Kathimerini.gr
Δημήτρης Αθηνάκης
Τον περασμένο Δεκέμβριο, ο Τζο Μπάιντεν είχε φιλοξενήσει στην Ουάσιγκτον τη σύνοδο ΗΠΑ-Αφρικής. Την περασμένη εβδομάδα, το ίδιο έκανε και ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο Εμανουέλ Μακρόν έχει μεταβεί δεκάδες φορές στην Αφρική. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ έχει βρεθεί στην Αφρική τρεις φορές από τον Ιούλιο του 2022. Η αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Κάμαλα Χάρις, βρέθηκε επί εννέα ημέρες στην Αφρική τον περασμένο Μάρτιο, στις αρχές του 2023 η Αμερικανίδα υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Τζάνετ Γέλεν, έκανε δεκαήμερη (!) επίσκεψη στην ήπειρο, ενώ και η Πρώτη Κυρία, Τζιλ Μπάιντεν, τον Φεβρουάριο.
Παράλληλα, ο επικεφαλής της μισθοφορικής ομάδας Wagner και του τεράστιου ομίλου εταιρειών της, Γεβγκένι Πριγκόζιν, έχει αναπτύξει μαχητές σε τουλάχιστον τέσσερις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Την περασμένη εβδομάδα, όσο ο Ρώσος πρόεδρος συναντούσε Αφρικανούς ηγέτες και αξιωματούχους στην Αγία Πετρούπολη, ο Γεβγκένι Πριγκόζιν, ευρισκόμενος στην ίδια πόλη, γενέτειρα του ίδιου και του Βλαντιμίρ Πούτιν, έδινε συγχαρητήρια σε εκείνους που προέβησαν σε στρατιωτικό πραξικόπημα στον Νίγηρα.
Χθες, Κυριακή, διαδηλωτές υπέρ της δικτατορίας στον Νίγηρα έφεραν πλακάτ και φώναζαν συνθήματα κατά της Γαλλίας και υπέρ του Πούτιν. Ο Ρώσος πρόεδρος, με κάθε πρόσφορο μέσο, εκθειάζεται στο γειτονικό Μάλι και στη γείτονα Μπουρκίνα Φάσο, χώρες όπου η Γαλλία περιέπεσε σε οργίλη δυσμένεια – το αποικιοκρατικό της παρελθόν ήταν πρώτης τάξης ευκαιρία για να διαχυθεί ο θυμός στους πολίτες, που άρχισαν να βλέπουν τη Μόσχα ως τον επόμενο μεσσία τους.
Η Αφρική, θα έλεγε κανείς, είναι το μήλον της έριδος για Δύση και Ανατολή. Η τεράστια ανθρωπιστική και υγειονομική κρίση της ηπείρου· ο πόλεμος με τους τζιχαντιστές· το βαθύ αποικιοκρατικό παρελθόν· η οικονομική κατάρρευση· η πολιτική αστάθεια· οι φυσικοί πόροι, όλα αυτά μετατρέπουν την ευρύτερη περιοχή σε κέντρο ενός πολέμου… δι’ αντιπροσώπων μεταξύ Δύσης και Ανατολής.
Το πραξικόπημα της προηγούμενης εβδομάδας στον Νίγηρα χαρακτηρίζεται κρίσιμο, καθώς λαμβάνει χώρα, όπως λένε διεθνείς αναλυτές, στο τελευταίο προπύργιο δημοκρατίας στην περιοχή του Σαχέλ. Κι αυτό, διότι οι δύο –επίσης κρίσιμοι– γείτονες, το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο, ταλανίζονται την τελευταία διετία από πραξικοπήματα και στρατιωτικές δικτατορίες, που, όπως και στον Νίγηρα, στρέφονται κατά κύριο λόγο εναντίον της Γαλλίας, κατευθυνόμενες –ορισμένοι λένε αναγκαστικά λόγω αποχώρησης της Δύσης– προς τη Ρωσία, η οποία το τελευταίο διάστημα, κυρίως δι’ αντιπροσώπου, της Wagner, εντείνει την παρουσία της στην περιοχή των «τριών συνόρων», όπως λέγεται.
Ηδη, πάντως, σύμφωνα με δημοσιεύματα, οι πραξικοπηματίες αναζητούν συμμάχους στο Μάλι και στην Μπουρκίνα Φάσο, που βρίσκονται επίσης υπό στρατιωτική δικτατορία και έχουν αναπτύξει στενούς δεσμούς με τη Ρωσία.
Μάλι: Στρατιωτικός ανατρέπει στρατιωτικό
Διαδηλωτές στο Μάλι κατά της Γαλλίας και υπέρ της Ρωσίας. Μάλιστα, στο πανό αναγράφεται «Πούτιν – η φωνή του μέλλοντος», ενώ διακρίνεται και πανό της «Ομάδας των πατριωτών του Μάλι» (Le Groupement des Patriotes du Mali), που ήδη από το 2016 ζητούσαν παρέμβαση της Μόσχας στο εσωτερικό της χώρας. (©Associated Press)
Τον Αύγουστο του 2022, μέλη των ενόπλων δυνάμεων του Μάλι ανέτρεψαν τον πρώην πρόεδρο Ιμπραήμ Μπουμπακάρ Κεϊτά. Στόχος ήταν μία στρατιωτική, μεταβατική κυβέρνηση μέχρι την αποκατάσταση της όποιας δημοκρατικής τάξης, αλλά δεν ευοδώθηκε. Τον Μάιο του 2021, ο συνταγματάρχης Ασίμι Γκοϊτά επέβαλε δικτατορία, με στόχο να απελευθερώσει τη χώρα από συμμαχίες με δυτικά κράτη που θεωρούνταν αποτυχημένα, διεφθαρμένα και θύμιζαν το αποικιοκρατικό παρελθόν.
Στο μεταξύ, η χώρα κατακλύστηκε από αφίσες που δείχνουν τον Ασίμι Γκοϊτά και τον Βλαντιμίρ Πούτιν ως τους δύο σωτήρες της χώρας – ήταν ένα από τα προϊόντα της Wagner, που ειδικεύεται επίσης στη διάχυση «πληροφορίας», ιδρύοντας ρωσικά πολιτιστικά κέντρα (όπως στην περίπτωση της Κεντροαφρικής Δημοκρατίας) ή αυξάνοντας και πληθύνοντας τις φάρμες διαδικτυακών τρολ διά της εταιρείας Internet Research Centre, που εδρεύει στην Αγία Πετρούπολη.
Η Ρωσία γίνεται, αργά και σταθερά, με τη διακριτική παρουσία της Wagner στη χώρα, ένας εταίρος σταθερός και αποτελεσματικός στη διαχείριση των αναταραχών· που μπορεί να φανεί αποτελεσματικός στην προστασία των δομών της εξουσίας, καθώς η χώρα του Σαχέλ ταλανίζεται, εδώ και πάνω από μία δεκαετία, εναντίον των τζιχαντιστών (Αλ Κάιντα, ISIS, Mπόκο Χαράμ) και των αυτονομιστών Τουαρέγκ. Μάλιστα, είχαμε «εξαγωγή» αντίστοιχης βίας στον Νίγηρα και στην Μπουρκίνα Φάσο.
Σύμφωνα με παλαιότερο ρεπορτάζ της «Κ», η στρατιωτική χούντα, με εσωτερικές ανατροπές και ανακατατάξεις, τερμάτισε τη συμμαχία του Μπαμακό με το Παρίσι –που αναγκάστηκε να στείλει τα στρατεύματα στον Νίγηρα, απ’ όπου εκδιώκεται αυτές τις μέρες– και τους Δυτικούς εταίρους και κάλεσε στη χώρα Ρώσους, τους οποίους παρουσίασε ως στρατιωτικούς εκπαιδευτές, στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει τους τζιχαντιστές, κάτι που επιβεβαιώνεται και από ειδικούς αναλυτές στην υποσαχάρια Αφρική του Brookings Institution.
Βέβαια, στο Μάλι, σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα All Eyes on Wagner, φαίνεται ότι οι «στρατιωτικοί εκπαιδευτές» είναι μέλη της Wagner και φέρονται να συνδέονται με άγρια βία σε ολόκληρη τη χώρα, διατηρώντας εντούτοις πολύ χαμηλό προφίλ, καθιστώντας δύσκολη τη σύνδεση των μισθοφόρων με απάνθρωπα έκτροπα.
Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch), που επικαλείται το Γαλλικό Πρακτορείο σε παλαιότερο ρεπορτάζ του, κατηγόρησε στρατιώτες του Μάλι ότι σφαγίασαν περίπου 300 αμάχους στη Μούρα τον Μάρτιο του 2022 με τη βοήθεια ξένων μαχητών, οι οποίοι, σύμφωνα με μάρτυρες, ήταν Ρώσοι. Κάτι που ο στρατός του Μάλι αρνήθηκε.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα Jeune Afrique, άτομα που συνδέονται με τη Wagner και τον Πριγκόζιν έχουν δραστηριοποιηθεί στο Μάλι αναζητώντας ορυχεία χρυσού μέσω δύο εταιρειών – της Alpha Development και της Marko Mining, που ιδρύθηκαν στα τέλη του 2021 και τον Απρίλιο του 2022 αντίστοιχα. Αυτό πιθανώς, όπως είχαμε αναδείξει παλαιότερα σε συνεργασία με την All Eyes on Wagner, έρχεται σε… αντιστάθισμα της παύσης πληρωμών της μισθοφορικής ομάδας από τα άδεια ταμεία του κράτους, ενώ ταυτόχρονα λεηλατούν χωριά για λάφυρα, καθώς μέλη της Wagner φέρονται να απεργούν επειδή δεν τους καταβάλλονταν μισθοί, την ώρα που άλλη μαχητές μετακινούνταν στα μέτωπα της Ουκρανίας, ήδη από τον περασμένο Οκτώβριο.
Η αλήθεια είναι, όμως, ότι, ήδη από το 2016-2017, η Μόσχα είχε κάνει τις πρώτες τις κινήσεις διείσδυσης στη χώρα. Την περίοδο εκείνη, είχε εμφανιστεί μία οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών με την ονομασία «Η ομάδα των πατριωτών του Μάλι» (Le Groupement des Patriotes du Mali). Σε αναφορά της, απαίτησε την παρέμβαση της Ρωσίας για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στο Μάλι.
Το Μάλι, πάντως, στις 18 του περασμένου Ιουνίου, διεξήγαγε δημοψήφισμα για νέο σύνταγμα που θα οδηγήσει σε πολιτική κυβέρνηση στο άμεσο μέλλον. Το 96,91% των πολιτών ψήφισαν υπέρ του «Ναι». Ωστόσο, όπως γράφει σε ανάλυση του το Institute for Security Studies, «η ιδέα της τροποποίησης του συντάγματος κατά τη μεταβατική περίοδο αμφισβητήθηκε εξαρχής από πολλούς ενδιαφερόμενους φορείς στο Μάλι. Ενωμένα υπό το “Κάλεσμα της 20ής Φεβρουαρίου για να σωθεί το Μάλι”, 12 πολιτικά κόμματα και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έκριναν ότι ο μη εκλεγμένος πρόεδρος της μεταβατικής περιόδου, συνταγματάρχης Ασίμι Γκοϊτά, δεν είχε εντολή να τροποποιήσει το ισχύον σύνταγμα ή να παράσχει στη χώρα ένα καινούργιο».
Μπουρκίνα Φάσο: Ευάλωτη σε πάσης φύσεως παρεμβάσεις
Υποστηρικτές του λοχαγού Ιμπραήμ Τραορέ Ibrahim με ρωσική σημαία στους δρόμους της Ουαγκαντούγκου, στις 2 Οκτωβρίου 2022. (©AP Photo/Sophie Garcia, Αρχείο)
Τον Ιανουάριο του 2022, ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο, Μαρκ Κρίστιαν Καμπορέ, ανατρέπεται από τα στρατεύματα της χώρας, με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Πολ-Ανρί Σανταογκό Νταμίμπα, με κύριο πρόσχημα την ελλιπή υποστήριξη της Ουαγκαντουγκού στον αντιτρομοκρατικό πόλεμο εναντίον των τζιχαντιστών. Η στρατιωτική κυβέρνηση, είχε ορίσει διετές μεταβατικό χρονοδιάγραμμα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας.
Δεν πρόλαβε… Τον Σεπτέμβριο του 2022, η στρατιωτική κυβέρνηση ανατρέπεται από… στρατιωτικούς, υπό τον λοχαγό Ιμπραήμ Τραορέ. Ηταν η στιγμή της ρωσόφιλης στροφής της χώρας. Οι υποστηρικτές του καταλαμβάνουν τους δρόμους της Ουαγκαντουγκού και άλλων πόλεων κραδαίνοντας ρωσικές σημαίες και επιτιθέμενοι –και αυτοί– στην πρεσβεία της Γαλλίας.
Ταυτόχρονα, όπως μας είχε πει πηγή που ερευνά δημοσιογραφικά τις εξελίξεις στην περιοχή, είχε σημειωθεί, από το πραξικόπημα του Σεπτεμβρίου κι εντεύθεν, έντονη ρωσική διπλωματική κινητικότητα, καθώς ο πρέσβης της Μόσχας στην Ακτή Ελεφαντοστού διεξήγαγε «πολλές επισκέψεις στην Μπουρκίνα Φάσο», η οποία λόγω ορυχείων χρυσού, του πραξικοπήματος και της ανασφάλειας κατέστη ευάλωτη σε πάσης φύσεως παρεμβάσεις.
Και εκεί έρχεται η Ρωσία –κατά φαινόμενα, διά της Wagner, να παίξει τον δικό της ρόλο, καθώς βρήκε πρόσφορο, φιλορωσικό έδαφος στην Μπουρκίνα Φάσο. Εξάλλου, παλαιότερη ανάλυση Foreign Policy είχε επικαλεστεί αξιωματούχους των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ, οι οποίοι είχαν αναφέρει ότι η Μπουρκίνα Φάσο θα μπορούσε να είναι ο επόμενος στόχος της ρωσικής μισθοφορικής ομάδας Wagner.
Μάλιστα, σύμφωνα με τον πρόεδρο της Γκάνας, Ακούφο Αντο, όπως είχε μεταδώσει το BBC, η Μπουρκίνα Φάσο είχε παραχωρήσει ένα ορυχείο, κατά πληροφορίες με αποθέματα χρυσού, κοντά στα σύνορα με την Γκάνα, με αντάλλαγμα τις υπηρεσίες της Wagner για την αντιμετώπιση των ανταρτών, η δραστηριότητα των οποίων ξεκίνησε το 2015. Ιδιο μοτίβο με την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του Μάλι…
Το μέλλον του Νίγηρα
Πολίτες του Νίγηρα κρατούν ρωσική σημαία και πλακάτ που γράφουν «Η Γαλλία σκοτώνει τον Νίγηρα» και «Για έναν νέο Νίγηρα – ζήτω το CNSP (σ.σ. η προεδρική φρουρά που προέβη στο πραξικόπημα)». (©AP Photo/Sam Mednick)
Η Ευρωπαϊκή Ενωση, η Γαλλία και οι ΗΠΑ έχουν ήδη ανακοινώσει ότι αναστέλλουν πάσης φύσεως βοήθεια προς την υπό πραξικόπημα χώρα. «Εάν η Δύση αποφασίσει να απομονώσει το νέο καθεστώς, είναι πιθανό να στραφεί προς ομάδες όπως η Wagner και χώρες όπως η Ρωσία για να στηρίξουν τις προσπάθειές τους και να αποκτήσουν νομιμότητα», λέει η Ντανιέλ Ρέσνικ, πολιτική επιστήμονας που ειδικεύεται στην υποσαχάρια Αφρική στο Brookings Institute.
«Πιστεύω ότι αυτό θα ήταν καταστροφικό για κάθε προσπάθεια αποκατάστασης της σταθερότητας στην περιοχή, επειδή αυτή τη στιγμή υπάρχει μια μεγάλη σειρά δικτατορικών κυβερνήσεων, ισλαμιστών ανταρτών και άλλων μη κρατικών παραγόντων όπως η Wagner στο Σαχέλ, που εμπλέκονται στην εξόρυξη ορυκτών και που δεν ενδιαφέρονται ακριβώς για τη διατήρηση της δημοκρατικής εξουσίας. Η κατάσταση εξαρτάται από το εάν ο στρατός θα αναλάβει τα ηνία και κατά πόσον η Δύση θα αποπειραθεί να τον απομονώσει ή να εμπλακεί διπλωματικά με μια στρατιωτική κυβέρνηση για να προσπαθήσει να τη στρέψει εκ νέου στην πολιτική διακυβέρνηση», συμπλήρωσε η ίδια μιλώντας στο France24.
Από την άλλη, όπως γράφουν διεθνείς αναλυτές, η Μπουρκίνα Φάσο θα στραφεί σε εκείνον που θα τη βοηθήσει –πέραν της αναγκαίας ανθρωπιστικής και οικονομικής στήριξης– να αντιμετωπίσει δύο μεγάλα μέτωπα με τους τζιχαντιστές. Από τη μια, έχει να αντιμετωπίσει συμμάχους του ISIS και της Αλ Κάιντα που εφορμούν και από το Μάλι. Από την άλλη, έχει να αντιμετωπίσει την Μπόκο Χαράμ, που έχει επίσης διαχυθεί στον Νίγηρα από τη «βάση» της στη βόρεια Νιγηρία.
Αναμένεται να δούμε, βέβαια, την εξέλιξη του ίδιου του πραξικοπήματος, που έχει εξάλλου δεχθεί «πυρά» και από την Οικονομική Κοινότητα Κρατών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS), που απείλησε ότι, αν δεν επιστρέψουν η δημοκρατική νομιμότητα και ο πρόεδρος Μοχάμεντ Μπαζούμ, η Κοινότητα θα λάβει μέτρα, δίχως να αποκλείει και τη στρατιωτική παρέμβαση.
Σε αυτό το πλαίσιο, πάντως, θα φανεί και κατά πόσον οι παναφρικανικοί οργανισμοί, όπως η ECOWAS και η Αφρικανική Ενωση που διαθέτουν τη στήριξη της Δύσης, έχουν πράγματι επιρροή στην ευρύτερη περιοχή.
Διότι μπορεί ο Βλαντιμίρ Πούτιν να διακήρυξε προ ολίγων ημερών, στις 28 Ιουλίου, ότι «η Ρωσία και η Αφρική συμφώνησαν να προωθήσουν μία δίκαιη και δημοκρατική πολυπολική τάξη πραγμάτων» αλλά και να συνεργαστούν για την «απο-αποικιοποίηση», ωστόσο όλα δείχνουν ότι σκέφτεται την Αφρική ως δορυφόρο στον δικό του πόλο εναντίον εκείνου της Δύσης, όπως, άλλωστε, δήλωσε στη σύνοδο Ρωσίας-Αφρικής τις προηγούμενες ημέρες, χαρακτηρίζοντας τους Δυτικούς «κοινό εχθρό» τους.
