Kathimerini.gr
Γιώργος Σκαφιδάς
Πριν από ακριβώς τέσσερα χρόνια, τον Δεκέμβριο του 2020, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετέβη στο Μπακού, την πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, για να γιορτάσει μαζί με τον ομόλογό του, Ιλχάμ Αλίεφ, τη νίκη των Αζέρων που είχε μόλις προηγηθεί στον πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Προκειμένου να τιμήσει την «περίσταση», ο Ερντογάν είχε διαβάσει τότε στίχους από ένα ποίημα του 20ού αιώνα, το οποίο όμως εκπέμπει μηνύματα αζερικού (και παντουρκικού μαζί) αλυτρωτισμού προσανατολισμένα στο Ιράν. Επιλέγοντας να αναφερθεί στον «διαχωρισμό» που «επιβλήθηκε διά της βίας» στους λαούς που ομιλούσαν αζεροτουρκικά εκατέρωθεν του ποταμού Αράς, ο Τούρκος πρόεδρος ήταν σαν να ζητεί την απόσχιση των πλειοψηφικά αζερικών περιοχών του βορειοδυτικού Ιράν από την Τεχεράνη… Τουλάχιστον αυτό «κατάλαβε» η ιρανική ηγεσία και για αυτό αντέδρασε εντονότατα, σε επίπεδο κυρίως διπλωματικό.
Σημειώνεται ότι η αζερική είναι η πολυπληθέστερη από τις μειονότητες εντός του Ιράν. Τα μέλη της ζουν κυρίως σε περιοχές στα βορειοδυτικά, κοντά στα σύνορα δηλαδή με την Τουρκία, το Ιράκ, το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία. Από την άλλη πλευρά ωστόσο, τους «Αζέρους» τους θεωρούν «δικούς τους» και οι Τούρκοι. Οταν αναφέρονται στο δίδυμο Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν, Αγκυρα και Μπακού συνηθίζουν να μιλούν για «ένα έθνος, δύο κράτη», υπογραμμίζοντας έτσι τη βαθιά μεταξύ τους σύνδεση, μια σύνδεση η οποία δεν έχει όμως κοινά αζεροτουρκικά σύνορα στον χάρτη καθώς μεσολαβούν Γεωργία, Αρμενία και Ιράν.
Για όλους τους προαναφερθέντες λόγους, όταν ο Ερντογάν επέλεξε να «παίξει» με τον αζερικό αλυτρωτισμό προ τετραετίας, εμφορούμενος τότε από παντουρκική διάθεση, η Τεχεράνη αντέδρασε αποφασιστικά, κάνοντας λόγο για «τουρκικό παρεμβατισμό», και τα ιρανικά μίντια του επιτέθηκαν.
Ακριβώς τέσσερα χρόνια μετά, ο Ερντογάν έχει ξανά την «τιμητική» στα πρωτοσέλιδα των ιρανικών εφημερίδων που του επιτίθενται εκ νέου, αυτήν τη φορά όμως με το βλέμμα όχι στο Αζερμπαϊτζάν αλλά στη Συρία.
Iranian newspapers have been insulting Erdogan in the headline for the past 15 days, even including this morning a picture of Ataturk to assault him, says @akkaroguz
— Ragıp Soylu (@ragipsoylu) December 15, 2024
lol, “The Islamic Republic” of Iran is now with the secularist Ataturk. https://t.co/nJTc8NfcZQ
Χάνοντας τον Μπασάρ αλ Ασαντ από την εξουσία στη Συρία, το σιιτικό Ιράν και οι Φρουροί της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) έχασαν πολλά:
- έναν στενό (σιιτικών καταβολών) σύμμαχο, ο οποίος είχε παράλληλα και τη στήριξη της Ρωσίας του Πούτιν,
- έναν φίλο που τους επέτρεπε την πρόσβαση στις ακτές της Μεσογείου, μέσω της δικής του επικράτειας,
- αλλά και τον διάδρομο εκείνο που τους επέτρεπε να φτάνουν, μέσω Συρίας, στον Λίβανο και να τροφοδοτούν τη σιιτική Χεζμπολάχ.
Η σουνιτική Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έρχεται να καλύψει τα «κενά» που διανοίγονται πια επί του συριακού εδάφους, παίρνοντας τη θέση που είχε άλλοτε στη συγκεκριμένη χώρα η ιρανική επιρροή. Η τουρκική πλευρά διατηρεί πια στρατεύματα εντός των συριακών συνόρων, στηρίζει ανοιχτά (και προφανώς κατευθύνει) ομάδες ενόπλων όπως είναι εκείνες του κατ’ όνομα «Συριακού Εθνικού Στρατού» (SNA), και συνομιλεί με τη (νέα) ηγεσία στη Δαμασκό την οποία επισκέφθηκε προ ημερών ο επικεφαλής των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών Ιμπραχίμ Καλίν. Με άλλα λόγια, η Τουρκία παρουσιάζεται να κάνει σήμερα στη Συρία περίπου ό,τι έκανε εκεί άλλοτε το Ιράν. Κι αυτό, με τις (συγκεκαλυμμένες ή μη) ευλογίες της Δύσης, αλλά και (ενδεχομένως, σε έναν βαθμό έστω) των Ισραηλινών που μπορεί να έχουν «συγκρουστεί» με τον Ερντογάν αλλά έχουν συγκρουστεί πολύ περισσότερο με το Ιράν.
Προ ετών, Τούρκοι, που φέρονται να είχαν σχέσεις με το περιβάλλον Ερντογάν όπως ο Ρεζά Ζαράμπ, δικάζονταν στις ΗΠΑ με την κατηγορία ότι βοήθησαν το Ιράν να παρακάμψει τις αμερικανικές κυρώσεις μέσω της τουρκικής κρατικής τράπεζας Halkbank. Πλέον, κάποιοι στην Ουάσιγκτον επιλέγουν να βλέπουν την Τουρκία ως αντίβαρο στο Ιράν, ενδεχομένως επειδή θεωρούν ότι έτσι θα μπορέσουν να τη φέρουν ξανά πιο κοντά στο Ισραήλ.
Μόλις πριν από λίγα 24ωρα, η Ρεπουμπλικανή Νίκι Χέιλι χαρακτήρισε την Τουρκία «κλειδί για την αποδυνάμωση του Ιράν», εκφράζοντας έτσι όσα σκέφτονται επί του παρόντος πολλοί στις ΗΠΑ, οι οποίοι επιλέγουν όμως τώρα να «ξεχνούν» ή να «παραμερίζουν» τους πονοκεφάλους (S-400, Halkbank, Α. Μπράνσον, αντιαμερικανισμός κ.ά.) που τους είχε προκαλέσει τα τελευταία χρόνια η τουρκική ηγεσία.
Turkey is key to weakening Iran and ending the Russia’s war in Ukraine. Here’s how Trump can use that to his advantage. Watch now. #NikkiHaleyLive on @SIRIUSXM @Spotify @ApplePodcasts. pic.twitter.com/AdAy6nYRIM
— Nikki Haley (@NikkiHaley) December 13, 2024
Τουρκία και Ιράν είχαν βρεθεί να συνεργάζονται τα περασμένα χρόνια, στο πλαίσιο της Διαδικασίας της Αστάνα για παράδειγμα, που υποτίθεται ότι είχε ως στόχο την ειρήνευση στη Συρία, αλλά και στο μέτωπο της μέσω Τουρκίας παράκαμψης των αμερικανικών κυρώσεων που είχαν επιβληθεί στην Τεχεράνη (βλ. Halkbank).
Παράλληλα ωστόσο, Τουρκία και Ιράν πορεύονταν κατά τρόπο ανταγωνιστικό σε άλλα μέτωπα:
- στον Καύκασο, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν (ειδικά μετά τον προ τετραετίας πόλεμο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ),
- στο Ιράκ (όπου η τουρκική πλευρά ενίσχυε σουνίτες Αραβες και Τουρκομάνους, ενάντια στη σιιτική ιρανική επιρροή) και στο Ιρακινό Κουρδιστάν,
- στη Συρία (όπου οι Τούρκοι διαμόρφωσαν τα τελευταία χρόνια δικές τους δομές επιρροής, κυρίως στα βόρεια και βορειοδυτικά, εχθρικές προς τις ιρανικές),
- αλλά και έναντι του Ισραήλ (το οποίο ήταν ένας από τους βασικότερους, μαζί με την Τουρκία, υποστηρικτές των Αζέρων)
Σημειώνεται πάντως ότι, σύμφωνα με όσα μεταφέρουν στα δυτικά ΜΜΕ «ανταποκριτές» και «πηγές» από την Τεχεράνη, το Ιράν δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τη Συρία στην «τύχη» της παρά την απώλεια του Ασαντ, ούτε να περιοριστεί σε ρόλο απλού παρατηρητή των εξελίξεων.
Αντιθέτως, η πλευρά των αγιατολάδων είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επιχειρήσει να συνδαυλίσει τα όποια ενδοσυριακά εθνοτικά και θρησκευτικά ρήγματα το προσεχές διάστημα. Παράλληλα, το πιο πιθανό είναι ότι θα προσπαθήσει να ενισχύσει παρασκηνιακά και κάποιους από τους εχθρούς των εχθρών της. Η ιρανική κατασκοπεία έχει, άλλωστε, μακρά προϊστορία δράσης σε σουνιτικά καθεστώτα (της Σαουδικής Αραβίας και του Μπαχρέιν για παράδειγμα, μεταξύ άλλων)… Οσο για την κόντρα της με την Τουρκία, εκείνη δείχνει να μπαίνει πια σε μια φάση κλιμακούμενης, πιο άμεσης όξυνσης…
