Γράφει ο Βασίλης Κωστούλας
Ζήτημα ηµερών είναι το εσωτερικό πράσινο φως για το εμβόλιο που θα καλύπτει όλες τις γνωστές μεταλλάξεις της COVID-19, όπως προκύπτει από συνέντευξη που παραχωρεί στην «Κ» ο CEO της Pfizer, Αλμπερτ Μπουρλά.
Σε αυτή την περίπτωση, το νέο σκεύασμα θα κυκλοφορήσει «πάρα πολύ γρήγορα» και σειρά έχει το εμβόλιο ετήσιας δόσης. Ο κ. Μπουρλά εξηγεί γιατί στο μεταξύ είναι απαραίτητες οι αναμνηστικές δόσεις και εμφανίζεται αρκετά βέβαιος ότι ο επόμενος χειμώνας θα είναι σχεδόν κανονικός. Για τις δύσκολες ώρες του 2020, με αφορμή το βιβλίο του «Moonshot», αποκαλύπτει ότι δεν έχουν ξαναμιλήσει με τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος θύμωσε επειδή δεν είχε το εμβόλιο πριν από τις προεδρικές εκλογές. Περιγράφει πόσες φορές κινδύνευσε η δημιουργία του εμβολίου και μοιράζεται γιατί προτίμησε το Ισραήλ από χώρες όπως η Ελλάδα για τους πρώτους μαζικούς εμβολιασμούς με στόχο να μελετηθεί η ανοσία της αγέλης. Ενθουσιασμένος δηλώνει με τα «χειροπιαστά αποτελέσματα» της επένδυσης στη Θεσσαλονίκη.
– Στο βιβλίο περιγράφετε το επίτευγμα της Pfizer για τη δημιουργία εμβολίου κατά της COVID-19 ως το «Μεγάλο Aλμα» μέσα σε οκτώ μήνες. Βεβαίως υπήρχε ήδη έτοιμη έρευνα και τεχνολογία συναφής με το τελικό αποτέλεσμα, σωστά;
Στην έρευνα ποτέ δεν ξεκινάς από το μηδέν. Η τεχνολογία mRNA, αν και είναι πολύ πρόσφατη, έχει τουλάχιστον 20 χρόνια εντατικής έρευνας σε πολλούς τομείς. Στην Pfizer ασχοληθήκαμε με αυτήν πέντε χρόνια πριν από το εμβόλιο και το 2018 κάναμε συμφωνία με την BioNTech, που ήταν και ο συνεταίρος μας στην πανδημία, για να φτιάξουμε εμβόλιο κατά της γρίπης με mRNA. Γι’ αυτό και το 2020, όταν απευθύνθηκα στους επιστήμονες για την COVID, μου πρότειναν τη συγκεκριμένη τεχνολογία. Στην αρχή μου έκανε εντύπωση. Hμουν διστακτικός, διότι μέχρι τότε δεν είχε κυκλοφορήσει κανένα εμβόλιο ή φάρμακο αυτής της τεχνολογίας. Oμως, επειδή το δούλευαν μαζί μας από το 2018, αισθάνονταν σιγουριά ότι ήταν ώριμη και μπορούσε να δώσει άμεσα εμβόλιο. Υπήρχε λοιπόν δουλειά ετών από πίσω.
– Γι’ αυτό και έγινε εφικτό το εμβόλιο τόσο σύντομα;
– Δεν είναι ακριβώς έτσι, γιατί σε άλλες περιπτώσεις, όπου επίσης υπήρχε γνώση από πριν, κάναμε δέκα χρόνια για να βγάλουμε εμβόλια, όχι οκτώ μήνες. Ο βασικός λόγος ήταν ότι ζούσαμε στιγμές χωρίς προηγούμενο. Ο πολιτισμός μας όπως τον ξέραμε ήταν σε κίνδυνο και αυτό μας έκανε όλους να δουλέψουμε πάρα πολύ διαφορετικά, γνωρίζοντας καλά ότι το διακύβευμα δεν ήταν η επιτυχία ενός φαρμάκου ή μιας εταιρείας, αλλά η σωτηρία του κόσμου.
– Υπήρξαν στιγμές που αμφιβάλατε για την επιτυχία του εγχειρήματος; Ποια ήταν ίσως η πιο δύσκολη στιγμή που βιώσατε;
– Σε ένα τόσο περίπλοκο πρόγραμμα, στο οποίο δουλεύουν χιλιάδες άνθρωποι σε επιμέρους τομείς, κάθε μέρα έχεις νέα, καλά και κακά. Υπήρχαν πολλές στιγμές που τα προβλήματα με τρόμαζαν και που πίστευα ότι δεν θα καταφέρναμε να τα ξεπεράσουμε. Και σκεφτόμουν τις συνέπειες αν δεν θα τα ξεπερνούσαμε. Για παράδειγμα, ήμασταν προς το τέλος των αποτελεσμάτων όταν ξαφνικά διαπιστώσαμε ότι είχαμε ένα πρόβλημα στην παραγωγή. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε scale up, δηλαδή να ανεβάσουμε την παραγωγή στο σημείο που χρειαζόμασταν. Παίρναμε συνεχώς κάποιο σήμα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τις ενώσεις όταν πηγαίναμε από το μικρό στο μεγάλο. Δεν είχε να κάνει ούτε με την ασφάλεια ούτε με την αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Oμως θα μπορούσε να είναι ο τάφος του προγράμματος, αν δεν θα μπορούσαμε να το «τρέξουμε» βιομηχανικά. Αντιμετωπίσαμε πολλές τέτοιες περιπτώσεις.
– Η προσπάθεια για την παραγωγή του εμβολίου συνδυάστηκε χρονικά με μια φάση πολιτικής πόλωσης στις ΗΠΑ. Κάνετε και στο βιβλίο αναφορά περί πολιτικοποίησης της πανδημίας και του εμβολίου. Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον Ντόναλντ Τραμπ; Θέλετε ενδεχομένως να μοιραστείτε κάποια στιγμιότυπα από εκείνη την περίοδο;
– Είναι αλήθεια. Σε πολλά μέρη του κόσμου, αλλά ιδίως στην Αμερική, όπου είχαμε την προεκλογική περίοδο για τις προεδρικές εκλογές, τα πράγματα ήταν πάρα πολύ πολωμένα. Φτάσαμε στο σημείο αν φοράς μάσκα ή αν κάνεις το εμβόλιο να είναι πολιτική δήλωση. Κοιτάξτε, ο πρόεδρος Τραμπ πίστευε ότι η καλύτερη λύση γι’ αυτόν προεκλογικά θα ήταν να βγει ένα εμβόλιο, το οποίο θα μπορούσε να επικαλεστεί ο ίδιος ως αποτέλεσμα των δικών του κινήσεων. Το είχε κάνει πάρα πολύ σαφές. Eλεγε ότι θα φέρει ένα εμβόλιο πριν από τις εκλογές. «Κάτι ωραίο έρχεται πριν από τις εκλογές», συνήθιζε να λέει. Στο πλαίσιο αυτό, πολλές φορές επικοινώνησε μαζί μου. Είχα φιλικές σχέσεις εκείνη την περίοδο και με την κυβέρνηση και με την αντιπολίτευση. Θεωρούσα ότι είχα υποχρέωση να ενημερώνω και τις δύο πλευρές για το πώς εξελίσσονταν τα πράγματα. Γι’ αυτό και είχα συχνά επαφή και με τον Τραμπ και με τον Μπάιντεν. Oταν τελικά το εμβόλιο δεν ήρθε πριν, αλλά μετά τις εκλογές, ο ίδιος απογοητεύτηκε πάρα πολύ. Θύμωσε. Με κάποιον τρόπο πίστευε ότι θα μπορούσα να το είχα φέρει πριν από τις εκλογές και ότι δεν το έκανα επειδή δεν ήθελα. Και αυτό του δημιούργησε μια πικρία. Eκτοτε, δεν έχουμε ξαναμιλήσει.
– Πώς οδηγηθήκατε στην απόφαση να γίνει στο Ισραήλ ο πρώτος μαζικός εμβολιασμός, για να αντληθούν και οι πρώτες στατιστικές για την επιστημονική κοινότητα;
– Αναζητούσαμε μια χώρα στην οποία θα μπορούσαμε να δούμε στην πράξη τα αποτελέσματα από τη λεγόμενη ανοσία της αγέλης. Μια χώρα όπου θα μπορούσαμε πολύ γρήγορα να έχουμε μαζικούς εμβολιασμούς, ώστε να στείλουμε το μήνυμα ότι υπάρχει ελπίδα και ότι ο κόσμος δεν θα πρέπει να ανησυχεί. Γιατί ξέραμε ότι θα έπαιρνε χρόνια για να πάμε σε όλον τον κόσμο. Κοιτούσαμε σχετικά μικρές χώρες για να μπορεί να γίνει αυτό. Το Ισραήλ ήταν μία από αυτές. Υπήρχαν κι άλλες, όπως η Δανία και η Ελλάδα. Το Ισραήλ όμως είχε και κλειστά σύνορα, σε αντίθεση με μια ευρωπαϊκή χώρα στην οποία κυκλοφορεί κόσμος και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Θα ήταν άλλωστε περίπλοκο να εξαιρέσεις μια χώρα της Ε.Ε. όπου οι χώρες-μέλη προμηθεύονταν όλες μαζί τα εμβόλια. Επιπλέον, το Ισραήλ έχει σχεδόν 100% ηλεκτρονικά δεδομένα για τους ασθενείς του, πηγαίνοντας έως και 30 χρόνια πίσω, γεγονός που μας έδινε τη δυνατότητα για εξαιρετικής ποιότητας έρευνα. Επίσης, λόγω της εμπόλεμης κατάστασης στην περιοχή ξέρει πώς να συμπεριφέρεται σε κρίσεις. Hξερα λοιπόν ότι στο Ισραήλ θα μπορούσαμε να το κάνουμε πάρα πολύ γρήγορα, γιατί είναι πραγματικά καλοί στην οργάνωση.
– Hταν δύσκολη η κατανομή των εμβολίων στην αρχή αυτής της ιστορίας; Βρεθήκατε σε διλήμματα ως προς τις χώρες στις οποίες θα δίνατε προτεραιότητα;
– Βρέθηκα απλώς στη δύσκολη θέση να εξηγώ σε πολλούς γιατί δεν είχαμε εμβόλια. Δεν βρέθηκα σε διλήμματα, διότι ακολουθήσαμε μια διαφανή διαδικασία. Πήγαμε σε όλες τις χώρες του κόσμου, πολύ έγκαιρα, και τους ζητήσαμε να δώσουν παραγγελίες, επισημαίνοντας τις διαφορετικές τιμές. Ηταν άλλη η τιμή στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ ή στην Ιαπωνία, δηλαδή στις πλούσιες χώρες. Αλλη στις χώρες μεσαίου εισοδήματος, οι οποίες πλήρωναν τα μισά. Και άλλη στις πολύ φτωχές χώρες, για τις οποίες παρείχαμε τιμή κόστους. Με τη σειρά που έρχονταν οι παραγγελίες δεσμεύαμε τις αντίστοιχες ποσότητες. Οταν κάποιος άλλαζε γνώμη εκ των υστέρων για τις ποσότητες, πήγαινε αναγκαστικά στο τέλος της ουράς, όχι στην αρχή, καθώς άλλοι είχαν ήδη αγοράσει. Ομως όλο αυτό τελείωσε στους έξι μήνες. Στο δεύτερο μισό της χρονιάς είχαμε πλέον εμβόλια για όλους. Και δυστυχώς, αυτή τη στιγμή, η αμερικανική κυβέρνηση έχει αγοράσει 800 εκατ. δόσεις σε τιμή κόστους για να τις διαθέσει δωρεάν στην Αφρική και δεν μπορεί να το κάνει. Γιατί στην Αφρική έχουν άλλα προβλήματα. Είναι περισσότεροι αυτοί που δεν θέλουν να κάνουν το εμβόλιο, οι αρνητές, σε σχέση με τις χώρες υψηλότερου εισοδήματος και μορφωτικού επιπέδου. Επίσης δεν έχουν τις υποδομές και τους ανθρώπους να κάνουν τα εμβόλια. Είναι θέματα στα οποία θα έπρεπε να είχαμε εστιάσει περισσότερο πριν βιαστούμε να τους στείλουμε τα εμβόλια.
– Πότε θα έχουμε έτοιμη τη μετεξέλιξη του εμβολίου της Pfizer ώστε να καλύπτει όλες τις μεταλλάξεις;
– Ελπίζω σύντομα. Περιμένουμε κάποιες πιο μεγάλες έρευνες να ολοκληρωθούν. Είναι ζήτημα ημερών για να δούμε αν έχουμε κάτι και τι είναι αυτό. Θα πάμε με το καινούριο εμβόλιο; Θα μείνουμε με το παλιό; Θα έχουμε διπλό εμβόλιο; Δηλαδή το καινούριο και το παλιό μαζί; Από τη στιγμή που τα στοιχεία θα είναι σαφή και δεν θα δημιουργούν αμφιβολίες, θα προχωρήσουμε στην παραγωγή πάρα πολύ γρήγορα.
– Ενας στόχος θα ήταν να προλάβουμε τον επόμενο χειμώνα;
– Αυτός είναι πάρα πολύ ρεαλιστικός στόχος. Συζητάμε και για πιο σύντομα.
– Και θα έχουμε πλέον ετήσιο εμβολιασμό ή θα μείνουμε κι άλλο στις επαναληπτικές δόσεις;
– Χρειαζόμαστε ετήσιο εμβόλιο και δουλεύουμε πάνω σε αυτό. Οι επαναληπτικές δόσεις κουράζουν τον κόσμο και ρίχνουν τον βαθμό συμμόρφωσης. Αυτή τη στιγμή, μέσα σε ένα περιβάλλον «Ομικρον», δεν είναι βέβαιο ότι η ανοσία από το υφιστάμενο εμβόλιο θα κρατήσει για ένα χρόνο, ακόμη και μετά την 4η δόση. Δεν είναι βέβαιο ούτε για το καινούργιο εμβόλιο, που θα καλύπτει όλες τις μεταλλάξεις. Ομως ξέρουμε τι μπορούμε να κάνουμε για να φτιάξουμε ένα ετήσιο εμβόλιο. Και δουλεύουμε πάρα πολύ εντατικά πάνω και σε αυτό το σκέλος.
– Ορισμένοι στην Ελλάδα εμφανίζονται διστακτικοί μπροστά στην 3η και την 4η επαναληπτική δόση, καθώς θεωρούν ότι το εμβόλιο δεν καλύπτει επαρκώς την περίπτωση της «Ομικρον», και άρα δεν έχει αυτή τη στιγμή τόσο νόημα να εμβολιαστούν. Ποια είναι η γνώμη σας;
– Κάνουν λάθος. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Αρχές σε όλες τις χώρες συνιστούν οπωσδήποτε την 3η δόση. Και πάρα πολλές συνιστούν και την 4η δόση. Γιατί ξέρουν πως υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα σε αυτούς που έχουν κάνει και σε αυτούς που δεν έχουν κάνει τις αναμνηστικές δόσεις. Οι αριθμοί αυτών που νοσούν πολύ βαριά και πεθαίνουν είναι τεράστιοι στη δεύτερη κατηγορία. Η 3η δόση χρειάζεται οπωσδήποτε, γιατί αν νοσήσεις μπορεί να νοσήσεις πάρα πολύ βαριά. Και αν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που έχεις κάνει την 3η δόση, χρειάζεται και η 4η δόση, γιατί πέφτει η ανοσία σου.
Ιδιόχειρο σημείωμα του CEO της Pfizer για τις προτεραιότητες της εταιρείας τις πρώτες ημέρες της πανδημίας, το οποίο έγραψε εν πτήσει επιστρέφοντας από την Ελλάδα (Μάρτιος 2020).
Κοντά στην κανονικότητα ο επόμενος χειμώνας, πλέον έχουμε θεραπείες
– Πόσο διαφορετικός θα είναι ο επόμενος χειμώνας; Θα είμαστε πιο κοντά σε αυτό που θυμόμαστε ως κανονικότητα; Πολλοί έχουν στο μυαλό τους την απαλλαγή από τη μάσκα ως ένα χαρακτηριστικό ορόσημο.
– Ναι, θα είμαστε. Δεν είναι μόνο τα εμβόλια, ούτε το γεγονός ότι ο κόσμος κουράστηκε και άρα δεν έχουμε άλλη επιλογή. Είναι επειδή τώρα έχουμε και θεραπείες, οι οποίες δεν αφορούν μόνο τα τελευταία στάδια, δηλαδή τους βαριά ασθενείς. Εχουμε πια θεραπείες για όλους. Αν νοσήσεις με COVID, μπορείς να πάρεις το χάπι και να αποφύγεις το νοσοκομείο, όπου θα εισάγεται πλέον ένας για κάθε δέκα που εισάγονταν μέχρι σήμερα. Είναι τεράστια η διαφορά και θα μειώσει πάρα πολύ τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, τις εισαγωγές και τους θανάτους.
– Από τη μια πλευρά, το εμβόλιο απαίτησε γενναίες επενδύσεις. Από την άλλη, οι προοπτικές στα έσοδα είναι διόλου ευκαταφρόνητες. Σε οικονομικούς όρους τι σημαίνει όλη αυτή η ιστορία για την Pfizer;
– Ξοδέψαμε πράγματι πάρα πολλά χρήματα και με ρίσκο. Ομως τα πράγματα δούλεψαν, και δούλεψαν δύο φορές, και με το εμβόλιο και με το φάρμακο. Αυτή τη στιγμή έχουμε τη μερίδα του λέοντος στην αγορά, καθώς το εμβόλιο της Pfizer το προτιμούν οι περισσότεροι. Εχουμε το 80% της ζήτησης στην Ευρώπη και το 75% παγκοσμίως – στο υπόλοιπο 25% αντιστοιχούν όλα τα άλλα εμβόλια μαζί. Επομένως, ο απολογισμός είναι ιδιαίτερα επωφελής και οικονομικά για την εταιρεία μας.
– Αν βγάλατε κάποια συμπεράσματα από όλη αυτή την εμπειρία, σε επίπεδο ηγεσίας και διαχείρισης, ποια είναι αυτά;
– Το δίδαγμα είναι κάτι που δεν έμαθα απαραίτητα τώρα, αλλά το οποίο επιβεβαιώθηκε εντυπωσιακά στη συνείδησή μου: ο άνθρωπος ποτέ δεν ξέρει τι μπορεί να καταφέρει. Εχει μια τάση να θεωρεί ότι κάποια πράγματα είναι άπιαστα και υπερβάλλει στην απαισιοδοξία του απέναντι στη δυσκολία. Αν βάλεις ένα στόχο και πεις ότι δεν πρόκειται ποτέ να παρεκκλίνεις από αυτόν, ότι θα προσπαθείς να βρίσκεις τρόπους να επιτευχθεί, τότε θα εντυπωσιαστείς με αυτά που μπορείς να πετύχεις.
– Νιώθετε περισσότερο Αμερικανός ή περισσότερο Ελληνας; Για να κάνω πιο συγκεκριμένη την ερώτηση, θα συνεχίσετε την καριέρα σας στις ΗΠΑ ή υπάρχει η πιθανότητα να σας δούμε κάποια στιγμή στην Αθήνα, αν όχι στη Θεσσαλονίκη;
– Νιώθω περισσότερο Ελληνας. Οταν έχεις μεγαλώσει σε μια χώρα, όπου έχεις τους συγγενείς και τους φίλους σου, όπου έμαθες τη μουσική που ακούς, τότε εκεί αισθάνεσαι ότι ανήκεις. Οταν με ρωτούν εδώ στην Αμερική κάτι αντίστοιχο, τους λέω ότι είμαι Ελληνας εκ γενετής και Αμερικανός από επιλογή. Η καρδιά μου είναι στην Ελλάδα. Από εκεί και ύστερα, αν θα γυρίσω στην Ελλάδα για επαγγελματικούς λόγους; Δεν το βλέπω. Πιστεύω ότι και τα παιδιά μου θα επιλέξουν να μείνουν στις ΗΠΑ, και πάλι για επαγγελματικούς λόγους, επομένως θα θέλουμε κι εμείς να είμαστε εκεί που είναι τα παιδιά μας. Νομίζω ότι θα περνάω μισό χρόνο στην Αμερική και μισό χρόνο στην Ελλάδα.
Το στοίχημα
– Πώς προχωρεί η επένδυση της Pfizer στη Θεσσαλονίκη;
– Εξαιρετικά, είμαι ενθουσιασμένος. Μπορέσαμε και δημιουργήσαμε το κέντρο, καταφέραμε και το στελεχώσαμε με εξαιρετικούς επιστήμονες –δεν πιστεύαμε αυτό που βλέπαμε, το πόσο και πόσοι καλοί επιστήμονες εκδήλωσαν ενδιαφέρον– και τώρα βλέπουμε υπέροχο έργο με χειροπιαστά αποτελέσματα, το οποίο παράγεται αυτή τη στιγμή στη Θεσσαλονίκη. Πνευματική ιδιοκτησία τεράστιας αξίας και επιπέδου, σε πάρα πολλά διεθνή πρότζεκτ, που αφορούν και την COVID. Ηταν και αυτό ένα στοίχημα. Εγώ ήμουν βέβαιος για την επιτυχία, διότι ήξερα τους ανθρώπους. Απλώς χρειαζόταν να πείσω και τους υπόλοιπους στην Pfizer, που δεν ήξεραν καν ποια ήταν η Θεσσαλονίκη. Γι’ αυτό και είμαι πραγματικά ευτυχισμένος.
