Το γεγονός ότι τα ακροδεξιά κόμματα τα πήγαν καλά στις ευρωεκλογές δεν αποτέλεσε έκπληξη, καθώς οι δημοσκοπήσεις προέβλεπαν τον θρίαμβό τους εδώ και καιρό.
Η εξτρεμιστική Δεξιά βρίσκεται σε άνοδο στην Ευρώπη τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Το πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα αποτελεί την κορύφωση μιας μακράς τάσης.
Συνδυαστικά, οι ψήφοι που κέρδισε της εξασφάλισε το ένα τέταρτο των εδρών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κάτι που την τοποθετεί στο ίδιο επίπεδο με τη μεγαλύτερη ευρωομάδα, το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα.
Παρ’ όλα αυτά οι ευρωεκλογές έκρυβαν μία έκπληξη, αναδεικνύοντας στροφή των νέων προς την Ακροδεξιά.
Τόσο στις ευρωπαϊκές όσο και στις εθνικές εκλογές, οι ψηφοφόροι κάτω των 30 ετών στήριξαν ακροδεξιά κόμματα όπως το Alternative für Deutschland (AfD) στη Γερμανία, το Rassemblement National (Εθνική Συσπείρωση) στη Γαλλία, το Vox στην Ισπανία, τα Αδέλφια της Ιταλίας, το Chega (Αρκετά) στην Πορτογαλία, το Vlaams Belang (Φλαμανδικό Ενδιαφέρον) στο Βέλγιο και το κόμμα των Φινλανδών στη Φινλανδία.
Οι Γάλλοι φοιτητές δεν τραγουδούσαν όπως έκαναν κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών του 2017: «Ούτε η Λεπέν ούτε ο Μακρόν, ούτε ο Πατριώτης ούτε το Αφεντικό: αξίζουμε κάτι καλύτερο από αυτό».
Αυτή τη φορά, το 32% της γαλλικής νεολαίας, ανεξαρτήτως φύλου, υποστήριξε την Εθνική Συσπείρωση. Η ήττα για τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν ήταν τέτοιου μεγέθους ώστε αναγκάστηκε να προκηρύξει πρόωρες εκλογές.
Το αποτέλεσμα ήταν σε πλήρη αντίθεση με τις ευρωεκλογές του 2019, όταν οι νέοι ψηφοφόροι είχαν υποστηρίξει μαζικά τα κόμματα των Πρασίνων, επιβεβαιώνοντας τη γενική εικόνα ότι είναι ιδιαίτερα ανήσυχοι για το μέλλον του πλανήτη.
Μόλις πέντε χρόνια αργότερα, ψήφισαν δυνάμεις που θέλουν να ακυρώσουν την Πράσινη Συμφωνία της Ε.Ε.
Πράγματι, τα Πράσινα κόμματα υπέστησαν σοβαρό πλήγμα. Το Fridays for Future –το διεθνές κίνημα για το κλίμα που ξεκίνησε το 2018 με κύρια εκπρόσωπο την Γκρέτα Τούνμπεργκ, τότε μαθήτρια, στη Στοκχόλμη– φαίνεται πλέον να ανήκει σε μία περασμένη εποχή.
Γιατί τόσο πολλοί νέοι της γενιάς Ζ και των νεότερων Millennials στην Ευρώπη, των οποίων οι γονείς και οι παππούδες στήριξαν αριστερές πολιτικές και ηγήθηκαν της σεξουαλικής επανάστασης κατά τη δεκαετία του 1960, αγκαλιάζουν την Ακροδεξιά;
Και τι απέγινε με το «στίγμα» και την «ντροπή» που περιέβαλλε κάποτε όσους εξέφραζαν απροκάλυπτα ρατσιστικές και ξενοφοβικές απόψεις, διερωτώνται οι Νικολά Βινοκούρ και Βικτόρ Γκουρί-Λαφόν σε ανάλυσή τους στο Politico.
Πιο δυστυχισμένοι και ανήσυχοι
Η απάντηση κρύβεται σε συνδυασμό παραγόντων, από την κρίση του κόστους ζωής στην Ευρώπη μέχρι την απομόνωση πολλών νέων κατά τη διάρκεια της καραντίνας της COVID και την καθυστερημένη αντίδραση στη μεταναστευτική κρίση το 2015, όταν σχεδόν δύο εκατομμύρια μετανάστες εισήλθαν στην Ε.Ε., επισημαίνεται στην ανάλυση του Politico.
Η Παγκόσμια Εκθεση για την Ευτυχία του 2024 έδειξε ότι οι νέοι είναι σήμερα πιο δυστυχισμένοι από τις παλαιότερες γενιές, θυμίζει από την πλευρά της η Αλμπίνα Αζμανόβα σε ανάλυσή της στον Guardian.
Σήμερα είναι μειοψηφικά τα ποσοστά των νέων που κινητοποιούνται ενάντια στην υπερθέρμανση του πλανήτη και στους πολέμους, καθώς η σιωπηλή πλειοψηφία έχει τις ίδιες ανησυχίες για την ποιότητα ζωής με τους μεγαλύτερους.
Το αυξανόμενο κόστος ζωής είναι η κορυφαία ανησυχία για το 93% των Ευρωπαίων, ακολουθούμενη από την απειλή της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού (82%).
Παρά την αυξανόμενη υποστήριξη προς την Ακροδεξιά, οι έρευνες δείχνουν ότι τα θέματα που αποτελούν σήμα κατατεθέν της Αριστεράς, όπως η κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη, είναι πλέον πιο σημαντικά για τους ψηφοφόρους από τη ναυαρχίδα της Ακροδεξιάς: τη μετανάστευση.
Η ατζέντα της Αριστεράς που συνδυάζει τον πολιτιστικό φιλελευθερισμό με την κοινωνική δικαιοσύνη και τη φροντίδα για το περιβάλλον φαίνεται να ανταποκρίνεται στις ανησυχίες πολλών νέων.
Ωστόσο, οι νέοι της Ευρώπης εγκαταλείπουν τα αριστερά κόμματα. Παρόμοια μετατόπιση συντελείται και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε μία αντιστροφή της τάσης των νέων στις ΗΠΑ, που παραδοσιακά υποστηρίζουν το Δημοκρατικό Κόμμα, ο Ντόναλντ Τραμπ κερδίζει την υποστήριξη των νεαρότερων.
Φόβος και ανασφάλεια
Η κύρια ανησυχία για τους νέους είναι η οικονομική αβεβαιότητα ή μάλλον η «ανασφάλεια ως προς τη διαβίωση».
Αν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ζουν με τον φόβο της απώλειας της εργασίας, οι νεότερες γενιές φοβούνται ότι δεν θα βρουν ποτέ δουλειά, σε όσα μεταπτυχιακά και αν επενδύσουν τα χρήματα, τους κόπους και τις ελπίδες τους.
Οι συγγραφείς της μελέτης Jugend in Deutschland (Νεολαία στη Γερμανία) του 2024 διαπίστωσαν ότι οι φόβοι για τη μελλοντική ευημερία (και όχι ο πολιτισμικός σοβινισμός) οδηγούν σε στροφή προς τα δεξιά.
Η φτώχεια ενισχύει την επιθυμία για ριζοσπαστική αλλαγή και υποστήριξη της Αριστεράς, αλλά ο φόβος της απώλειας του κοινωνικού στάτους τροφοδοτεί τα συντηρητικά ένστικτα που συνδέονται με την ανάγκη για σταθερότητα και την ασφάλεια, όπως επισημαίνεται στη μελέτη.
Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες, επισημαίνουν οι αναλυτές του Politico: Οι νέοι έρχονται σε επαφή με την πολιτική αποκλειστικά και μόνο μέσω πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, όπου κυκλοφορούν ανεξέλεγκτα ακροδεξιό περιεχόμενο και η συνωμοσιολογική θεωρία της «Μεγάλης Αντικατάστασης» που συνδέει τη μετανάστευση με τη βία.
Εχθρικοί προς τη μετανάστευση και τις ελίτ
Ο Ματιέ Γκαγιάρ, διευθυντής ερευνών στην εταιρεία δημοσκοπήσεων Ipsos, τονίζει ότι τα αριστερά κόμματα –και συγκεκριμένα το κόμμα «Ανυπότακτη Γαλλία»– παραμένουν η κυρίαρχη πολιτική δύναμη μεταξύ των νέων ηλικίας 18 έως 24 ετών στη Γαλλία.
Ωστόσο, ο ίδιος αναγνωρίζει, όπως αναφέρεται στο Politico, ότι η υποστήριξη προς την Εθνική Συσπείρωση έχει εκτοξευθεί στα ύψη στην ίδια ηλικιακή ομάδα τα τελευταία πέντε χρόνια.
«Ενα μέρος των νέων είναι εχθρικό προς τη μετανάστευση», όπως επισήμανε.
Το γεγονός ότι ο πρόεδρος του Εθνικού Συναγερμού είναι τώρα ο Ζορντάν Μπαρντελά, 28χρονος που νιώθει στο TikTok «σαν στο σπίτι του», βοηθά επίσης στο να ερμηνευθεί η αύξηση της απήχησής του στους νέους.
Ωστόσο κύριοι παράγοντες είναι η αντιδημοτικότητα της κυβέρνησης [με επικεφαλής τον Μακρόν] και ο τρόπος με τον οποίο η Ακροδεξιά χρησιμοποιεί τη μετανάστευση.
Οι ακροδεξιοί ηγέτες σε Ολλανδία, Γερμανία, Ιταλία και Αυστρία δεν είναι το ίδιο νέοι, ωστόσο και εκείνοι απευθύνονται στους νεαρούς ψηφοφόρους με παρόμοια αντι-Ε.Ε., αντιμεταναστευτική και αντι-ελιτίστικη ρητορική, η οποία παρουσιάζει τις συστημικές δυνάμεις ως διεφθαρμένες.
Το μήνυμα κατά της μετανάστευσης και της πάταξης της εγκληματικότητας βρίσκει απήχηση στους φοιτητές που φοβούνται και νιώθουν ότι ανταγωνίζονται με τους μετανάστες για την πρόσβαση σε κατοικία.
Οι ακροδεξιοί διεκδικούν εθνική προτεραιότητα [στην πρόσβαση στη στέγαση], κάτι με το οποίο συμφωνούν όλο και περισσότεροι νέοι, οι οποίοι θεωρούν επίσης ότι η εγκληματικότητα έχει οργιάσει στη Γαλλία.
Αλλος συχνά αναφερόμενος παράγοντας, η πανδημία COVID και τα λουκέτα, που περιόρισαν τους νέους σε μια εποχή που πολλοί επρόκειτο να φύγουν από τα σπίτια τους για να ξεκινήσουν το πανεπιστήμιο.
Οι εντολές για καραντίνα σε όλη την Ευρώπη μέσα σε λίγες εβδομάδες το 2020 συνέβαλαν στην εδραίωση της ιδέας ότι οι πολιτικές ελίτ είναι αυταρχικές. Μία ιδέα που ρίζωσε βαθιά στους κόλπους των δεξιών ψηφοφόρων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Χωρίς «ιδεολογική πυξίδα»
Επιπλέον οι νέοι άνθρωποι δεν προσανατολίζονται στην πολιτική με την ίδια ιδεολογική πυξίδα που χρησιμοποιούσαν οι γονείς και οι παππούδες τους – με βέλη που δείχνουν είτε προς τον αριστερό πόλο του πολιτιστικού φιλελευθερισμού και της κοινωνικής δικαιοσύνης είτε προς τον δεξιό πόλο του πολιτιστικού παραδοσιοκρατισμού και της οικονομικής ελευθερίας.
Τα «λαϊκιστικά» κόμματα δεν είναι ομοιόμορφα συντηρητικά πολιτισμικά, ούτε ασπάζονται την ελεύθερη αγορά, όπως υποδηλώνει ο γενικός χαρακτηρισμός ως «δεξιά» κόμματα.
Κόμματα όπως η γαλλική Εθνική Συσπείρωση και το ολλανδικό Κόμμα για την Ελευθερία «παντρεύουν» συνήθως την πίστη στις φιλελεύθερες αξίες (από την ελευθερία του λόγου μέχρι την ισότητα των φύλων) με εκκλήσεις για κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και φυσική ασφάλεια.
Το μανιφέστο της Μαρίν Λεπέν για το 2022 υποσχόταν να καταργήσει τους φόρους για τους νέους κάτω των 30 ετών, να παράσχει οικονομική βοήθεια στους εργαζόμενους φοιτητές και να ενισχύσει τη φοιτητική στέγαση.
Ο Γκέερτ Βίλντερς έκανε πέρυσι εκστρατεία για επενδύσεις στην υγειονομική περίθαλψη και τη στέγαση, όπως και η ηγεσία της AfD.
Τα κόμματα αυτά υπόσχονται να διαφυλάξουν τον δυτικό φιλελευθερισμό από την υποτιθέμενη απειλή που, όπως υποστηρίζουν, εκπροσωπεί ο ακραίος ισλαμισμός, ο οποίος είναι εχθρικός προς τη χειραφέτηση των γυναικών και τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ.
Ετσι, συνδυάζουν χαρακτηριστικά του πολιτισμικού φιλελευθερισμού και της ρατσιστικής ξενοφοβίας επικαλούμενα την υπεράσπιση του «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής».
Ξέσπασμα ή μετατόπιση;
Οι πρόωρες εκλογές, που προκηρύχθηκαν από τον Μακρόν, θα δείξουν εάν η επίδοση της Εθνικής Συσπείρωσης στις ευρωεκλογές ήταν ένα ξέσπασμα ψήφου διαμαρτυρίας ή αν σηματοδοτεί πολιτική μετατόπιση που θα εδραιώσει το ακροδεξιό κόμμα ως ηγετική δύναμη.
Οι επιδόσεις της Ακροδεξιάς έχουν ανατρέψει ήδη το πολιτικό τοπίο στη χώρα. Ο Ερίκ Σιοτί, ηγέτης του συντηρητικού κόμματος Les Républicains, έσπασε ένα πολιτικό ταμπού, ανακοινώνοντας ότι θα αναζητούσε συμμαχίες με την Εθνική Συσπείρωση σε τοπικό επίπεδο, κάτι που προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις από κορυφαία στελέχη του κόμματός του.
Στη Γερμανία, οι κακές επιδόσεις των τριών κομμάτων του συνασπισμού του Ολαφ Σολτς δεν οδήγησαν στην προκήρυξη πρόωρων εκλογών, αλλά ενδέχεται να σηματοδοτούν τον πολιτικό θάνατο της κυβέρνησης.
Ο καγκελάριος έχει αποκλείσει τις εκλογές, ωστόσο θα μπορούσε να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης που θα οδηγούσε στην αντικατάστασή του, ενδεχομένως χωρίς προσφυγή στις κάλπες.
Αν φύγει ο Σολτς, ο πιθανότερος επόμενος ηγέτης της χώρας θα είναι ο Φρίντριχ Μερτς, μέλος της Χριστιανοδημοκρατικής Ενωσης, το κόμμα του οποίου κέρδισε τις περισσότερες ψήφους στις εκλογές της 9ης Ιουνίου.
Η νεολαία της Ευρώπης έχει γίνει αντιδραστική; Ας μη βιαστούμε να βγάλουμε αυτό το συμπέρασμα ακόμη, τονίζει η Αλμπίνα Αζμανόβα στον Guardian.
Προς το παρόν, το μόνο βέβαιο είναι ότι το κυρίαρχο πολιτικό ρεύμα δεν δίνει ικανοποιητικές απαντήσεις στις αγωνίες τους.
Οσο δεν υπάρχει αξιόπιστο σχέδιο, οι νέοι στην Ευρώπη θα ψηφίζουν το αμέσως επόμενο καλύτερο: δυνάμεις που τους υπόσχονται πως εγγυώνται για αυτό που ήδη έχουν, με τον κίνδυνο να χάσουν το μέλλον που θα ήθελαν να έχουν.
Με πληροφορίες από Politico, Guardian
