Νίκος Αλιβιζάτος
Μπορεί να αποκλειστεί η υποψηφιότητα Τραμπ, χωρίς προηγουμένως να έχει καταδικαστεί, πρώτα στις προκριματικές εκλογές του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και, στη συνέχεια, στις προεδρικές εκλογές του προσεχούς Νοεμβρίου; Και τούτο, λόγω της εμπλοκής του στη γνωστή απόπειρα κατάληψης του Καπιτωλίου από οπαδούς του, στις 6 Ιανουαρίου 2021;
Στο ερώτημα αυτό απάντησε καταφατικά το Ανώτατο Δικαστήριο της πολιτείας του Κολοράντο, την εβδομάδα που μας πέρασε. Με πλειοψηφία 4-3, έκρινε ότι ο τέως πρόεδρος δεν μπορεί να είναι υποψήφιος στις προσεχείς εκλογές διότι, την αποφράδα εκείνη ημέρα, παρότρυνε τους οπαδούς του να εισβάλουν στο Κογκρέσο για να εμποδίσουν την ομαλή μεταβίβαση της εξουσίας στον διάδοχό του. Ετσι, τάραξε τα νερά της πολιτικής αντιπαράθεσης στις ΗΠΑ, καθώς σε λιγότερο από ένα μήνα αρχίζει επίσημα η προεκλογική περίοδος, με την προκριματική εκλογή της Aϊόβα, στις 15.1.2024. Αν και είναι περισσότερο από βέβαιο ότι το Ανώτατο Δικαστήριο της Ουάσιγκτον, με τη σημερινή σύνθεσή του (έξι συντηρητικοί δικαστές έναντι τριών φιλελευθέρων), θα την ανατρέψει, η απόφαση αυτή θα καταγραφεί στην αμερικανική συνταγματική ιστορία ως δείγμα τόλμης και ευθυδικίας.
Κρίσιμη εν προκειμένω είναι μια διάταξη του αμερικανικού συντάγματος, που θεσπίστηκε το 1868, με την 14η Τροποποίησή του, για να αποκλειστούν από δημόσια αξιώματα πρόσωπα που είχαν ηγηθεί των Νοτίων στον εμφύλιο πόλεμο που μόλις είχε λήξει. Η διάταξη αυτή εισάγει κώλυμα εκλογιμότητας για όσους, έχοντας ορκιστεί ως κάτοχοι ορισμένων δημόσιων αξιωμάτων ότι θα τηρούν το σύνταγμα, «έχουν συμμετάσχει σε εξέγερση ή στάση εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών». Τα πρόσωπα αυτά, όπως ορίζει η ίδια διάταξη, δεν μπορούν να εκλεγούν γερουσιαστές, βουλευτές, ούτε να καταλάβουν άλλο «πολιτικό ή στρατιωτικό αξίωμα». Παραδόξως, από τη σχετική απαρίθμηση αφαιρέθηκε το 1868 το αξίωμα του προέδρου των ΗΠΑ, ενώ προβλεπόταν αρχικά. Καταλαμβάνεται, συνεπώς, ο τέως πρόεδρος από το σχετικό κώλυμα;
Τη δίκη στο Ντένβερ προκάλεσαν εκλογείς του Κολοράντο, οπαδοί προφανώς του Δημοκρατικού Κόμματος, οι οποίοι προσέφυγαν τον περασμένο Σεπτέμβριο στη Δικαιοσύνη, ζητώντας να μην ανακηρυχθεί ο Τραμπ υποψήφιος πρόεδρος στις προκριματικές εκλογές της πολιτείας αυτής, οι οποίες είναι προγραμματισμένες να διεξαχθούν τον προσεχή Μάρτιο (Super Tuesday). Πρωτοδίκως, το αίτημα απερρίφθη, αλλά, την περασμένη Τρίτη, το Ανώτατο Δικαστήριο του Κολοράντο, εκδικάζοντας την υπόθεση κατ’ έφεση, το δέχθηκε.
Ιδού τα κύρια σημεία της απόφασης: Αφού προηγουμένως ξεκαθάρισε ότι, βάσει του αμερικανικού συντάγματος, έχει σχετική δικαιοδοσία –κάτι που οι δικηγόροι του Τραμπ αμφισβητούσαν, επικαλούμενοι τη θεωρία των ανεπίδεκτων δικαστικής κρίσης «πολιτικών υποθέσεων»– το δικαστήριο προχώρησε στην ουσία της υπόθεσης, ξεκαθαρίζοντας, κατ’ αρχάς, το νόημα των λέξεων που χρησιμοποιεί η κρίσιμη διάταξη: όπως έκρινε, αν και το αξίωμα του προέδρου δεν αναφέρεται ρητά, ο πρόεδρος των ΗΠΑ εμπίπτει στο κώλυμα, διότι κατέχει «πολιτικό ή στρατιωτικό αξίωμα των ΗΠΑ» (office, civil or military, under the United States). Για να φτάσει στο συμπέρασμα αυτό, το δικαστήριο έμεινε στη γραμματική κυρίως ερμηνεία της διάταξης, προσφεύγοντας σε λεξικά του 19ου αιώνα. Επικαλέστηκε επίσης ότι το ίδιο το σύνταγμα χρησιμοποιεί τον όρο «office of the President» άλλες 24 φορές.
Η λέξη «εξέγερση» (insurrection) είναι η επόμενη που απασχόλησε εκτενώς το δικαστήριο. Ο Τραμπ αμφισβητούσε την αντικειμενικότητα της έκθεσης του Κογκρέσου για τα γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου 2021, που είχαν υποβάλει στο δικαστήριο οι προσφεύγοντες, και υποστήριξε ότι για να υπάρξει «εξέγερση» θα πρέπει ο ξεσηκωμός να έχει διάρκεια και να εκτείνεται γεωγραφικά. Το δικαστήριο απέρριψε και τους δύο αυτούς ισχυρισμούς ως αβάσιμους.
Kυρίως, όµως, η έννοια του ρήματος «συμμετέχω» (engage in insurrection or rebellion) ήταν εκείνη που απασχόλησε το Ανώτατο Δικαστήριο. Αρκεί, άραγε μια απλή, έστω και επαναλαμβανόμενη, παρότρυνση για εξέγερση; Σύμφωνα με το γράμμα του συντάγματος, ναι, εφ’ όσον πράγματι επακολούθησε εξέγερση. Κάτι που δέχθηκε και το δικαστήριο. Το ερώτημα, εν τούτοις, παραμένει, όχι μόνο λόγω του τεκμηρίου αθωότητας (αφού ο Τραμπ δεν έχει καταδικαστεί) αλλά και γιατί η κατηγορία (impeachment) που είχε ασκηθεί εις βάρος του γι’ αυτό το θέμα από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, αμέσως μετά τα γεγονότα, απερρίφθη. Ως εκ τούτου, ο τέως πρόεδρος μπορεί να ισχυρισθεί ότι καλυπτόταν από την προεδρική ασυλία.
Στις δημοκρατίες, τα δικαστήρια δεν υποκαθιστούν τη λαϊκή βούληση. Μπορούν, όμως, να συμβάλουν στην ωριμότερη έκφρασή της.
*Ο κ. Ν. Κ. Αλιβιζάτος είναι ομότιμος καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών.
