Ε.Ε: Τι προβλέπει η συμφωνία για το μεταναστευτικό

Αλεξάνδρα Βουδούρη

Ιστορική συμφωνία για την Ευρωπαϊκή Ενωση επετεύχθη σήμερα το πρωί – ύστερα από χρόνια διαπραγματεύσεων και αδιεξόδων – για το μεταναστευτικό που θα αλλάξει σημαντικά τον τρόπο διαχείρισης των αιτούντων ασύλου αλλά και την κατανομή τους σε ολόκληρη την Ενωση.

Οι τελικές διαπραγματεύσεις μεταξύ Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Συμβουλίου και Κομισιόν για το Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου διήρκεσαν από το απόγευμα της Δευτέρας έως σήμερα τα ξημερώματα, προκειμένου να καταλήξουν στον τρόπο διαχείρισης της διαδικασίας ασύλου της Ε.Ε ύστερα από χρόνια αποτυχημένων προσπαθειών και κανονισμών, που είχαν στόχο την εξισορρόπηση των ανησυχιών κρατών μελών «πρώτης γραμμής» όπως η Ελλάδα και η Ιταλία και των κρατών μελών που διαμαρτύρονταν για την άφιξη παράτυπων μεταναστών.

Η προκαταρκτική συμφωνία θα μεταφραστεί τώρα σε τροποποιημένα νομικά κείμενα, τα οποία θα πρέπει πρώτα να εγκριθούν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και αργότερα, από το Συμβούλιο. Δεδομένης της εξαιρετικής ευαισθησίας του θέματος, δεν πρέπει να αποκλειστούν απαιτήσεις της τελευταίας στιγμής από τις κυβερνήσεις. Ωστόσο, η έγκριση στο Συμβούλιο θα διεξαχθεί με ειδική πλειοψηφία, που σημαίνει ότι μεμονωμένα κράτη μέλη δεν θα μπορούν να ασκήσουν «βέτο». Ο κύκλος πρέπει να ολοκληρωθεί πριν τις επόμενες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που έχουν προγραμματιστεί για τις αρχές Ιουνίου.

Μ. Σχοινάς: «Γυρίζουμε σελίδα στο μεταναστευτικό»

Περήφανος για την πρώτη ολοκληρωμένη συμφωνία για το μεταναστευτικό εμφανίστηκε ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μαργαρίτης Σχοινάς κάνοντας λόγο για συμπλήρωση πλέον του «παζλ» ύστερα από χρόνια δύσκολων και επίμονων διαπραγματεύσεων.

«Το σύστημα που θα προκύψει θα βοηθήσει κυρίως τις χώρες που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε, όπου σύμφωνα με την τωρινή συνθήκη δεν έχουν κανένα κοινοτικό σύστημα» ανέφερε στη σχετική συνέντευξη Τύπου. «Το νέο σύστημα δίνει ρυθμιστική σαφήνεια, δηλαδή μόλις κάποιος φτάνει στα εξωτερικά σύνορα θα μπαίνει σε διαδικασία ελέγχου (screening), θα ταυτοποιείται, θα αποσαφηνίζεται το καθεστώς με το οποίο συνδέεται, θα βλέπουμε ποιος είναι και τι πιθανότητες έχει για προστασία ασύλου και ανάλογα με αυτή τη διαδικασία είτε θα προχωρά στο σύστημα παροχής ασύλου, είτε μέσω των προαναχωρησιακών κέντρων στα σημεία εισόδου θα επιστρέφεται στις χώρες προέλευσης και διέλευσης» εξήγησε.

«Αυτή είναι άλλωστε και η καινοτομία, η διαδικασία ελέγχου στα εξωτερικά σύνορα, που δεν υπάρχει» σημειώσε για να συμπληρώσει ότι «άλλη μια καινοτομία είναι ένα υποχρεωτικό σύστημα αλληλεγγύης. Οποιος αιτείται αλληλεγγύη το σύμφωνο θα του παρέχει το μείγμα αλληλεγγύης, που είμαστε σίγουροι ότι σε κάθε περίπτωση θα καλύπτει τις ανάγκες, που υπάρχουν στο κράτος μέλος». Ο αντιπρόεδρος αναφέρθηκε και στα νέα υπερσύγχρονα κέντρα με ευρωπαϊκά πρότυπα στα ελληνικά νησιά και ενισχυμένη παρουσία της Frontex στα εξωτερικά σύνορα και των μεγάλων συμφωνιών με χώρες προέλευσης και διέλευσης».

«Με όλα αυτά γυρίζουμε σελίδα στο μεταναστευτικό» είπε χαρακτηριστικά.

Σχολιάζοντας τις πιθανές αντιδράσεις από χώρες όπως η Ουγγαρία για τον «μηχανισμό αλληλεγγύης, ο κ. Σχοινάς ήταν κατηγορηματικός «όποιος αρνηθεί να εφαρμόσει τις νέες προβλέψεις του Συμφώνου η απάντηση είναι η προφανής: έχουμε ένα σύμφωνο αγκιστρωμένο στο κοινοτικό δίκαιο, της ευρωπαϊκής νομιμότητας. Η Κομισιόν έχει την ευθύνη και την αρμοδιότητα να απαιτεί τη σωστή εφαρμογή του. Οποιος δεν εφαρμόζει το κοινοτικό δίκαιο θα υφίσταται τις κυρωτικές διαδικασίες, που μπορεί να φθάσουν σε δικαστήρια και κυρώσεις».

Τι προβλέπει η συμφωνία

Συνολικά, από το 2015, πάνω από ένα εκατομμύριο μετανάστες και πρόσφυγες έφτασαν στα σύνορα της Ε.Ε, αρκετοί εκ των οποίων διέφυγαν από πολέμους στη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Το 2022, σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι ζήτησαν άσυλο στην Ευρώπη, σύμφωνα με τον Frontex.

Η προκαταρκτική συμφωνία -που θα πρέπει πλέον επισήμως να επικυρωθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο – καλύπτει πέντε προτάσεις «κλειδιά» του Συμφώνου Μετανάστευσης και Ασύλου:

– τον κανονισμό ελέγχου (screening regulation),

– τον κανονισμό της βάσης δεδομένων Eurodac,

– τον κανονισμό των διαδικασιών ασύλου,

– τον κανονισμό διαχείρισης των αιτούντων άσυλο

– τον κανονισμό για τον μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων (Crisis and Force majeure Regulation).

Συγκεκριμένα:

• Ο κανονισμός ελέγχου προβλέπει μια προκαταρκτική διαδικασία για την ταχεία εξέταση του προφίλ ενός αιτούντος άσυλο και τη συλλογή βασικών πληροφοριών όπως η εθνικότητα, η ηλικία, τα δακτυλικά αποτυπώματα και η εικόνα του προσώπου. Θα πραγματοποιηθούν επίσης έλεγχοι υγείας και ασφάλειας.
• Ο τροποποιημένος κανονισμός Eurodac, ο οποίος θα ενημερώνει μεγάλη κλίμακας βάση δεδομένων, που θα αποθηκεύει βιομετρικά στοιχεία, που συλλέγονται κατά τη διαδικασία ελέγχου. Η βάση δεδομένων θα περιλαμβάνει καταμέτρηση αιτούντων ασύλου για την αποτροπή πολλαπλών αξιώσεων με το ίδιο όνομα.
• Ο τροποποιημένος κανονισμός για τις διαδικασίες ασύλου (APR) περιλαμβάνει ταχεία διαδικασία στα σύνορα, που προορίζεται να διαρκέσει το πολύ 12 εβδομάδες, και διατήρηση της παραδοσιακής διαδικασίας ασύλου, η οποία είναιπιο χρονοβόρα και μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες.
• Ο κανονισμός διαχείρισης ασύλου και μετανάστευσης (AMMR) θεσπίζει ένα σύστημα «υποχρεωτικής αλληλεγγύης» θα ενεργοποιείται όταν ένα ή περισσότερα κράτη μέλη υφίστανται «μεταναστευτική πίεση». Το σύστημα θα προσφέρει στις χώρες τρεις επιλογές: μετεγκατάσταση ορισμένου αριθμού αιτούντων άσυλο, καταβολή συνεισφοράς για κάθε αιτούντα που αρνούνται να μετεγκατασταθούν και χρηματοδότηση επιχειρησιακής υποστήριξης.
• Ο κανονισμός διαχείρισης κρίσεων ο οποίος προβλέπει κανόνες που θα ισχύουν μόνο όταν το σύστημα ασύλου της Ε.Ε απειλείται από ξαφνική και μαζική άφιξη προσφύγων, όπως κατά τη μεταναστευτική κρίση 2015-2016, ή από μια κατάσταση ανωτέρας βίας, όπως η πανδημία covid-19. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι εθνικές αρχές θα έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόζουν αυστηρότερα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων μεγαλύτερων περιόδων κράτησης.

Επί της ουσίας η νέα συμφωνία προβλέπει ότι τα κράτη μέλη «πρώτης γραμμής» στη νότια Ευρώπη θα θεσπίσουν πλέον αυστηρότερες διαδικασίες παροχής ασύλου στα σύνορά τους και θα διαθέτουν πλέον μηχανισμούς απομάκρυνσης μεταναστών, των οποίων αιτήσεις απορρίπτονται. Ο νέος μηχανισμός αλληλεγγύης προβλέπει ότι στα κράτη μέλη της ηπειρωτικής Ευρώπης θα δίνεται πλέον η επιλογή είτε να δέχονται έναν συγκεκριμένο αριθμό μεταναστών, είτε να πληρώνουν συγκεκριμένα ποσά σε κοινό ευρωπαϊκό Ταμείο.

«Ιστορική μέρα»

Η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα δήλωσε ότι η 20η Δεκεμβρίου 2023 θα «μείνει στην ιστορία ως την ημέρα που η ΕΕ κατέληξε σε συμφωνία ορόσημο για ένα νέο σύνολο κανόνων για τη διαχείριση της μετανάστευσης και του ασύλου».

Από την πλευρά του ο εισηγητής εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Χουάν Φερνάντο Λόπες Αγκιλάρ σε συνέντευξη Τύπου τόνισε ότι η διαδικασία των διαπραγματεύσεων αποτέλεσαν «πραγματική διελκυστίνδα».

Ενστάσεις για την «υποχρεωτική αλληλεγγύη»

Όπως εξηγήθηκε, τα κράτη μέλη ήταν αποφασισμένα να διατηρήσουν τον σκληρό συμβιβασμό που είχαν πετύχει πρόσφατα μεταξύ τους για τη μεταρρύθμιση της μεταναστευτικής πολιτικής του μπλοκ. Ο συμβιβασμός αφορούσε τη λεγόμενη «υποχρεωτική αλληλεγγύη», που προβλέπεται στο πλαίσιο της AMMR: οι χώρες είχαν συμφωνήσει σε ετήσια ποσόστωση 30.000 μετεγκαταστάσεων και συνεισφορά 20.000 ευρώ για κάθε αιτούντα άσυλο που θα απέρριπταν. Ωστόσο, οι ευρωβουλευτές δυσανασχετούσαν με την ανυποχώρητη θέση του Συμβουλίου και προέτρεψαν σε ευελιξία, ώστε να συναντηθούν στα μισά του δρόμου.

Ορισμένες από τις τελευταίες διαφορές που απέμεναν ήταν το πεδίο εφαρμογής της διαδικασίας των συνόρων διάρκειας 12 εβδομάδων, η κράτηση παράτυπων αιτούντων, ένας μηχανισμός παρακολούθησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων και η έννοια των τρίτων ασφαλών χωρών. Η Πολωνία και τα κράτη της Βαλτικής πίεσαν για ειδικούς κανόνες για την αντιμετώπιση της εργαλειοποίησης των μεταναστών, ένα φαινόμενο που υπέστησαν από πρώτο χέρι το 2021, όταν η Λευκορωσία ενορχήστρωσε εισροή αιτούντων άσυλο σε αντίποινα για διεθνείς κυρώσεις.