ανακάμπτουν εύκολα, ενώ κάποια άλλα όπως τα πυρόφιλα ή πυριγενή, όχι μόνο ανακάμπτουν, αλλά έχουν ανάγκη τη φωτιά για την αναγέννηση των σπόρων τους. Γεγονός παραμένει ότι αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για τη διαχείριση και τη διατήρηση της υγείας των δασών και των οικοσυστημάτων, όταν χρησιμοποιείται προσχεδιασμένα, προγραμματισμένα, και με ακρίβεια προβλέψεων και λίστας ελέγχου. Βοηθά στην πρόληψη καταστροφικών πυρκαγιών, ενισχύει τη βιοποικιλότητα και προστατεύει την άγρια ζωή. Ωστόσο, απαιτεί εξειδικευμένη γνώση και προσεκτικό σχεδιασμό για να αποφευχθούν οι κίνδυνοι και να επιτευχθούν τα μέγιστα οφέλη», ανέφερε.
