Του Γιώργου Κακούρη
Η «Κ» βρέθηκε στα σύνορα Πολωνίας - Λευκορωσίας στο πλαίσιο επίσκεψης ανταποκριτών στις Βρυξέλλες για την έναρξη της εξάμηνης Πολωνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε. Από την πρώτη στιγμή, η πολωνική κυβέρνηση θέλησε να τονίσει τη σημασία της ασφάλειας σε όλες της τις εκφάνσεις, από την εργαλειοποίηση της μετανάστευσης, μέχρι τα μεγάλης κλίμακας αμυντικά έργα της επιχείρησης Eastern Shield στα σύνορα με τη Λευκορωσία αλλά και τον ρωσικό θύλακα του Καλίνινγκραντ. Περνώντας μέσα από τη μεγάλη πεδιάδα της Πολωνίας, φορτωμένη με το λιωμένο χιόνι και τη λάσπη ενός σχετικά ήπιου, αλλά και πάλι κρύου χειμώνα, το λεωφορείο της αποστολής έφτασε στα μεγάλα κτήρια του τελωνείου του συνοριακού περάσματος του Πολότσε - Πεσάτκα (Polowce - Peschatka) τα οποία παραμένουν κλειστά από τον Ιούνιο του 2023, και όπου έχει επιβληθεί κατάσταση έκτακτης ανάγκης και δημιουργηθεί νεκρή ζώνη από τον Ιούνιο του 2024.
Από την περιοχή Ποντλάσιε στην ανατολική Πολωνία μπορούσες κάποτε πολύ απλά να περπατήσεις στη γειτονική Λευκορωσία χωρίς να το καταλάβεις.
Τα κτήρια έχουν μετατραπεί σε κέντρο διαλογής και επεξεργασίας μεταναστών και προσφύγων που φτάνουν μέσα από τα πυκνά δάση για να ζητήσουν άσυλο στην Ε.Ε., μετά που έχουν παροτρυνθεί, και αρκετές φορές ωθηθεί σύμφωνα με πλάνα και κάμερες παρακολούθησης, από μέλη των αρχών ασφαλείας της Λευκορωσίας (ως απάντηση του Μινσκ στις κυρώσεις της Ε.Ε. για την καταστολή της αντιπολίτευσης, τις οποίες η Λευκωσία είχε επιχειρήσει να συνδέσει με κυρώσεις στην Τουρκία). Αυτή τη στιγμή τα κτήρια είναι άδεια επειδή οι δυνάμεις του καθεστώτος Λουκασένκο είναι απασχολημένες με τον έλεγχο της κατάστασης ενόψει των εκλογών στη χώρα στα τέλη του έτους, σύμφωνα με τον αρμόδιο υφυπουργό για θέματα μετανάστευσης, Μάττσεϊ Ντούσζικ.
Συνοριοφύλακες μάς εξηγούν με λεπτομέρεια κάθε στάδιο της διαδικασίας, από τη διάσωση, την ιατρική βοήθεια, την ταυτοποίηση και κατάθεση αιτήσεων ασύλου εντός δύο ημερών πριν οι μετανάστες, διαχρονικά από το Ιράκ, Αφγανιστάν και Συρία, αλλά πέρσι και από το Κέρας της Αφρικής, μεταφερθούν σε ανοικτά κέντρα υποδοχής μέχρι να τύχει επεξεργασίας η αίτησή τους, ή κλειστά κέντρα αν διαπιστωθούν ύποπτα στοιχεία στο βιογραφικό τους (σε σχέση με έγκλημα ή τρομοκρατία). Μας δείχνουν τα πακέτα βοήθειας και ειδών πρώτης ανάγκης, μια μικρή βιβλιοθήκη για όσο τα άτομα αυτά περιμένουν στο κέντρο, ακόμα και ένα δωμάτιο για παιδιά, παρά το γεγονός πως οι πλείστοι μετανάστες σε αυτή τη διαδρομή είναι νεαροί άντρες.
Οι γυναίκες και οι άντρες της συνοριοφυλακής τονίζουν με κάθε ευκαιρία πως εφόσον ένα άτομο φτάσει στην Πολωνία, τυγχάνει μεταχείρισης με βάση το διεθνές δίκαιο και τους νόμους της Ε.Ε. Αργότερα, σε παρουσίαση της συνοριοφυλακής, βλέπουμε βίντεο για το πώς εντοπίζονται άτομα που προσπαθούν να περάσουν τα σύνορα, όχι πώς αποτρέπονται να το κάνουν. Οι Αρχές αρνούνται φυσικά πως γίνονται ποτέ pushbacks.
Και δεν αναφέρουν τι γίνεται με όσους, μη θέλοντας να σχετιστούν με την Πολωνία ως χώρα άφιξης βάσει του κανονισμού του Δουβλίνου γιατί θα ήθελαν να πάνε στη Γερμανία, αρνούνται να κάνουν αίτηση ασύλου στη χώρα και επιστρέφονται στο μόνο ανοιχτό συνοριακό πέρασμα προς τη Λευκορωσία. Τα άτομα αυτά, μας αναφέρεται, είχαν φτάσει νόμιμα στη Λευκορωσία και τη Ρωσία. Αφήνοντας να νοηθεί πως είναι πλέον ευθύνη των καθεστώτων που τους εκμεταλλεύτηκαν.
Σκληρό σύνορο
Από τα σύνορα με τη Λευκορωσία μέχρι τις κυβερνοαπειλές το μήνυμα είναι απλό: η Ρωσία δεν θα σταματήσει όσο δεν βρίσκει αντίσταση. Πέρα από την ανάδειξη της διάστασης της ασφάλειας στις μεταναστευτικές πιέσεις που δέχεται η χώρα (όπου η εργαλειοποίηση τεκμηριώνεται συγκεκριμένα - σε αντίθεση με τους διαχρονικούς ισχυρισμούς της Κυπριακής Δημοκρατίας), τα τελευταία χρόνια η Πολωνία έχει αναλάβει να ενισχύσει την άμυνα στο ανατολικό όριο της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ.
Ενώ από τη μια η συνοριοφυλακή ενημερώνει για τη μετανάστευση, από την άλλη αξιωματούχος του πολωνικού στρατού παρουσιάζει και όσα έγιναν «για να κλείσει το κενό στο ανοικτό έδαφος» για άμυνα από μια ενδεχόμενη στρατιωτική επίθεση. Ένας συνεχόμενος φράκτης πέντε μέτρων και μήκους 186 χιλιομέτρων και ενισχυμένος με ηλεκτρικό καλώδιο εντοπισμού κίνησης, συρματοπλέγματα και κάμερες εκτείνεται στα νοτιοανατολικά σύνορα με τη Λευκορωσία, με τα έργα να συνεχίζονται για κλείσιμο και περασμάτων στον ποταμό Μπουκ στα νότια.
Αντιαρματικά φράγματα φράζουν το παλιό πέρασμα, και κατά μήκος του τείχους περνούν τακτικά περίπολα, τα οποία συμπληρώνουν στρατιωτικά drones. Την ώρα της επίσκεψης στρατιώτες στέκονται ανά πέντε μέτρα στον κλειστό δρόμο κοιτώντας την άλλη πλευρά, «για την ασφάλειά μας» σύμφωνα με τον αξιωματικό. Αν και προσφέρονται και για τις φωτογραφικές εικόνες που ο πολωνικός στρατός θέλει να μεταδώσει.
«Ο τελικός στόχος είναι να διασφαλίσουμε την ανθεκτικότητα της ανατολικής πτέρυγας της Πολωνίας, του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. ώστε να είναι αρκετά ισχυρές για να αποτρέψουν τον πόλεμο», λέει αργότερα στους δημοσιογράφους ο αντιστράτηγος Στάνισλας Τσόσνεκ του Πολωνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού. Ορίζοντας ολοκλήρωσης του Eastern Shield, εξηγεί, είναι το 2028, με τις εργασίες ενίσχυσης των οχυρώσεων της προηγούμενης κυβέρνησης να έχουν ξεκινήσει το 2024, με κόστος 10 δισ. ζλότι (2,3 δισ. ευρώ) στο οποίο η Πολωνία ζητά συνεισφορά της Ε.Ε.
Περίπου 200 χιλιόμετρα μακριά από τα σύνορα, η ζωή στην πρωτεύουσα Βαρσοβία συνεχίζεται, και η πολιτική σκηνή της χώρας ανασάνει μετά την επιστροφή σε μια πιο σοβαρή διακυβέρνηση από αυτήν του εθνικιστικού PiS. Η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τουσκ βασίζεται όμως σε έναν ευρύ συνασπισμό, εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία και τις υβριδικές πιέσεις μέσω των μεταναστευτικών ροών κατά των δομών, αλλά και στόχο τη δημιουργία τοξικού κλίματος στον πολιτικό διάλογο στη χώρα.
Σε αυτό το πλαίσιο ο Πολωνός πρωθυπουργός στρέφεται στη ρητορική της ασφάλειας, και προωθεί νομοθεσία που θα επιτρέψει προσωρινή αναστολή της υποχρέωσης χορήγησης ασύλου. Στη συνέντευξη Τύπου που οι δημοσιογράφοι είδαμε μόλις την προηγούμενη με τον κ. Τουσκ και τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο πρώτος χαρακτήρισε –στο πλαίσιο και των προεκλογικών για τις Προεδρικές του Μαΐου– «ανόητο ή προδότη» όποιον δεν αντιλαμβάνεται την αξία της ιστορικής συμφωνίας για εκταφές Πολωνών θυμάτων του παραστρατιωτικού εθνικιστικού Ουκρανικού Επαναστατικού Στρατού κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τα σύνορα της Πολωνίας με τη Λευκορωσία είναι το δύσκολο παρόν και μέλλον της Ε.Ε., όσο τουλάχιστον η κατάσταση με τη Ρωσία παραμένει ως έχει. Με την ανάγκη της Ευρώπης να αμυνθεί να ενέχει τον κίνδυνο του εγκλωβισμού, κάποτε κυριολεκτικό, ανθρώπων μεταξύ μιας δικτατορίας και μιας Ε.Ε. που ισορροπεί μεταξύ των αξιών της, της ανάγκης για ασφάλεια, και του πειρασμού του λαϊκισμού.
