Αθανάσιος Κατσικίδης
Ο Ρόμπερτ Κιοχέιν ήταν από τους πρώτους που αμφισβήτησαν τη θεωρία της «ηγεμονικής σταθερότητας», όπου πλέον η ισχύς δεν είναι μονοπώλιο μιας χώρας-ηγεμόνος, αλλά διαχέεται μέσω της αλληλεξάρτησης των κρατών. Ο επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πρίνστον μιλάει στην «Κ» και εξηγεί πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία υπέσκαψε τη δύναμη των διεθνών οργανισμών. Μήπως η μείωση της ρωσικής ισχύος είναι ο παράγοντας που κάνει τη Ρωσία ακόμη πιο επικίνδυνη;
«Δεν έχουμε συνεκτικούς, ισχυρούς πολυμερείς θεσμούς», λέει ο Κιοχέιν. «Ακόμη και αν αφήσουμε στην άκρη τις χώρες του Νότου, οι οποίες μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικά συμφέροντα, δεν υπάρχει ένας περιεκτικός οργανισμός στον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ρωσία να συνεργάζονται αποτελεσματικά».
«Το μεγάλο μάθημα είναι ότι, αν θέλετε να αποτρέψετε νέες συγκρούσεις, θα πρέπει πάντα να αναρωτιέστε για τις ασυμμετρίες της αλληλεξάρτησης».
Οι διεθνείς θεσμοί λειτουργούν εκεί όπου οι χώρες-μέλη έχουν ισχυρά κοινά συμφέροντα. «Κοιτάξτε», παρατηρεί ο καθηγητής, «την Ευρωπαϊκή Ενωση. Εχει επανειλημμένως διαψεύσει τις προβλέψεις για την κατάρρευσή της, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής κρίσης, την οποία διαχειρίστηκε πολύ σκληρά για την Ελλάδα, αλλά τα κατάφερε».
«Μπορούμε, άραγε, να πούμε ότι, 30 χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ του ανατολικού και του δυτικού μπλοκ έχει μετατοπιστεί ξανά;» ρωτάμε τον κ. Κιοχέιν.
«Η μεγάλη διαφορά με το 1990 είναι πως η Κίνα είναι πλέον μια ισχυρή χώρα, ενώ ήταν πολύ φτωχή και εξαρτημένη. Και τώρα εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το εμπόριο με τη Δύση. Εχει πολλά τρωτά σημεία, αλλά είναι και πολύ ισχυρή τεχνολογικά, ενώ γίνεται όλο και πιο ισχυρή στρατιωτικά», απαντά ο καθηγητής του Πρίνστον. «Η δεύτερη μεγάλη διαφορά είναι πως η Ρωσία είναι πολύ πιο αδύναμη και με μικρή οικονομία. Είναι περίπου στο μέγεθος της Καλιφόρνιας. Εχει πυρηνικά όπλα, αλλά και ένα στρατό που μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία συνειδητοποιούμε ότι είναι αρκετά αναποτελεσματικός – λανθασμένα καθοδηγούμενος από ένα κακό σύστημα διακυβέρνησης. Η Ρωσία είναι πολύ αδέξια, έχει αταβιστικές αντιλήψεις για τον ρόλο της στον κόσμο και αυτές την κάνουν έναν επικίνδυνο παράγοντα, αλλά όχι έναν ισχυρό παράγοντα. Στην παγκόσμια πολιτική, οι πιο επικίνδυνοι παράγοντες είναι οι πιο αδύναμοι», σημειώνει ο Κιοχέιν και επικαλείται ένα ισχυρό ιστορικό παράδειγμα: «Η Αυστροουγγαρία ήταν ένας επικίνδυνος παράγοντας το 1914, όχι επειδή ήταν ισχυρή, αλλά επειδή κατέρρεε και προσπαθούσε απεγνωσμένα να διατηρήσει την πολυεθνική αυτοκρατορία της. Επομένως, ήταν πρόθυμη να πάρει ρίσκα. Αυτήν τη στιγμή η Ρωσία είναι επικίνδυνη επειδή είναι αδύναμη. Η Κίνα είναι επικίνδυνη επειδή είναι ισχυρή».
Κατά τον καθηγητή, η εικόνα αυτή αντανακλά και τη θεωρία της «ηγεμονικής σταθερότητας»: «Η άποψη του Ρόμπερτ Γκίλπιν είναι πως, όταν έχουμε την άνοδο μιας μεγάλης δύναμης από μια πρώην υποδεέστερη κατάσταση, αυτό είναι ένα σημείο κινδύνου στο σύστημα. Η αναδυόμενη δύναμη όχι μόνον είχε χάσει το στάτους της, αλλά και την επικράτειά της, οπότε είχε γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης. Οταν ξαναγίνει ισχυρή, θέλει να αποκαταστήσει το στάτους της».
Μπορεί αυτή η ανασφάλεια να οδηγήσει τη Ρωσία ακόμη και σε χρήση πυρηνικών όπλων; «Πάντα φοβάμαι όταν έχουμε κράτη με πυρηνικά όπλα που χάνουν έναν πόλεμο», εξηγεί ο Κιοχέιν. «Πρέπει να ανησυχείτε, αλλά μου φαίνεται πολύ δύσκολο πώς θα μπορούσαν να κερδίσουν από τη χρήση πυρηνικών όπλων. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τακτικά πυρηνικά όπλα για να καταστρέψουν μέρος του ουκρανικού στρατού, αλλά το πρόβλημά τους με την Ουκρανία είναι ότι δεν μπορούν να κυβερνήσουν. Η Ρωσία θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει περίπτωση να μπορεί να ελέγξει όλη την Ουκρανία».
Πώς θα μπορούσε να βρεθεί μια νέα, μεταπολεμική ισορροπία; «Από κοινού με τον Τζόζεφ Νάι είχαμε πει ότι η ασύμμετρη αλληλεξάρτηση είναι πηγή ισχύος. Αν είσαι περισσότερο εξαρτημένος από εμένα από ό,τι εγώ από σένα, τότε είσαι ευάλωτος. Γιατί οι Γερμανοί δεν διάβαζαν αυτό το βιβλίο («Ισχύς και αλληλεξάρτηση») κάθε χρόνο; Γιατί η Μέρκελ δεν αποστήθισε το βιβλίο μας; Δεν το έκανε και διέπραξε ένα τεράστιο λάθος, καθώς εξαρτήθηκε η χώρα από το ρωσικό φυσικό αέριο. Δεν πήραν το μάθημα. Επιδίωξαν ανόητα τον πλούτο χωρίς να ενδιαφέρονται για την ευπάθεια. Ετσι, το μεγάλο μάθημα είναι ότι αν θέλετε να αποτρέψετε νέες συγκρούσεις, θα πρέπει πάντα να αναρωτιέστε για τις ασυμμετρίες της αλληλεξάρτησης. Και αν βρείτε κάποιες που είναι εναντίον σας, ρωτήστε: είμαι ευάλωτος ή είμαι απλά ευαίσθητος; Η Ευρώπη ήταν ευαίσθητη στην εξάρτησή της από το πετρέλαιο, αλλά ήταν ευάλωτη στην εξάρτησή της από το φυσικό αέριο επειδή δεν είχε εναλλακτικές λύσεις».
