Ο Βλαντιμίρ Πούτιν κατηγορεί τις χώρες της Δύσης ότι «διαστρέβλωσαν» τη συμφωνία για την εξαγωγή σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας, αλλά αφήνει παράλληλα ανοικτό το ενδεχόμενο η Ρωσία να επιστρέψει (στη συμφωνία) εάν υλοποιηθούν «στο σύνολό τους» τα αιτήματά της.
«Θα εξετάσουμε την πιθανότητα να επιστρέψουμε (στη συμφωνία) αλλά υπό έναν όρο: να ληφθούν υπόψη και υλοποιηθούν, χωρίς καμία εξαίρεση» τα ρωσικά αιτήματα, είπε ο Πούτιν στο υπουργικό συμβούλιο, η συνεδρίαση του οποίου μεταδόθηκε από τη ρωσική τηλεόραση.
Η αποχώρηση από τη συμφωνία ανέτρεψε τη σταθεροποίηση των τιμών τροφίμων παγκοσμίως και συνέβαλε στην άμβλυνση των ελλείψεων σε χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής.
Η Ρωσία είχε ήδη αναστείλει τη συμφωνία για τα σιτηρά για αρκετές ημέρες στα τέλη του φθινοπώρου του 2022, κατηγορώντας την Ουκρανία ότι χρησιμοποιεί τον θαλάσσιο διάδρομο μεταφοράς του σιταριού για στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά της χερσονήσου της Κριμαίας. Η συμφωνία άρχισε να εφαρμόζεται και πάλι από τη Ρωσία όταν η Μόσχα φέρεται να έλαβε διαβεβαιώσεις από το Κίεβο ότι δεν θα γίνονταν ξανά τέτοιου είδους επιθέσεις.
Ποια ήταν η συμφωνία της Μαύρης Θάλασσας;
Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, οι ουκρανικές εξαγωγές σιτηρών έχουν διαταραχθεί. Τα ουκρανικά λιμάνια στον Εύξεινο Πόντο παρέμειναν αποκλεισμένα από ρωσικά στρατιωτικά πλοία για περισσότερους από τέσσερις μήνες.
Στις 22 Ιουλίου 2022, με τη διαμεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών και της Τουρκίας, επιτεύχθηκε συμφωνία για το άνοιγμα ασφαλούς θαλάσσιου ανθρωπιστικού διαδρόμου στον Εύξεινο Πόντο (Πρωτοβουλία Σιτηρών του Εύξεινου Πόντου). Εκτοτε, πάνω από 1.080 πλοία γεμάτα σιτηρά και άλλα τρόφιμα έχουν αναχωρήσει από τα τρία ουκρανικά λιμάνια Χορνομόρσκ, Οδησσό και Γιούζνι.
Η Τουρκία ενεπλάκη λόγω της στενής σχέσης μεταξύ του προέδρου της, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και του Βλαντιμίρ Πούτιν και επειδή βάσει της σύμβασης του Μοντρέ που υπογράφηκε το 1936 εποπτεύει τη θαλάσσια κυκλοφορία στα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων.
Πόσο επιτυχημένη είναι η συμφωνία;
Με αυτόν τον τρόπο βρήκαν τον δρόμο τους προς τις διεθνείς αγορές μεγάλες ποσότητες αγροτικών προϊόντων. Μέχρι τον Μάιο του 2023 σταθεροποιήθηκε η τιμή των σιτηρών διεθνώς. Μάλιστα το 64% των σιτηρών από την Ουκρανία κατευθύνεται στις πιο φτωχές, αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ για το καλαμπόκι το αντίστοιχο ποσοστό φτάνει το 50%. Ομως από τον Μάρτιο μέχρι σήμερα πολλά δημοσιεύματα καταγράφουν μείωση των ουκρανικών εξαγωγών κατά 25% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2022. Οι λόγοι είναι πολλοί και σύνθετοι. Πολλά εφοπλιστικά γραφεία αποφεύγουν να διαθέσουν πλοία για το συγκεκριμένο, επικίνδυνο δρομολόγιο. Οι διατυπώσεις είναι τόσο αυστηρές, που η παράδοση των προϊόντων καθυστερεί.
Τι αξιώνει η Ρωσία;
Η Μόσχα αξιώνει τη χαλάρωση των δυτικών κυρώσεων, για να αποδεχτεί την ανανέωση της συμφωνίας για τη μεταφορά σιτηρών από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Η Ρωσία, εδώ και ένα χρόνο περίπου, απαιτεί να χαλαρώσουν οι κυρώσεις, ώστε να μπορεί να εξάγει ποσότητες σιτηρών και λιπασμάτων. Το Κρεμλίνο έχει εκφράσει τη δυσαρέσκειά του, υποστηρίζοντας ότι μέχρι τώρα μόνο το ουκρανικό τμήμα της συμφωνίας εφαρμόζεται πλήρως, ενώ οι περιορισμοί στις εξαγωγές ρωσικών λιπασμάτων και τροφίμων δεν έχουν αρθεί.
Ποιος ευθύνεται;
Η Δύση ισχυρίζεται ότι ο Πούτιν θεωρούσε ότι η συμφωνία δεν έπρεπε να παραταθεί καθώς επέτρεπε στην Ουκρανία να επωφεληθεί οικονομικά από τις εξαγωγές σιτηρών της. Η Μόσχα υποστηρίζει από την πλευρά της ότι δεν έχουν φτάσει αρκετά σιτηρά σε φτωχές χώρες. Τα Ηνωμένα Εθνη τονίζουν επ’ αυτού ότι η συμφωνία ωφέλησε τις χώρες του Τρίτου Κόσμου βοηθώντας στη μείωση των τιμών των τροφίμων κατά περισσότερο από 20% παγκοσμίως.
Τα Ηνωμένα Εθνη ανακοίνωσαν ότι το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα έχει προμηθευτεί το 80% του σιταριού μέχρι στιγμής το 2023 από την Ουκρανία – από 50% το 2021 και το 2022. Μέσω του εν λόγω προγράμματος έχουν σταλεί περίπου 725.000 τόνοι ουκρανικού σίτου σε Αφγανιστάν, Σουδάν, Τζιμπουτί, Αιθιοπία, Κένυα, Σομαλία και Υεμένη για την καταπολέμηση της πείνας. Ο παγκόσμιος οργανισμός ανέφερε ότι μέχρι στιγμής, χάρη στη συμφωνία έχουν προμηθευτεί σιτηρά 45 χώρες σε τρεις ηπείρους – 46% στην Ασία, 40% στη Δυτική Ευρώπη, 12% στην Αφρική και 1% στην Ανατολική Ευρώπη.
Τι θα συμβεί στη συνέχεια;
Το υπουργείο Αμυνας της Ρωσίας έχει ουσιαστικά δηλώσει ότι κάθε πλοίο που φεύγει από ουκρανικό λιμάνι θα αποτελεί στρατιωτικό στόχο. Ο Πούτιν έχει αφήσει να εννοηθεί ότι είναι πρόθυμος να επιστρέψει στη συμφωνία, εάν ικανοποιηθούν τα αιτήματά του. Ωστόσο ο βομβαρδισμός του λιμανιού της Οδησσού δεν συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση.
Το πιο πιθανό είναι, σύμφωνα με την εταιρεία αναλύσεων Smartcube, ότι η πτώση των εξαγωγών θα οδηγήσει σε αύξηση των αποθεμάτων στην Ουκρανία και θα μπορούσε να αναγκάσει τους αγρότες να μειώσουν την σπορά την περίοδο 2023-24. Η Ρωσία ενδέχεται να αυξήσει τον φόρο εξαγωγής του σιταριού για να χρηματοδοτήσει τη στρατιωτική της εκστρατεία στην Ουκρανία. Τέλος, οι ελλείψεις λιπασμάτων ενδέχεται να ενταθούν, καθώς η Ρωσία, μαζί με τη Λευκορωσία, αντιπροσωπεύουν περίπου το 14% της παγκόσμιας παραγωγής λιπασμάτων.
Με πληροφορίες από Guardian, Reuters, CNN, EU Consilium, DW
