Kathimerini.gr
Δημήτρης Αθηνάκης
Το 2017 συνελήφθη σε παραλία της Χαλκιδικής βάσει ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης. Δύο χρόνια αργότερα, με απόφαση του τότε υπουργού Δικαιοσύνης, Κωνσταντίνου Τσιάρα, εκδίδεται, βάσει του ίδιου εντάλματος, στη Γαλλία. Από εκεί, εκδόθηκε στις ΗΠΑ, όπου και κρατείται σε φυλακή του Σαν Φρανσίσκο, αφού έκανε ενδιάμεση, δικαστική στάση ξανά στην Ελλάδα.
Ο Ρώσος Αλεξάντερ Βίνικ, ο γνωστός και ως «Mr Bitcoin», κατηγορείται, σύμφωνα με το ένταλμα σύλληψης των ΗΠΑ, ως διαχειριστής της πλατφόρμας BTC-e, ενός από τα πιο διαδεδομένα ανταλλακτήρια ψηφιακών νομισμάτων, όπου, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, έκανε ξέπλυμα μαύρου χρήματος, που έφτασε τα 4 δισ. Δολάρια.
Το αμερικανικό κατηγορητήριο εναντίον του Βίνικ περιλαμβάνει 21 κατηγορίες, σημειώνοντας ότι διηύθυνε μια επικερδή επιχείρηση ξεπλύματος βρώμικου χρήματος μέσω της BTC-e, της οποίας υπήρξε συνιδρυτής το 2011 με τον Αλεξάντρ Μπιλιουτσένκο, που επίσης έχει εμπλακεί σε σκάνδαλο υπεξαίρεσης κρυπτονομισμάτων αξίας 450 εκατ. δολαρίων. Την εν λόγω επιχείρηση προτιμούσαν ιδιαίτερα Ρώσοι εγκληματίες, ενώ χρησιμοποιήθηκε για τη διευκόλυνση εκβιασμών και διακίνηση ναρκωτικών. Ο Βίνικ έχει αρνηθεί κάθε κατηγορία που του απήγγειλαν οι ΗΠΑ.
Τον Αλεξάντερ Βίνικ, ήδη από το 2017 οπότε και συνελήφθη στην Ελλάδα καθ’ όσον έκανε διακοπές με τη σύζυγο –που πέθανε από καρκίνο το 2020, στα 34 της– και τα δύο τους παιδιά, διεκδικούσαν τρεις χώρες: η Γαλλία, οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Ο ίδιος, σε συνομιλία του με την «Κ» και τον Γιάννη Παπαδόπουλο, είχε εξηγήσει ότι λειτουργούσε ως εμπειρογνώμονας σε θέματα κρυπτονομισμάτων για διάφορες εταιρείες. «Φοβάμαι ότι δεν πρόκειται να γυρίσω ποτέ από τις ΗΠΑ εάν εκδοθώ», είχε πει. «Θέλουν να μου επιβάλουν ποινή 55 ετών. Ουσιαστικά πρόκειται για ισόβια στέρηση της ελευθερίας μου. Στις ΗΠΑ μιλάμε για πραγματικά έτη, όχι όπως συνηθίζεται στην Ελλάδα όπου μπορείς να εκτίσεις 8 χρόνια αντί για 100».
Μάλιστα, σύμφωνα με το ίδιο ρεπορτάζ της «Κ», σε αίτημά του για χορήγηση ασύλου στην Ελλάδα από το 2019 –είχε απορριφθεί άλλο αίτημά του σε πρώτο και δεύτερο βαθμό το 2018– ο «Mr Bitcoin» αποκάλεσε τη δίωξή του «πολιτική» και ισχυρίστηκε ότι σκοπός ήταν να χρησιμοποιηθεί «ως πολεμοφόδιο στον πόλεμο πληροφοριών μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας». Κάτι που μοιάζει να επιβεβαιώνεται, αλλά, απ’ ό,τι φαίνεται, με δική του επιθυμία.
Η επιχειρηματολογία Βίνικ
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Wall Street Journal, ο ένας εκ των δύο δικηγόρων του Αλεξάντερ Βίνικ κατέθεσε στο ομοσπονδιακό δικαστήριο στην Καλιφόρνια το περασμένο Σαββατοκύριακο ότι προσπαθεί να τροποποιήσει μια προστατευτική διαταγή για την υπόθεση του εντολέα του, ώστε ο δικηγόρος να μπορεί πιο ανοιχτά να πιέσει για τις δυνατότητες ανταλλαγής του πελάτη του.
«Θα πρέπει να επιτραπεί στον κ. Βίνικ να απαντήσει στις κατηγορίες εναντίον του και να υποστηρίξει δημόσια τη συμπερίληψή του σε ανταλλαγή κρατουμένων», έγραψε ο συνήγορός του Ντέιβιντ Ριζκ, προσθέτοντας ότι, όπως τον είχαν ενημερώσει άτομα που γνωρίζουν το ζήτημα της ανταλλαγής κρατουμένων, μία δημόσια καμπάνια κρίνεται ως απαραίτητη, «προκειμένου να αυξηθούν κατακόρυφα οι πιθανότητες μιας τέτοιας ανταλλαγής».
Ο δικηγόρος του Βίνικ έγραψε επίσης πως «οι Ηνωμένες Πολιτείες επικοινώνησαν με τον συνήγορο υπεράσπισης για να εξακριβώσουν εάν ο κ. Βίνικ επιθυμεί πράγματι να ανταλλαγεί (κάτι που επιθυμεί). Ο συνήγορος υπεράσπισης είχε ενημερωθεί ότι οι ΗΠΑ πρότειναν να ανταλλάξουν τον κ. Βίνικ με την κ. Γκράινερ που κρατείτο στη Ρωσία, αλλά η ανταλλαγή αυτή έλαβε διαφορετική τροπή».
Ο ίδιος ο Βίνικ, πάντως, από την πρώτη στιγμή ζητεί να εκδοθεί στη Ρωσία, όπου, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, θα έχει πιο δίκαιη δίκη, ενώ θα έχει τη δυνατότητα να βλέπει τα παιδιά του, που έχουν μείνει και χωρίς μητέρα.
Εξάλλου, είχε γίνει άλλη μία αντίστοιχη προσπάθεια το 2022. Οπως είχε μεταδώσει τον περασμένο Σεπτέμβριο το Reuters, με επιστολή του, ένας εκ των δικηγόρων του Αλεξάντερ Βίνικ, Φρέντερικ Μπελότ, κάλεσε τον υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις ανταλλαγής με την Ουάσιγκτον. «Πλέον, η μοναδική που μπορεί να σώσει τον Αλεξάντερ είναι η Ρωσική Ομοσπονδία αρχίζοντας διαπραγματεύσεις με τις αμερικανικές αρχές στο πλαίσιο της ανταλλαγής κρατουμένων μεταξύ των αναφερόμενων χωρών», ανέφερε η επιστολή του δικηγόρου.
Μια νέα… παλιά διπλωματία των ομήρων
25 Νοεμβρίου 2020. H Κάιλι Μουρ-Γκίλμπερτ, κατά την απελευθέρωσή της από τις αρχές της Τεχεράνης. (©Iranian State Television via AP)
Το αίτημα που κατέθεσε η υπεράσπιση του «Mr Bitcoin» αναδεικνύει εκ νέου το κύμα της λεγόμενης διπλωματίας των ομήρων, που δεν είναι διόλου νέο φαινόμενο, καθώς εντοπίζεται ήδη από την αρχαιότητα. Αξιοσημείωτο είναι ότι δεν εντάσσεται στην επίσημη διπλωματική ορολογία.
Οπως έχει πει η Βρετανο-αυστραλή Κάιλι Μουρ-Γκίλμπερτ, που το 2018 κατηγορήθηκε για κατασκοπεία και φυλακίστηκε στο Ιράν για περισσότερα από δύο χρόνια, «είναι ένας όρος που αναγνωρίζεται μόνο σιωπηρά στους διαδρόμους της εξουσίας ή ιδιωτικά στις οικογένειες και τους αγαπημένους των ομήρων. Παρ’ όλα αυτά, είναι ένας όρος που κερδίζει δημοφιλία στα μέσα ενημέρωσης και μεταξύ των ΜΚΟ, των ακτιβιστών και των υπερασπιστών. Ενώ οι κυβερνήσεις μπορεί να είναι επιφυλακτικές στο να προβούν σε σύλληψη ομήρων για διπλωματικούς σκοπούς, η αλήθεια είναι ότι όχι μόνο συμβαίνει η διπλωματία ομήρων, αλλά και αυξάνεται. Από πολλές απόψεις, η διπλωματία των ομήρων είναι μια σαφής και εύπεπτη έκφραση ενός αρχαίου φαινομένου: της κράτησης ξένων πολιτών ως εργαλείο μόχλευσης στις διακρατικές σχέσεις. Στον ολοένα και πιο πολυπολικό κόσμο μας, υπάρχει μια σαφής σχέση μεταξύ των αυξανόμενων προκλήσεων για τάξη που βασίζεται σε διεθνείς κανόνες και της ομηρίας ως διπλωματικού εργαλείου».
Οπως γράφει η Wall Street Journal, στις ΗΠΑ έχει ήδη συσταθεί μία προσώρας ανεπίσημη επιτροπή ως απάντηση, μεταξύ άλλων, στην κράτηση του δημοσιογράφου της εφημερίδας, Εβαν Γκερσκόβιτς, που ως στόχο έχει να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ σχετικά με τον αυξανόμενο αριθμό Αμερικανών που κρατούνται άδικα στο εξωτερικό.
Η επιτροπή τελεί υπό την αιγίδα του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών και τα μέλη της ανήκουν και στους Δημοκρατικούς και στους Ρεπουμπλικανούς· θα συνεδριάζουν τακτικά τους επόμενους 18 μήνες, αποσκοπώντας στη σύνταξη προτάσεων που θα ανανεώσουν τη διπλωματία των ομήρων που αυξάνονται και πληθύνονται ραγδαία. Μέλος της επιτροπής θα είναι και ο δημοσιογράφος της Washington Post Τζέισον Ρεζαϊάν, που κρατείτο από το Ιράν για 544 ημέρες (από το 2014), επίσης για κατασκοπεία. Είχε απελευθερωθεί τον Ιανουάριο του 2016 μαζί με άλλους τρεις Αμερικανούς κρατουμένους με αντάλλαγμα την απελευθέρωση επτά Ιρανών κρατουμένων και την απόσυρση των κατηγοριών εναντίον άλλων 14. Μάλιστα, την ημέρα της απελευθέρωσής του, οι ΗΠΑ απελευθέρωσαν 1,7 δισ. δολάρια από «παγωμένους» ιρανικούς λογαριασμούς.
Η επιτροπή αυτή θεωρεί εαυτήν αναγκαία σε μία εποχή κατά την οποία Ρωσία και Ιράν συλλαμβάνουν πολίτες τρίτων χωρών στο έδαφός τους, με σκοπό να τους χρησιμοποιήσουν ως… ανταλλάγματα για συμπατριώτες κρατουμένους τους σε άλλα κράτη, κυρίως στις ΗΠΑ.
Ο Εβαν Γκερσκόβιτς ως… ευκαιρία
Ο δημοσιογράφος της Wall Street Journal, Εβαν Γκερσκόβιτς, σε γυάλινο κλωβό δικαστικής αίθουσας στη Μόσχα. (©AP Photo/Alexander Zemlianichenko)
Οπως όλα δείχνουν, κεντρικό πρόσωπο περί της προκείμενης ανταλλαγής είναι ο δημοσιογράφος Εβαν Γκερσκόβιτς, που κρατείται στη Ρωσία από τις 29 Μαρτίου με την κατηγορία της κατασκοπείας, αλλά και ο Πολ Νίκολας Ουέλαν, ο Αμερικανός πεζοναύτης που συνελήφθη στη Ρωσία επίσης για κατασκοπεία το 2018.
Ενδεχομένως, ο ίδιος ο Αλεξάντερ Βίνικ, γνωρίζοντας ότι ο Εβαν Γκερσκόβιτς είναι σημαντικό μήλον της έριδος μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον, επενδύει στην ανταλλαγή αυτή, ειδικά όταν έπεσαν στο κενό οι συζητήσεις για την ανταλλαγή του με την Μπρίτνεϊ Γκράινερ, τη διάσημη Αμερικανίδα μπασκετμπολίστρια που κρατείτο στη Ρωσία με κατηγορίες για ναρκωτικά. Οι ΗΠΑ τελικά είχαν αποφασίσει να παραδώσουν τον Ρώσο λαθρέμπορο όπλων Βίκτορ Μπουτ, ενώ η Ουάσιγκτον εν γένει έχει δηλώσει ανοικτή σε συμφωνίες με άλλες χώρες στις οποίες κρατούνται Ρώσοι πολίτες για κατασκοπεία, ωστόσο μια πολυμερής συμφωνία θα μπορούσε να αποδειχθεί εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί.
Μέχρι στιγμής, πάντως, οι Αμερικανοί που κρατούνται σε φυλακές 15 χωρών είναι τουλάχιστον 59, σύμφωνα με το James W. Foley Legacy Foundation, ενώ, όπως δήλωσε ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ τον περασμένο Απρίλιο, προσερχόμενος σε συνεδρίαση στα Ηνωμένα Εθνη, «υπάρχουν περίπου 60 Ρώσοι φυλακισμένοι στις ΗΠΑ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κατηγορίες είναι αμφιλεγόμενες».
Περί επικαιροποίησης της διπλωματίας των ομήρων
Με το φαινόμενο, ασφαλώς, να καλπάζει, ουδείς αμφισβητεί, αφενός, ότι θα ενταθεί, λόγω και του πολέμου στην Ουκρανία, και, αφετέρου, ότι είναι πλέον αναγκαία μία επικαιροποίηση της προσέγγισης του ζητήματος.
Το 2020, μάλιστα, οι ΗΠΑ υιοθέτησαν τον Νόμο Λέβινσον, που πήρε το όνομά του από τον συνταξιούχο πράκτορα του FBI Ρόμπερτ Λέβινσον, που χάθηκε στο Ιράν το 2007 και έχει πλέον κριθεί νεκρός. Ο νόμος αυτός καθορίζει τα 11 κριτήρια για το τι συνιστά παράνομη κράτηση Αμερικανού πολίτη. Οπως γράφει η Wall Street Journal, όλοι οι Αμερικανοί δικαιούνται προξενική συνδρομή εάν κρατούνται στο εξωτερικό, αλλά ο χαρακτηρισμός της κράτησής τους ως παράνομης ενεργοποιεί διαφορετική διαδικασία.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι ΗΠΑ έχουν θεσπίσει τη θέση του ειδικού προεδρικού απεσταλμένου για υποθέσεις ομηρίας, που συντονίζει τις κινήσεις του ειδικού προξενικού συμβούλου που υπάρχει σε κάθε αμερικανική πρεσβεία ανά τον κόσμο. Οπως λέει η ιστοσελίδα του Γραφείου του Ειδικού Απεσταλμένου, «εάν οι συνθήκες κράτησης του αγαπημένου σας υποδηλώνουν ότι αυτός ή αυτή συνελήφθη για λόγους διάκρισης ή αυθαίρετους, το Τμήμα θα καθορίσει εάν η κράτηση είναι “λανθασμένη”. Αυτός ο διακριτικός προσδιορισμός αποτελεί εκτίμηση του συνόλου των περιστάσεων και δεν αποτελεί νομικό προσδιορισμό. Αν και κάθε αξιολόγηση θα είναι διαφορετική βάσει συγκεκριμένων παραγόντων, το Τμήμα θα λάβει υπόψη τα κριτήρια που περιγράφονται στον νόμο Robert Levinson Hostage Recovery and Hostage–Taking Accountability Act κατά τη διενέργεια αξιολόγησης». Από εκεί και πέρα, αναλαμβάνουν οι διαπραγματευτές…
Οι φόβοι για τη διπλωματία των ομήρων
Η συζήτηση, ωστόσο, για τη διπλωματία των ομήρων αναδεικνύει, όπως είναι βεβαίως φυσικό, το ζήτημα της εντατικοποίησης των άδικων συλλήψεων πολιτών σε τρίτες χώρες, με έωλες κατηγορίες, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν αργότερα για μέσο πίεσης προς τις χώρες καταγωγής των συλληφθέντων.
Από την άλλη, όπως έχει γράψει ο Μαξ Φίσερ στους New York Times, η μη υποχώρηση στα σενάρια ανταλλαγής ομήρων παρατείνει τα δεινά των κρατουμένων, ενώ ταυτόχρονα στέλνει το μήνυμα ότι οι πολίτες εκάστης χώρας που βρίσκονται στο εξωτερικό δεν μπορούν να υπολογίζουν στις κυβερνήσεις τους και στη διάθεσή τους να μετέλθουν κάθε μέσο για την προστασία τους.
«Η εντύπωσή μου είναι ότι οι ισχυρότερες χώρες φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο για τις ανταλλαγές κρατουμένων· αυτή φαίνεται να είναι η προσέγγιση της Ρωσίας και της Κίνας σε αυτές τις περιπτώσεις», είχε δηλώσει στο παρελθόν στην αμερικανική εφημερίδα η Ντανιέλ Γκίλμπερτ, ειδική στην ομηρία και την ανάκτηση ομήρων όταν εμπλέκονται κράτη. «Οι πιο αδύναμες χώρες έχουν ένα πολύ ευρύτερο φάσμα πραγμάτων που τους ενδιαφέρει όταν κρατούν ομήρους τους Αμερικανούς ή τους κρατούν για μόχλευση, και αυτό μπορεί να είναι μια ολόκληρη σειρά από γεωπολιτικές παραχωρήσεις», είχε συμπληρώσει.
Σε αυτό συνηγορεί και η Κάιλι Μουρ-Γκίλμπερτ. «Η διπλωματία των ομήρων είναι μόνον επιφανειακά προξενικό ζήτημα. Στον πυρήνα του, είναι ένα βαθιά πολιτικό ζήτημα και, ως εκ τούτου, χρειάζεται πολιτική λύση. Μια λύση που απαιτεί δημιουργική σκέψη και πολιτικό θάρρος, χαρακτηριστικά που συνήθως δεν συνοδεύουν τις κυβερνητικές γραφειοκρατίες».
Η αβεβαιότητα και οι «γκρίζες περιοχές»
Οι ΝΥΤ, από πλευράς τους, έχουν γράψει ότι τα πρόσφατα παραδείγματα διπλωματίας των ομήρων υποδηλώνουν ότι η αποτελεσματικότητά της είναι –στην καλύτερη περίπτωση– αβέβαιη. Βέβαια, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, αυτό δεν σημαίνει αυτόχρημα ότι οι κυβερνήσεις δεν θα μπουν στον πειρασμό να δοκιμάσουν ούτως ή άλλως παρόμοιες διαπραγματεύσεις, ιδιαίτερα σε στιγμές απόγνωσης.
Ο Μαξ Φίσερ, ωστόσο, λέει ότι πολλές περιπτώσεις ομήρων βρίσκονται σε γκρίζα περιοχή, ενώ τα αδιάσειστα παραδείγματα διπλωματίας ομήρων παραμένουν σπάνια. Ταυτόχρονα, συμπληρώνει ότι, με όρους θεωρίας των παιγνίων, ο όμηρος είναι ένα περιουσιακό στοιχείο με έναν μόνο πιθανό αγοραστή: την πατρίδα του. Εάν η κυβέρνηση αρνηθεί να προβεί σε διαπραγματευτικό διάλογο, ο πωλητής δεν μένει με τίποτα άλλο παρά μόνο με ένα κόστος που απλώς θα αυξάνεται.
Το κόστος για τον όμηρο-εργαλείο
Αυτό το κόστος, όμως, αυξάνεται και για τον όμηρο – που είναι και το κεντρικό, προφανώς, επίδικο. Η Βρετανο-αυστραλή Κάιλι Μουρ-Γκίλμπερτ, η οποία έχει γράψει βιβλίο για τις 804 ημέρες που πέρασε στις ιρανικές φυλακές («The uncaged sky»), έχει πει ότι η διπλωματία των ομήρων αποδίδει κέρδη σε καθεστώτα που έχουν ελάχιστες εναλλακτικές διεθνούς μόχλευσης.
«Τους πρώτους 12 μήνες», έχει αφηγηθεί η ίδια σε ομιλία της στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ το 2022 ότι «κανείς δεν ήξερε ότι ήμουν στο Ιράν και απλώς εξαφανίστηκα από προσώπου γης. Και οι φίλοι μου δεν ήξεραν τι μου συνέβη, νόμιζαν ότι τους απέφευγα, κανείς δεν ήξερε τι συνέβη, εκτός από τη στενή μου οικογένεια».
Στο βιβλίο της, κάνει λόγο για την αποκτήνωση των κρατουμένων· για την απάνθρωπη μεταχείριση ενός ανθρώπου που εντέλει χρησιμοποιείται ως εκβιασμός· για τη μετατροπή του σε εργαλείο, του οποίου η ζωή εξαρτάται από λόγους που… λησμονούν ότι αυτό το «εργαλείο» είναι άνθρωπος, που δύσκολα, πολύ δύσκολα, θα συνέλθει από τον πόνο, τον φόβο και τη μοναξιά.
