Γιώργος Σκαφιδάς
«Μπορεί ένα app να θεωρηθεί απειλή για την εθνική ασφάλεια;» Το ερώτημα, που είχαμε θέσει πριν από περίπου έναν μήνα στο πλαίσιο σχετικού άρθρου της «Κ», με το βλέμμα τότε στραμμένο στο κινεζικό TikTok και στις ΗΠΑ, επιστρέφει πια… δριμύ και επίκαιρο, αυτήν τη φορά όμως όχι μέσω Ηνωμένων Πολιτειών αλλά μέσω Ευρώπης.
Η Κομισιόν «αναστέλλει τη χρήση της εφαρμογής TikTok στις υπηρεσιακές της συσκευές», διαβάζουμε στον επίσημο ιστοχώρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η είδηση εντυπωσιάζει μεν, χωρίς όμως και να εκπλήσσει, αν και αξίζει να σημειωθεί ότι είναι η πρώτη φορά στα χρονικά που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχωρά σε μια τέτοια απαγόρευση.
Το παράδειγμα των ΗΠΑ και της Ολλανδίας
Κάτι ανάλογο έχει, πάντως, ήδη γίνει πράξη στις ΗΠΑ. Στις 23 Δεκεμβρίου του 2022, πέρασε από τα δύο σώματα του αμερικανικού Κογκρέσου – από τη Βουλή των Αντιπροσώπων και τη Γερουσία – το νομοσχέδιο για τις ομοσπονδιακές δαπάνες του οικονομικού έτους που κλείνει στις 30 Σεπτεμβρίου του 2023. Εντός του εν λόγω νομοσχεδίου με τις συνολικά 4.126 σελίδες, πέρα από τα οικονομικά ύψη των προς έγκριση δαπανών, συμπεριλαμβάνετο ωστόσο και μια άλλη απόφαση που ανοίγει τον δρόμο για την απαγόρευση της χρήσης της εφαρμογής TikTok σε όλες τις κρατικές τηλεφωνικές συσκευές στις ΗΠΑ. Προτού μπει το 2023, ο Τζο Μπάιντεν είχε βάλει την υπογραφή του και αυτό το νομοσχέδιο είχε γίνει νόμος… που «απαγορεύει στους σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια υπαλλήλους της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να κάνουν χρήση της εφαρμογής TikTok σε συσκευές που ανήκουν στις ομοσπονδιακές υπηρεσίες», όπως σημείωνε στις 30 Δεκεμβρίου το αμερικανικό δίκτυο NBC News.
Προτού έρθει ωστόσο η ομοσπονδιακή απαγόρευση στις ΗΠΑ, είχαν προηγηθεί και άλλες ανάλογες απαγορεύσεις σε πολιτειακό επίπεδο. Οι (στη συντριπτική πλειονότητά τους Ρεπουμπλικανοί) κυβερνήτες πολιτειών όπως είναι, μεταξύ άλλων, το Τέξας, η Νότια και η Βόρεια Ντακότα, η Νότια και η Βόρεια Καρολίνα, το Μέριλαντ, το Βερμόντ, η Αλαμπάμα, η Τζόρτζια, η Βιρτζίνια, η Αϊόβα, το Αϊντάχο, η Μοντάνα και η Γιούτα είχαν ήδη σπεύσει, τους τελευταίους μήνες του 2022, να αποκλείσουν το TikTok από όλα τα πολιτειακά/υπηρεσιακά smartphones, τους δημόσιους υπολογιστές και, σε κάποιες περιπτώσεις, τα δίκτυα των πολιτειακών φορέων. Σημειώνεται ότι η Νεμπράσκα είχε προχωρήσει σε μια τέτοια απαγόρευση, μπλοκάροντας τη χρήση του TikTok σε υπηρεσιακές συσκευές, ήδη από τον Αύγουστο του 2020.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έρχεται πια, εν έτει 2023, να ακολουθήσει το «παράδειγμα» της αμερικανικής πλευράς αλλά και της Ολλανδίας, που είναι η μοναδική μέχρι στιγμής μεταξύ των «27» που έχει επιβάλει περιορισμούς στη χρήση του TikTok από κρατικούς φορείς και δημόσιες υπηρεσίες. Σύμφωνα με την επίσημη σχετική ανακοίνωση, «το συμβούλιο εσωτερικής διοίκησης της Επιτροπής αποφάσισε να αναστείλει τη χρήση της εφαρμογής TikTok στις υπηρεσιακές συσκευές της, καθώς και στις προσωπικές συσκευές που είναι εγγεγραμμένες στην υπηρεσία κινητών συσκευών της Επιτροπής» για λόγους που έχουν να κάνουν με την ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας. «Το μέτρο αυτό αποσκοπεί», όπως αναφέρεται επισήμως, «στην προστασία της Επιτροπής από απειλές και ενέργειες κατά της κυβερνοασφάλειας, που είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για κυβερνοεπιθέσεις κατά του υπηρεσιακού περιβάλλοντος της Επιτροπής». Πρόκειται για ένα μέτρο το οποίο «συνάδει με τις αυστηρές εσωτερικές πολιτικές της Επιτροπής για την κυβερνοασφάλεια όσον αφορά τη χρήση κινητών συσκευών για επικοινωνίες που σχετίζονται με την εργασία. Η Κομισιόν «δεσμεύεται να διασφαλίζει ότι το προσωπικό της προστατεύεται επαρκώς από αυξανόμενες κυβερνοαπειλές και κυβερνοπεριστατικά» στην καθημερινή του εργασία, μέσα από την «εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών κατά τη χρήση πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης».
Το Politico υποστηρίζει μάλιστα, επικαλούμενο υψηλόβαθμο Ευρωπαίο αξιωματούχο, ότι ζητήθηκε από τους υπαλλήλους της Κομισιόν να σβήσουν το TikTok όχι μόνο από τα υπηρεσιακά τους τηλέφωνα αλλά και από προσωπικά τηλέφωνα τα οποία τυχαίνει να χρησιμοποιούν για επαγγελματικούς λόγους. Οι εργαζόμενοι στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν πια περιθώριο ως τις 15 Μαρτίου για να προχωρήσουν στη απεγκατάσταση του κινεζικού app από τα επαγγελματικά τους κινητά τηλέφωνα, είτε εκείνα είναι υπηρεσιακά (ιδιοκτησία της Κομισιόν) είτε προσωπικά αλλά και επαγγελματικής χρήσης.
Εάν το TikTok στοχοποιείται ωστόσο μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, τότε είναι προφανές ότι υπάρχουν υποψίες ή φόβοι ότι αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κερκόπορτα ή Δούρειος ίππος κυβερνοαπειλών. Εάν υπάρχουν όμως όντως τέτοιοι φόβοι σε κρατικό/υπηρεσιακό επίπεδο, τότε γιατί να μην αρχίσουν να υπάρχουν παράλληλα και σε επιχειρηματικό/κοινωνικό/πολιτικό κ.ά.
Τα ραντεβού
Αμερικανικά ΜΜΕ έχουν ήδη υποστηρίξει ότι το 2023 θα είναι η χρονιά που θα κρίνει το μέλλον του TikTok στις ΗΠΑ, ενώ με μεγάλο ενδιαφέρον αναμένεται και η κατάθεση που αναμένεται να δώσει ο διευθύνων σύμβουλος του TikTok Σόου Τσιου στις 23 Μαρτίου ενώπιον της Επιτροπής Ενέργειας και Εμπορίου της Βουλής των Αντιπροσώπων στην Ουάσιγκτον.
Οι εξελίξεις, ωστόσο, παράλληλα τρέχουν και στις Βρυξέλλες, τις οποίες είχε επισκεφθεί μάλιστα ο Σόου Τσιου τον περασμένο Ιανουάριο για πρώτη φορά, προκειμένου να συναντήσει από κοντά τη Μαργκρέτε Βεστάγκερ, τη Βέρα Γιούροβα κ.ά.
Έρχονται και άλλες απαγορεύσεις
Ευρωπαϊκές πηγές εκτιμούν ότι, αφού έκανε την αρχή η Κομισιόν, είναι πια ζήτημα χρόνου να ακολουθήσουν ανάλογες απαγορεύσεις χρήσης του TikTok και για τους εργαζόμενους στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και στην Ευρωβουλή, αν και ειδικά στην περίπτωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η εφαρμογή μιας τέτοιας απαγόρευσης ίσως χρειαστεί περισσότερο χρόνο.
Σημειώνεται ότι μιλάμε για μια video-sharing εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα η οποία μετρά μηνιαίως πάνω από 100 εκατομμύρια χρήστες στις ΗΠΑ και πάνω από 125 εκατομμύρια χρήστες στην ΕΕ.
Τα «αγκάθια»
Το εν λόγω app αποτελεί ωστόσο προϊόν της κινεζικής (και με έδρα την Κίνα) εταιρείας ByteDance την οποία πολλοί Δυτικοί επιμένουν να συνδέουν με το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας και τον κινεζικό κρατικό μηχανισμό στον οποίο, βέβαια, εντάσσονται και οι κινεζικές υπηρεσίες πληροφοριών.
Για τους επικριτές του, το TikTok αποτελεί – δυνητικά – μέσο κατασκοπείας, παραπληροφόρησης, επηρεασμού της κοινής γνώμης, διασάλευσης της κοινωνικής συνοχής και, ως εκ τούτου, δυνητική απειλή για την εθνική ασφάλεια. Για τους φίλους του από την άλλη πλευρά, εκείνο είναι απλώς ένα μέσο που δίνει τη δυνατότητα σε κυρίως νεότερης ηλικίας χρήστες να προβάλλουν και να μοιράζονται σύντομα σε διάρκεια βίντεο αλληλεπιδρώντας μέσα από τις οθόνες των κινητών τους τηλεφώνων.
«Δυτικές κυβερνήσεις θορυβούνται ολοένα περισσότερο από στοιχεία που τους δείχνουν ότι κινεζικές εταιρείες τεχνολογίας βοηθούν το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας και τις κινεζικές υπηρεσίες πληροφοριών στη συλλογή τεράστιου όγκου δεδομένων από ολόκληρο τον κόσμο εστιάζοντας κυρίως σε στόχους που θεωρούνται υψηλής αξίας στα πεδία της πολιτικής και της ασφάλειας», γράφουν οι Jamil Anderlini και Clothilde Goujard στο Politico, μεταφέροντας στην Ευρώπη μια συζήτηση που έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια στις ΗΠΑ.
Ένα άλλο ζήτημα-αγκάθι έχει να κάνει: με τους χώρους/διακομιστές (data centers) όπου αποθηκεύονται τα δεδομένα και οι πληροφορίες των χρηστών του TikTok, με την επεξεργασία αυτών των δεδομένων/πληροφοριών, με τα χρονικά διαστήματα για τα οποία διατηρούνται και με το εάν, για παράδειγμα, υπάλληλοι του TikTok που βρίσκονται στην Κίνα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά. Ως προς αυτό το τελευταίο στοιχείο, το ίδιο το TikTok σημειώνει στην «Πολιτική Απορρήτου» ότι ορισμένες οντότητες του εταιρικού του ομίλου «που βρίσκονται εκτός της χώρας κατοικίας σας λαμβάνουν περιορισμένη απομακρυσμένη πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες ούτως ώστε να μπορούν να παρέχουν κάποιες σημαντικές λειτουργίες…»
Η ίδια η ByteDance απορρίπτει, προφανώς, κάθε κατηγορία περί κατασκοπείας και, βγαίνοντας στην αντεπίθεση, χρεώνει στους επικριτές της «παρανοήσεις» ή ακόμη και άλλες, κακόβουλες (πολιτικού χαρακτήρα) σκοπιμότητες.
Προκειμένου να κατευνάσει, δε, τις όποιες ανησυχίες, η κινεζική εταιρεία προχωρά σε μια σειρά από κινήσεις: ανακοινώνοντας για παράδειγμα τη σύσταση κέντρων/διακομιστών στην Ευρώπη (στην Ιρλανδία) για την αποθήκευση των δεδομένων των Ευρωπαίων χρηστών (που σήμερα αποθηκεύονται σε διακομιστές που βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Σιγκαπούρη) και ανάλογων κέντρων στις ΗΠΑ (βλ. Project Texas) για την αποθήκευση των αντίστοιχων αμερικανικών πληροφοριών.
Η απάντηση του TikTok
Αναφορικά με αναστολή χρήσης του TikTok σε συσκευές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εκπρόσωπος του TikTok δήλωσε:
«Πιστεύουμε ότι αυτή η αναστολή είναι λανθασμένη και βασίζεται σε θεμελιώδεις παρανοήσεις. Μας εκπλήσσει που η Επιτροπή δεν επικοινώνησε απευθείας μαζί μας ούτε έδωσε μια εξήγηση – ζητήσαμε μια συνάντηση για να ξεκαθαρίσουμε τα δεδομένα σχετικά με το πώς προστατεύουμε τα δεδομένα των 125 εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλη την ΕΕ που έρχονται στο TikTok κάθε μήνα. Συνεχίζουμε να βελτιώνουμε την προσέγγισή μας στην ασφάλεια δεδομένων, μεταξύ άλλων με τη δημιουργία τριών κέντρων δεδομένων στην Ευρώπη για την αποθήκευση δεδομένων χρηστών σε τοπικό επίπεδο, περαιτέρω μείωση της πρόσβασης των εργαζομένων στα δεδομένα και ελαχιστοποίηση των ροών δεδομένων εκτός Ευρώπης.»
